مفاهیم و مبانی رابط کاربر

یکی از مباحث اساسی در حوزه تعامل انسان با رایانه، مبحث واسط کاربر است. رابط کاربر در حقیقت بخشی  از نرم افزار و یا به عبارتی محیطی در نظام های رایانه ای، اعم از پایگاهها، نرم افزارها، سایتها و مانند اینهاست، که میان ماشین و کاربر تعامل ایجاد می کند. در واقع برای دسترسی به محتوای نظام و ایجاد ارتباط با آن، به محیط و بستری ثابت نیاز است.این محیط صفحه رابط، محیط رابط یا رابط کاربر نامیده می شود. صفحه رابط در واقع تنها بخشی از نظام است که کاربر می بیند و از طریق آن می تواند با یک نظام ساده یا پیچیده ارتباط برقرار کند. رابط کاربر ویژگی اساسی یک سیستم است که بر عملکرد آن تأثیر می گذارد .  برخی از صاحب نظران همچون بیکر و باکستون رابط کاربر را مهم ترین عامل موفقیت یا شکست نظام رایانه ای می دانند. رابط کاربر در واقع  نخستین نقطه برخورد کاربر با پایگاههای اطلاعاتی است و به عنوان پل ارتباطی بین انسان و سامانه اطلاعاتی عمل می کند به همین دلیل مهم ترین هدف از طراحی رابط کاربر، برآوردن رضایت کاربران و ایجاد تعامل بیشتر و بهتر کاربر و محیط های رایانه ای است.

تعریف رابط کاربر

رابط کاربر، فضایی است که در آن تعامل بین انسان و ماشین رخ می­دهد. هدف از تعامل انسان و    ماشین در رابط کاربری، عمل مؤثر، کنترل دستگاه و بازخورد از دستگاه است که باکمک آن­ها اپراتور می­تواند تصمیم­گیری کند. رابط کاربر شامل مولفه­های سخت­افزاری و نرم­افزاری است. اپراتور می­تواند از طریق رابط کاربر (ورودی) با وارد کردن اطلاعات، سیستم را دستکاری کند و هم­چنین سیستم قادر می­باشد  که از طریق رابط کاربر (خروجی) تأثیر تغییرات را به اپراتور  نمایش دهد. اما به زبان علمی رابط کاربر محیطی در نظام های رایانه ای اعم از سایتها، پایگاهها، نرم افزارها و مانند آن ها که میان ماشین و کاربر تعامل ایجاد می کند، یعنی انتقال اطلاعات از کاربر به نظام و بالعکس. رابط کاربریِ نرم‌افزارها، نقطه‌ ارتباط رایانه با کاربران به ‌شمار می‌رود. به واسطه رابط کاربر است که تعامل بین کاربر و نرم‌افزارها شکل می‌گیرد.  در نتیجه، به هر میزان، کاربران بتوانند تعامل آسان، سریع و قابل فهمی با نرم‌افزارها داشته باشند، کارایی نرم‌افزار بالاتر می‌رود و رضایت‌مندی کاربران از آن در سطح بالاتری قرار می‌گیرد.

هر نرم افزار در درون خود یک سری اطلاعات دارد که با توجه به وظایفش آن اطلاعات را پردازش و مدیریت می کند و برای اینکه اطلاعات را در اختیار کاربران قرار دهد، نیازمند است نوعی رابطه بین اطلاعات موجود و کاربران خود برقرار کند این کار با رابط کاربر (Interface) انجام می شود. همان گونه که از این تعریف ساده بر می آید، رابط کاربر باید بتواند از عهده دریافت دستورات و فهم خواسته های کاربر برآید و با توجه به محتوا و امکانات نرم افزار، بهترین پاسخ را با روشی مفید، تأثیرگذار و ساده و قابل فهم در اختیار قرار دهد. می توان رابط کاربر را یک رسانه (Medium) دو طرفه دانست که بین یک انسان هوشمند و یک ماشین برنامه ریزی شده ارتباط برقرار می کند؛ یعنی به وسیله ابزارهایی مثل: صفحه کلید، ماوس و میکروفن پیام کاربر را گرفته و به ماشین می دهد و با کمک متن نوشتاری، تصویر و صوت نتایج را به کاربر باز می گرداند.

بر این اساس می توان کاربرد رابط کاربر را در آسان سازی استفاده کاربران از اطلاعات مندرج در نرم افزار خلاصه کرد. به همین دلیل، رابط کاربر باید به گونه ای طراحی شود که نه تنها کاربران متخصص، بلکه عموم کاربران بتوانند از آن استفاده کنند.

تاریخچه ی رابط کاربر

تاریخچه­ی واسط کاربری به استفاده از آیکون­های گرافیکی و دستگاه اشاره­گر برای کنترل رایانه بر­می­گردد که اکنون پس از 5 دهه اصلاحات تدریجی بر اساس چند  اصل اساسی ساخته می­شود. هر یک از تولیدکنندگان سیستم­ برای ساخت واسط کاربری، پنجره­ای را بر اساس کد مستقلی ایجاد کرده­اند، اما در همه­ی آن­ها عناصر مشترکی چون دستگاه اشاره­گر، منو و  آیکون دیده می­شود. واسط کاربری گرافیکی اولین بار در سال 1970 در رایانه­ی زیراکس نشان داده شد که شامل پنچره­ها، آیکون­ها ومنوها بود .

طراحی رابط کاربر

چگونگی طراحی رابط کاربر، بیانگر نوع جریانات و گفتگو بین کاربر و رایانه می باشد. مهم ترین مکان برای به اجرا گذاشتن و پیاده کردن مفهوم رابط کاربر صفحه اصلی در چندرسانه ای و صفحه خانه (صفحه اصلی) در وب سایتها هستند که در آنها توسط دکمه ها، شکلکها ونشانه های شناخته شده و یا دارای توضیح، به کاربر می گوییم که در هر مورد از مراحل کار با برنامه چه کند. در طراحی رابط کاربر، از جمله اولین نکاتی که طراح باید به آنها توجه کند، یافتن پرسشهای زیر است:

• چه کسانی از این چندرسانه ای ( یا صفحه های وب) استفاده می کنند؟
• مهارتهای رایانه ای ایشان در چه سطحی است؟
• آنها چه ابزارهای ورودی و خروجی در اختیار دارند؟
• در برنامه های رایانه ای موردنظر ، قرار است که چه نوع فعالیت هایی صورت گیرد؟
• چه زمینه هایی از فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار است که در برنامه استفاده شود؟

رابط کاربر، باید جالب و جذاب، و همچنین ساده ترین و کوتاه ترین راه را برای تعامل یادگیرنده با برنامه در اختیار او قرار دهد و مانع از انحراف توجه او از مطالب اصلی مورد جستجویش شود. بهتر است که رابط کاربر به گونه ای گرافیکی طراحی شود. یعنی در آن علاوه بر نوشته، از نشانه ها و شکلکهای تصویری و گرافیکی نیز استفاده شود. رابط کاربر گرافیکی (GUI) خوب طراحی شده ، علاوه بر جذاب بودن می تواند به طراحی یک رابط کاربر گرافیکی مفید و جذاب منجر شود.

• در صفحه رابط کاربر گرافیکی، فقط اطلاعات ضروری ارائه کنید. صفحه هر چه ساده تر و خلوت تر باشد بهتر است.
• طراحی رابط کاربر باید به گونه ای باشد که به کاربران امکان پیشرفت بر اساس ویژگیها و سرعت شخصی آنها را بدهد.کاربر باید بتواند توالی مطالب، نوع مجرای ارتباطی سرعت پیشرفت برنامه و… را مطابق با تمایل خود تغییر دهد. به این ترتیب آزادی عمل و امکان کنترل کاربر بر برنامه را افزایش می دهد.
• بهتر است در طراحی کلی رابط کاربر گرافیکی کاربر از یک استعاره مناسب و مرتبط با سناریوی آموزشی استفاده کنید. مثلا برای یک برنامه چندرسانه ای در مورد شهرهای باستانی ایران، از صفحه رابط گرافیکی کاربر واجد نقشه ایران استفاده کرد که نشانه ها و دکمه های لازم در سطح آن گنجانده شده باشد. مثلا در صفحه اصلی وب سایت یک کتابخانه مجازی، می توان از تصویر یک کتابخانه ، و در وب سایت یک فروشگاه مجازی می توان از تصویر یک مغازه قدیمی به عنوان استعاره استفاده کرد.
• در صورت طرح سوال از کاربر و یا درخواست انجام یک فعالیت از او با دادن بازخورد مناسب، او را از چگونگی رفتارش آگاه سازید.
• کاربر را در جریان عملکرد نرم افزار قرار دهید. مثلا اگر بار گذاری یک مطلب سه دقیقه طول می کشد، کاربر باید بتواند با تمهیداتی سرعت پیشرفت بارگذاری را مشاهده کند.
• رابط کاربر باید امکان سرعت عمل را فراهم آورد و کاربر را به دسترسی اطلاعات مورد نیازش در بهترین زمان قادر سازد. برای این منظور در اسلایدهای اولیه چندرسانه ای، یا صفحه اصلی وب سایت، فقط کلی ترین و ضروری ترین اطلاعات را رائه دهید. همچنین این امکان را فراهم کنید که کاربر در صورت نیاز بتواند به هریک از اطلاعات مراجعه و آن ها را به طور کاملتر بررسی و مطالعه کند . مثلا اگر در رابطه با یک موضوع عکسی وجود دارد، این عکس فقط با درخواست کاربر( کلیک کردن بر یک نشانه) ظاهر شود.
• از به کارگیری نشانه های متنی و گرافیکی مبهم، با چند کاربرد خودداری کنید.

انواع رابط کاربر

محیط رابط کاربر با توجه به هدف سایت ها، پایگاهها و نرم افزارها و نیاز کاربران متفاوت خواهد بود یمین فیروز به نقل از عامر سلمان رابط کاربر را به دو نوع تقسیم می کند.رابط کاربر گرافیکی: محیطی که کاربر با استفاده از موشواره به همه نظام دسترسی پیدا می کند یا به تعبیری دیگر، محیط رابط کاربر موشواره ای. این نوع رابط، رابط کاربرهایی است که پایه و اساس طراحی آنها بر گرافیک واقع شده و از امکانات سیستم عامل (مانند ویندوز) کمتر استفاده شده است.

رابط کاربر غیرگرافیکی: محیطی که در آن کاربر با صفحه کلید به همه نظام دسترسی پیدا می کند. یا به  تعبیری دیگر، رابط کاربر صفحه کلیدی که بیشتر مربوط به محیط داس است و در نظام های رایانه ای نسل اول و دوم به کار گرفته می شد در این نوع  رابط کاربر توجه کمتری به موضوع گرافیک شده و اطلاعات موجود در آن بیشتر مورد نظر تولیدکننده است و از نظر ابزارهای مورد استفاده نیز به طور تمام و کمال از سرویس های سیستم عامل بهره گیری شده است، در حال حاضر، به دلیل جهانی شدن سیستم عامل ویندوز و بعد از آن لینوکس، رابط کاربر گرافیکی در همه منابع اطلاعاتی الکترونیکی به کار گرفته می شود.آنا معتقد است رابط کاربر گرافیکی می تواند کمک بزرگی برای کاربر نهایی در برقراری ارتباط آسانتر با سیستم عامل باشد وی همچنین می گوید:”در صورتی رابط های کاربر به حد کمال خود خواهند رسید که کاربر نهایی بدون یادگیری سیستم عامل بتواند به طور موثر از آن استفاده نماید.”

رابط کاربر گرافیکی

رابط کاربر گرافیکی(GUI) به عنوان رابط بین برنامه رایانه ای و کاربر عمل می کند. به عبارت دیگر،یک رابط کاربر گرافیکی مجموعه ای از فنون و روش هایی است که به کاربر اجازه می دهد با برنامه رایانه ای تعامل داشته باشد. مهم ترین ساختار تعامل در رابط کاربر گرافیکی وسیله ی نشانه روی (ماوس)است که در دست کاربر قرار دارد.کاربر با عناصر برنامه ی رایانه ای تعامل پیدا می کند و با نشانه روی، و انتخاب و دست کاری آن به فعالیت می پردازد.

ضرورت رابط کاربر گرافیکی

چه ضرورت هایی باعث شده که رابط های مبتنی بر گرافیک ارائه شوند؟به طور طبیعی برنامه هایی که برای گروه سنی کودکان و یا مخاطبان عمومی طراحی می شوند، بهتر است از رابط های کاربر گرافیکی استفاده کنند؛ اما در نرم افزارهای تخصصی که محتوا و اطلاعات ارائه شده مهم است، ضرورتی ندارد که نرم افزار مبتنی بر گرافیک باشد؛ زیرا در این نوع نرم افزارها سهولت دسترسی به اطلاعات و سرعت در دستیابی کاربر به محتوای مورد نظر، بالاترین اولویت را دارد.

از آن جایی که رابط کاربر گرافیکی نسبت به رابط کاربر غیر گرافیکی از سهولت کاربری بیشتری برخوردار است و معمول مخاطبان ما را عموم مردم و حتی کودکان تشکیل می دهند و کاربران به نرم افزارهای جذاب و سهل الوصول تمایل بیشتری نشان می دهند. لذا ضرورت ارائه رابطهای گرافیکی بیشتر احساس شده است.بنابراین، با توجه، به اهداف و سطح هر برنامه باید در مورد ضرورت طراحی رابط های گرافیکی تصمیم گیری شود. ضمن اینکه باید هزینه هایی که گرافیک برای تولیدکننده و مصرف کننده ایجاد می کند در نظر گرفت.

رایج ترین ابزارها در طراحی رابط کاربر گرافیکی

از مهم ترین و رایج ترین ابزارهایی که در طراحی رابط کاربر گرافیکی به کار می روند، می توان از شکلکها، دکمه ها و نوارهای حرکت نام برد.

شکلکها:   شکلکها یا آیکونها، شکلهای کوچکی هستند که می توانند بیانگر عملکردها یا انتخاب های گوناگون باشند. شکلهای کوچک روی صفحه ویندوز مانند”کامپیوتر من” یا “سطل زباله” از این مواردند.

دکمه ها: دکمه ها معمولا حاوی نوشته و یا شکلکهایی هستند که با انتخابشان می توان عملکرد خاصی را فعال کرد.دکمه ها محرک های خوبی برای طلب پاسخ یا انجام یک کار می باشند.از رایج ترین  و پرکاربردترین دکمه ها می توان به “بازگشت به صفحه اصلی یا صفحه فهرست”، “صفحه بعدی”، “صفحه قبلی”، “توقف”، “شروع”، و “خروج از برنامه”اشاره کرد. بهتر است که دکمه ها به جای پخش شدن در نقاط مختلف صفحه، همگی در کناره های صفحه و در کنار هم قرار گیرند. این یک اصل ارگونومی است، زیرا حرکت دادن دست در کناره های صفحه راحت تر از وسط صفحه می باشد. اگر روی دکمه نوشته وجود ندارد و یا عملکردش با قرار گرفتن ماوس بر روی آن آشکار نمی شود ، حتما معنای آن را در ابتدای برنامه توضیح دهید. اندازه دکمه ها، ضمن قابل دیده شدن بیش از اندازه بزرگ نباشند تا بخش زیادی از صفحه نمایش را اشغال نکنند. تنوع رنگ های کاربردی در دکمه ها زیاد نباشد (حداکثر چهار رنگ) تا سبب انحراف توجه بینندگان نشود.

نوارهای حرکت: در چند رسانه ایها اغلب انتقال از یک صفحه به صفحه دیگر با کلیک کردن دکمه “Inter” ، یا دکمه های جهت دار، یا نشانه های دکمه ای روی صفحه نمایش صورت می گیرد.در مواردی خصوصا در صفحه های وب ، برای انتقال از یک صفحه به صفحه دیگر و یا نمایان کردن بخشهای پوشیده صفحه، از ابزاری به نام “نوار حرکت” استفاده می شود. در صفحه های دارای نوار عمودی، طول صفحه نامحدود است، یعنی در پایان مطالب یک صفحه، می توان به کمک دکمه نوار، ادامه مطلب را مشاهده کرد.در صفحه های دارای نوار افقی، می توان بر پهنای صفحه افزود.

به طور کلی بهتر است که تغییرات صفحه های چندرسانه ای و وب به صورت صفحه به صفحه، نه با استفاده از دکمه نوار صورت گیرد.کاربرد ابزار نوار، با تغییر شکل صفحه، ترکیب بندی کل صفحه را برهم می زند.کار کردن با این صفحه ها چندان هم راحت نیست. استفاده از حرکت عمودی صفحه، سبب گیج شدن خواننده و گم کردن سطرها می شود.در نهایت، تذکر این نکته مفید است که تا حد امکان بیاد کاربر را از کاربرد دکمه های صفحه کلید معذور داشت. طراحی صفحه باید به گونه ای باشد که او بتواند صرفا با استفاده از ماوس با برنامه تعامل کند.استفاده از صفحه کلید در مواردی مانند تایپ یک مطلب مجاز است.

چه برنامه هایی را بهتر است با رابط کاربر گرافیکی ساخت و چه برنامه هایی را با رابط کاربر غیر گرافیکی؟

در مرحله اوّل ما باید به خواسته های مخاطبان خود توجه داشته باشیم و بر اساس آن خواسته ها برایشان رابط هایی را به شکل گرافیکی و  غیر گرافیکی طراحی کنیم؛ مثلاً در نرم افزارهایی که برای همه مردم طراحی می شود، استفاده از جنبه های گرافیکی در سطح متوسط و نسبتاً بالا اشکال ندارد و همین طور در برنامه های آموزشی که برای کودکان طراحی می شود، مثل برنامه «صبا» بهتر است روی جنبه گرافیکی آن بیشتر کار شود و جذابیت و زیبایی آن بالا رود.

اهمیت رابط کاربر

نظام های رایانه ای محیط جدیدی را در اختیار خواننده (کاربر) قرار می دهد.که با محیط منابع چاپی بسیار فاصله دارد برای اینکه این منبع جدید بتواند ارتباطی درست و منطقی با کاربر برقرار کند تلاش های زیادی در طراحی آن شده است. رابط کاربر تاثیر ذهنی زیادی بر کاربر می گذارد و در و اقع فکر و اندیشه طراحان آن را به کاربر منتقل می کند همین تاثیر باعث می شود کاربر از  پایگاه اطلاعاتی و نظام رایانه ای  شناخت درستی پیدا کند و به نحوی شایسته از آن بهره ببرد. رابط کاربر خوب باعث می شود تا پایگاه یا سایت یا نرم افزار استفاده کنندگان زیادی را به خود جلب کند و آنها را در حین استفاده و یا در مراحل بعدی از دست ندهد. در همین زمینه، گالتیز نیز تاکید می کند که طراحی رابط ضعیف منجر به بروز اشتباه، ایجاد عصبانیت، سردر گمی و دستپاچگی و افزایش فشار روانی کاربران می شود.

در حقیقت اهمیت رابط کاربر برای نظام های رایانه ای و پایگاه های اطلاعاتی از آن جهت است که اطلاعات موجود درآن ها را قابل استفاده می کند و به کاربر نشان می دهد که اطلاعات موجود در یک پایگاه یا سایت  یا نرم افزار چه ساختاری دارد و اطلاعات آن چگونه به یکدیگر مرتبط هستند. به هرحال با روشن شدن اهمیت رابط کاربر در نظام های رایانه ای، اهمیت طراحی بهینه ی آن نیز آشکار می شود. از این رو طراحان نظام های رایانه ای باید پیش از طراحی، شناخت کاملی از جامعه استفاده کننده به دست آورند تا رابطی کارا و بهینه طراحی کنند.

اصولا یک نظام بازیابی اطلاعات از چند جزء تشکیل می شود: محلی برای ذخیره اطلاعات به گونه ای سازماندهی شده؛سخت افزار که اطلاعات روی آن ذخیره می شود؛نرم افزار که کاربر را قادر می سازد جستجو و مرور نماید.رابط،کاربر را قادر می سازد دستورالعمل هایی را به نرم افزار جستجو بدهد و اطلاعات بازیابی شده را به طریقی به نمایش بگذارد.همچنین رابط به کاربر این امکان را می دهد تا نسبت به اعمالی که توسط سیستم صورت می گیرد کنترل داشته باشد.وجود یک رابط خوب،کاربر را به مسیری هدایت می کند که انتظارات را برآورده سازد. رابط به کاربر اجازه می دهد آنچه را می خواهد، در هر موقع و به هر روشی که دوست دارد انجام دهد به طور تخصصی در اینجا به چند اصل اساسی می توان اشاره کرد که نشان دهنده نقش رابط ها در سلسله مراتب سیستم های بازیابی و اشاعه اطلاعات هستند:

• امکان تعامل بین کاربر و سیستم از طریق رابط امکان پذیر است؛
• این امکان برای کاربر مهیا می شود که بتواند دستوری را از طریق رابط بفرستد و مدت زمان دریافت پاسخ را پیش بینی نماید؛
• راهنمایی ها و پیغام های لازم را به موقع در اختیار کاربر قرار می دهد؛
• باعث بالا رفتن رضایت مندی کاربر از سیستم می شود؛
• در نهایت می توان اظهار داشت که بدون وجود یک رابط خوب پایگاه ها و نظام های اطلاعاتی و نظام های رایانه ای از کارایی لازم برخوردار نخواهند شد.

بدون شک رابط های امروزی نسبت به آنهایی که از 1970وجود داشته اند،کارآمدترند و نشانه های پیشرفت همچنان نمایان است.متخصصان اطلاعات وو به طور کلی کاربران نظام های اطلاعاتی باید به طراحی رابط ها بیشتر توجه کنند.انتخاب نظام های جدید و یادگیری سریع و چگونگی کاربرد آن ها مستلزم آشنایی با اصول طراحی رابط ها ست،بنابراین لازم است ضمن درک اهمیت و نقش رابط ها نسبت به توسعه انها اهتمام بیشتری داشته باشیم .

کارکردهای رابط کاربر

رابط کاربر دارای اهداف و کارکردهایی هستند که درک آن ها ما را در طراحی و توسعه رابط کاربر یاری خواهد کرد.رابط کاربر سعی دارد با فراهم آوردن الگو و ساختاری مناسب روش استفاده از سیستم های اطلاعاتی را برای کاربران ساده کند و از عامل دقت، سرعت و زمان نیز در این رابطه بهره مند گردد.در ادامه به ذکر این اهداف پرداخته می شود:

1. افزایش قابلیت و سادگی استفاده از نظام های رایانه ای؛
2. دسترس پذیری و افزایش سرعت دستیابی به اطلاعات موجود در نظام ها؛
3. کاهش خطای کاربران در حین استفاده از سیستم؛
4. جذب و نگهداری کاربران در استفاده مجدد از نظام؛
5. قابل فهم کردن نظام و نشان دادن قابلیت های گوناگون ان؛
6. انعطاف پذیری با توجه به سطح مهارت کاربران؛
7. کمک به کاربران برای رفع مشکلات و گسترش خدمات به آنها.

ویژگی های رابط کاربر

رابط کاربر مناسب معمولا باید دارای ویژگی هایی باشد که در موفقیت هر رابطی تاثیرگذار است، این ویژگی ها عبارتند از:

• از لحاظ ساختاری

یک رابط از لحاظ ساختاری باید دارای ویژگی های زیر باشد:

محتوا و مندرجات: فهرست مختصر مواد،منابع و پیوند های موجود در طراحی محیط های کاربری از جمله مواردی است که در صفحات اصلی و فرعی ارائه می شود و کاربر را از انچه که در پایگاه وجود دارد آگاه می سازد.البته نقش صفحه اول در این میان از بقیه صفحات یشتر است.در ادامه به ذکر چند مورد می پردازیم:

• رعایت سلسه مراتب در ارائه مندرجات
• ارائه مندرجات به طور خلاصه تا حد ممکن
• ارائه پیوندهایی از مندرجات به متون و موضوعات

انسجام: توجه به حفظ انسجام و یکدستی و ارتباط منطقی میان اطلاعات چه در پایگاهها و چه در سایت های وب از جمله اصول مهم تلقی می شود.برخی از محققین این انسجام را به دو بخش داخلی و بیرونی تقسیم می کنند.انسجام داخلی،انتخاب مناسب کلمات،جملات و پاراگراف ها برای ارائه یک متن منسجم و کاملا یکدست را در بر می گیرد. در حالی که انسجام بیرونی وجود پیوندهای فرامتنی منسجم و دارای نظم منطقی میان منابع موجود و سایر منابع بیرونی را شامل می شود.

سازمان دهی: سازماندهی امکان دستیابی سریع به اطلاعات را فراهم می آورد.بنابراین اعمال شیوه های مناسب سازماندهی در رابطه با ساختارها و اطلاعات امری ضروری است.در این رابطه استفاده از مندرجات منسجم و کارآمد و بهره گیری از یک موتور جستجوی داخلی بسیار مفید است.

استفاده از تکنیک های فرامتنی: در یک پایگاه یا سایت از این طریق می توان به منابع یا اطلاعات مرتبط در محل های دیگر دسترسی پیداکرد و پیوند اطلاعاتی به وجود اورد که کاربر در یک زمان بتواند به اطلاعات یا مدارک مشابه در مکان های دیگر دسترسی داشته باشد.

• از لحاظ ظاهری

رابط کاربر برای آنکه بتواند با کاربر خود ارتباط روان شناختی برقرار کند،باید از لحاظ ظاهری دارای ویژگی هایی باشد:

شکل ها و تصاویر:استفاده به جا از شکل ها و تصاویر می تواند برای جذب کاربر و رفع خستگی بصری آن مفید باشد.باید از شکل ها و تصاویری که بیان کننده مفاهیم و اهداف هستند در طراحی رابط کاربر استفاده شود.

صفحه آرایی: صفحات باید طوری طراحی شوند که به صورت یک کل منسجم همراه با رعایت جنبه های زیبایی شناختی از قبیل سادگی،هماهنگی در انتخاب رنگ ها و تناسب آنها با متن و موضوع باشند.در یک صفحه آرایی خوب باید میان مشاهده و احساس کاربر هماهنگی وجود داشته باشد و وجود هماهنگی در طراحی کل صفحات و یکدستی آن ها به عنوان یک اصل حفظ شود.

• ازنظرمارکوس در طراحی رابط باید به دونوع کاربر توجه داشت:

کاربر  مبتدی که ازتجربه پایین تری برخوردار است وممکن است برای اولین بار با محیط رابط کاربر برخورد داشته باشد

کاربر ماهر:که دارای تجربه زیادی است و از قبل با این محیط ها آشناست و مهارت لازم را در استفاده از آنها داراست

بنابراین در هنگام طراحی،شناخت استفاده کنندگان وکاربران امری ضروری است. باید امکاناتی فراهم آید که هر دسته از این کاربران به راحتی و سادگی در کوتاهترین زمان بتوانند به رفع نیازهای اطلاعاتی خود بپردازند. با توجه به معیارهای طراحی و مطابق با نظر شنایدرمن و گالتیزو سایر عوامل تاثیرگذار،در یک جمع بندی ویژگی های رابط کاربر مطلوب را می توان به شرح زیر بیان کرد:

• انعطاف پذیری و وجود راهنماهای کمکی
• امکان مرور بین صفحات و وجود پیوندهای فرامتنی
• تصحیح اشتباهات و چاپ نتایج
• استفاده از نمادهای گرافیکی
• مکان حفظ فرم های کاری تا زمان اجرای فرمان بعدی کاربر
• اعلام پیغام خطاو ارائه توضیح به همراه آن و قابلیت ثبت سوابق جستجو
• امکان محدود کردن سطح دسترسی ها ومرتب کردن نتایج جستجو
• امکان نمایش شبکه ارجاعات
• امکان انتخاب و نشانه گذاری برخی یا تمام نتایج جستجو

تعامل رابط کاربر با زبان نرم افزار

رابط کاربر یک برنامه چه تعاملی با زبان نرم افزار می تواند داشته باشد؟در مورد زبان باید تا حدودی به استانداردهای معمول پایبند بود؛ یعنی حالا که ما زبان برنامه را فارسی می کنیم، لازم نیست هر چیزی را که سمت راست قرار داشته، به سمت چپ بیاوریم و برعکس؛ مثلاً دلیلی وجود ندارد که جای علامت بسته شدن پنجره (ضربدر) را عوض کنیم، مگر در مواردی که این جابجایی موجّه باشد.

اما علت اینکه در برنامه های با رابط کاربر گرافیکی مثلاً هنگام تغییر زبان برنامه از فارسی به انگلیسی حتی محل برچسب نوشته ها (Label) هم جا به جا نمی شوند، یکی به جهت دردسرهای برنامه نویسی چنین رابط هایی است که برنامه نویس را راغب می کند از خیر این کار خوب بگذرد. و دیگری، ضرورت تغییر در تصاویر گرافیکی رابط هاست که هم زمان و هزینه طراحی را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش می دهد و هم حجم حافظه مورد نیاز برنامه را بالا می برد که مؤلفه ای منفی است. در هر صورت، این مسئله یک نقطه ضعف برای برنامه های گرافیکی ای است که قرار است در محیط چند زبانه مورد استفاده قرار گیرند.

صفحه اوّل را چگونه طراحی کنیم؟

از آنجایی که صفحه اوّل، نخستین صفحه ای است که با کاربر ارتباط برقرار می کند، نقش بسیار مهمی  در انتقال موضوع نرم افزار به کاربر ایفا می نماید. ضمن اینکه موضوع برنامه در طراحی صفحه اول تأثیر می گذارد. از این رو، صفحه اوّل باید اوج خلاقیت طراح را در ایجاد طرح نشان دهد و در بالاترین سطح جذابیت بوده، موضوع برنامه و کم و کیف محتوای آن را نیز به بهترین وجه به بیننده منتقل سازد؛ مثلاً در نرم افزارهایی که به صورت چند رسانه ای عرضه میشود تا آنجا که امکان دارد باید روی جذابیت آن کار کرد و در مرحله اوّل، این ظصفحه اول است که می تواند چنین جذابیتی را بوجود آورد. البته افراط و تفریط در طراحی صفحه اوّل به هیچ وجه پذیرفته نیست و تا آنجا که ممکن است طراحی این صفحه باید شکل تخصصی داشته باشد و از طراحان متخصص آن استفاده کرد.

شاخص های رابط کاربر

مندل در کتاب خود با عنوان طراحی واسط کاربر سه قانون اساسی را به صورت زیر ارائه می­کند:

• واگذاری کنترل به کاربر
• کاهش بار حافظه­ی کاربر
• سازگار کردن واسط­ها

این قوانین طلایی، عملاً مبنایی برای مجموعه اصول طراحی واسط کاربر هستند که این فعالیت مهم طراحی نرم­افزاری را هدایت می­کند. در این قانون رعایت نکات زیر الزامی است.

• کنترل کردن سیستم توسط کاربر

شیوه تعامل راحت: شیوه های تعامل نباید کاربر را به انجام اعمال غیر ضروری مجبور ساخته و یا عملیات ناخواسته ای به او تحمیل کنند. طبعا هر سیستم در حین اجرا دارای وضعیت های مختلفی است.وضعیت های سیتم باید تحت کنترل کاربر باشد و او بی هیچ زحمتی به یک وضعیت وارد یا از آن خارج شود. برای مثال اگر کنترل املاءدر منو واژه پرداز انتخاب شود، نرم افزار به سمت حالت کنترل املاء حرکت کند. در صورتیکه کاربر در حالت کنترل املاء، امکان ویرایش متن کوچک را داشته باشد در آنصورت واسط کاربر در واژه پرداز دارای شیوه تعامل خوبی است.

فراهم نمودن تعامل قابل انعطاف: از آنجاییکه کاربران مختلف، سلیقه های تعاملی مختلفی دارند گزینه هایی باید در اختیار کاربر قرار گیرد. برای مثال نرم افزار ممکن است به کاربر اجازه دهد که از طریق فرمانهای صفحه کلید، حرکت موشواره، قلم دیجیتالی یا فرمانهای تشخیص صدا با سیستم تعامل کند.به این نکته باید توجه داشت هر عملیاتی برای هر مکانیزم تعاملی جوابگو نیست. برای مثال فرمان استفاده از صفحه کلید( یا استفاده از میکروفون صوتی) جهت طراحی یک شکل پیچیده، نمی تواند موثر باشد.

فراهم نمودن تعامل قابل انقطاع: کاربران باید بتوانند مجموعه ای از عملیات را به صورت سلسله مراتبی برای سیستم تعریف و به آن اعمال کنند.سیستم باید واسط هایی برای کاربران جهت خنثی کردن عملیات داشته باشد.

فراهم کردن تعامل قابل تکرار: سیستم بیاد به موازات پیشرفت سطح مهارت کاربر، تکرار تعامل را داشته باشد. پس از مدتی کار با سیستم، کاربران اغلب به این نتیجه می رسند که آن ها همان روند تعاملی را مکررا اجرا می کنند.طراحی مکانیزم های ماکرو این قابلیت را دارد که تعامل یک کاربر پیشرفته را با واسط راحت تر نموده و در نتیجه عملیات، به راحتی انجام می گیرد.

پنهان کردن ارتباطات فنی داخلی از کاربر: عادی. واسط کاربر باید  کاربر را به درون عالم واقعی برنامه­ی کاربردی سوق دهد. کاربر نباید از سیستم ­عامل وظایف مدیریت فایل­ یا سایر فناوری­ها و غیره مطلع باشد. یک واسط کاربر خوب نباید از عملیات داخلی اجرایی، عملکرد مدیرت فایل یا دیگر تکنولوژی های کامپیوتری داخل سیستم، اطلاعاتی در واسط قرار دهد. بطور خلاصه واسط کاربر به گونه ای نباید باشد که کاربر در سطح عملیات ریز داخلی سیستم با آن تعامل کند. برای مثال، یک سیتم حسابداری نیازی به کپی و یا تغییر نام فایل ها ندارد و نباید این امکان در واسط سیستم قرار گیرد.

ایجاد واسط کاربر متناظر با دنیای واقعی: واسط کاربر باید صفحاتی در حد ممکن متناظر با دنیای واقعی در اختیار کاربر قرار دهد.مثال خاص این مورد در نرم افزارهای شبیه سازی و روح بخشی است.در این نرم افزارها، نرم افزار تصویر سه بعدی از اشیاء بر روی صفحه مانیتور ظاهر می گردد.کاربر به هنگام کار کردن با تصویر سه بعدی مشابه آنچه در دنیای فیزیکی سروکار دارد، نوعی احساس کنترل، تسلط و راحتی بدست می آورد. در این نرم افزارها رابط کاربر امکان بزرگ/کوچک کردن، چرخش به میزان درجات مختلف حول یک محور

تسلط به محیط:  بر اساس اصول روان شناسی، وقتی کاربر راضی به نظر می رسد که بر محیط خود مسلط باشد و کارهایی که انجام می دهد، به طور قطع به نتیجه برسد. کاربر باید قادر باشد گام اول رل بردارد و شروع به جستجوکند . نظارت تمام اعمال را به دست گیرد. وقتی کاربر، خود را ناامید، عصبانی و آشفته می یابد به احتمال زیلد، به دلیل چیزی است که اتفاق افتاده و او بر آن مسلط نبوده و یا نتوانسته بر آن نظارت داشته باشد . حتی اگر این اتفاق کوچک بوده باشد. به عنوان نمونه  کلید فاصله(Space Bar) در صفحه کلید، خوب کار نمی کند و هنگام تایپ بعضی کلمات به هم می چسبند و این  کار، کاربر را آشفته می کند. نکته اینجاست که آیا رابط کاربر، همان اندازه که کاربر توقع و انتظار دارد، خواسته هایش را برآورده می کند؟ اگر غیراز این باشد، کاربر احساس می کند بر نظام تسلط ندارد و نمی تواند با آن ارتباط منطقی برقرار کند و آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد.

• قابل درک بودن واژگان برای کاربران
• همخوانی واژگان با عملکردشان
• کاستن از بار حافظه­ی کاربر

در این قانون نیز رعایت نکات زیر الزامی است.کاهش میزان بازخوانی از حافظه کوتاه مدت. وقتی که کاربران درگیر عملیات پیچیده هستند، مسئله بازخوانی از حافظه کوتاه مدت از اهمیت بسزایی برخوردار است. واسط باید به گونه ای طراحی شود که نیاز به بازخوانی عملیات و به یاد آوردن نتایج قبلی را کاهش دهد.این مسئله با ارائه اطلاعات کلیدی بصری، به گونه ای که کاربر توسط آنها قادر به نمایش عملیات های قبلی باشد حل می گردد.

ایجاد خطاهای معنی دار. پیش بینی و جلوگیری از خطا، یعنی در حالت کلی طراحی سیستم باید به گونه ای باشد که مشکل جدی برای کاربر به وجود نیاورد در صورتی که مشکلی به وجود آید سیستم باید بتواند با ابزارهای هوشمندش خطا را شناسایی و رفع کند یک طراحی خوب باید از به وجود آمدن خطا در اولین محل جلوگیری کند برای محیط های مستعد بروز خطا سیستم باید با ارائه گزینه تایید به کاربر او را از احتمال وقوع خطا مطلع کند. خطاهای اولیه برای یک کاربر، با دانش کاربری متوسط از سیستم ، باید قابل فهم و معنی دار باشد.به عنوان مثال خطا در وارد کردن نام کاربر ویا کلمه رمز برای هر کاربری به هنگام ورود به یک سیستم با معنی است. یک واسط خوب باید خطاهای داخلی سیستم را کنترل و با دادن علائم به کاربر پیغام مناسب دهد.

تعیین میانبرهایی که شهودی هستند. وقتی که از کلیدهای سریع جهت انجام تعامل با سیستم استفاده می شود(برای مثال  Ctrl+p  جهت عملکرد پرینت ) کلید سریع باید به گونه ای به عملیات وابسته باشد که به آسانی بازخوانی شود. طرح کلی بصری واسط باید مبتنی بر دنیای واقعی باشد. برای مثال سیستم طراحی صورت حساب، باید در فرایند پرداخت صورتحساب به کاربر کمک نموده و از کنترل دفترچه و ثبت استفاده نماید. در واقع این امکان برای کاربر فراهم می شود که متکی بر کلیدهای بصری قابل فهم بوده و از به خاطر سپردن راه حل های تعاملی محرمانه، جلوگیری نماید.

آشکارسازی اطلاعات به شیوه­ای تدریجی. واسط باید به طور سلسله مراتبی سازماندهی شود. یعنی آن­که اطلاعات درباره­ی یک عمل، شیء یا شیوه باید ابتدا در سطح بالایی از انتزاع ارائه گردد. جرئیات بیشتر باید پس از اعلام علاقه­ی کاربر با انتخاب وی از طریق ماوس، در اختیار او قرار گیرد. مثال رایج در بسیاری از برنامه­های کاربردی واژه­پردازی, عمل خط زیر است. این کارکرد یکی از چندین کارکردی است که در منوی قالب­بندی متن قرار دارد. هر چند که تمامی امکانات خط زیر (تک­خطی، دوخطی و نقطه­چین) به نمایش در می­آیند

استفاده از پیام­ها و علائم اخطاردهنده. اولين اثر سيستم كامپيوتري بر كاربر، حاصل از پيامهاي خطاي سيستم است. پيامهاي خطا بايد مؤدبانه، مختصر، سازگار و سازنده باشند. بايد از جملات واضحي استفاده شود تا كاربر را سر درگم نكند. هر جا كه ممكن باشد، پيام خطا بايد روش تصحيح خطا را اعلام كند در صورت لزوم كاربر بايد بتواند از سيستم كمكي پيوسته استفاده نمايد.

• وضوح و قابل فهم بودن طرح صفحه

طراحی ساده. بهترين رابطان كاربر از طراحي ساده برخورد ارند . طرحهاي ساده، يادگيري و استفاده را آسان مي كنند و به رابط كاربر، ثبات و استحكام مي بخشند كاربر نبايد به يكباره با حجم زيادي از اطلاعات روبرو شود، بلكه بهتر است مقدار زيادي از اطلاعات را به گونه اي جاي داد كه صفحه شلوغ به نظر نرسد  به اعتقاد مندل، اكثر انسانها وقتي با حجم زيادي از اطلاعات روبرو مي شوند، مي ترسند. به نظر وي، رابط كاربر بايد تلاش كند تا مي تواند حضور اطلاعات را دوستانه جلوه دهد و آنها را پله پله و به صورت يك روند در نظر گيرد. در هر صورت، كاربر نبايد ناگهان در دريايي از اطلاعات غوطه ور شود. همچنين، رابط كاربري كه از وضوح و شفافيت برخوردار باشد، تا حد بسيار زيادي از اشتباهات جلوگيري كرده، اطلاعات مهم و اساسي را برجسته و قابل مشاهده می نمايد و كاربر را به سمت يادگيري و استفاده ر احت تر، هدايت می نمای.

به نظر فراري، رمز وضوح و شفافيت رابط كاربر، در سادگي است. بهترين رابطان كاربر از طراحي ساده برخورد ارند . طرحهاي ساده، يادگيري و استفاده را آسان مي كنند و به رابط كاربر، ثبات و استحكام مي بخشند كاربر نبايد به يكباره با حجم زيادي از اطلاعات روبرو شود، بلكه بهتر است مقدار زيادي از اطلاعات را به گونه اي جاي داد كه صفحه شلوغ به نظر نرسد  به اعتقاد مندل، اكثر انسانها وقتي با حجم زيادي از اطلاعات روبرو مي شوند، مي ترسند. به نظر وي، رابط كاربر بايد تلاش كند تا مي تواند حضور اطلاعات را دوستانه جلوه دهد و آنها را پله پله و به صورت يك روند در نظر گيرد. در هر صورت، كاربر نبايد ناگهان در دريايي از اطلاعات غوطه ور شود. همچنين، رابط كاربري كه از وضوح و شفافيت برخوردار باشد، تا حد بسيار زيادي از اشتباهات جلوگيري كرده، اطلاعات مهم و اساسي را برجسته و قابل مشاهده می نمايد و كاربر را به سمت يادگيري و استفاده ر احت تر، هدايت می نمای. به نظر فراري، رمز وضوح و شفافيت رابط كاربر، در سادگي است.

مناسب بودن اندازه­ی حروف برای خواندن

امکانات راهنمایی وکمک. رابط كاربر بايد سطوح مختلفي از اطلاعات كمكي را در اختيار كاربر قرار دهد. سيستم‏هاي كمكي يكي از جنبه‏هاي طراحي رابط كاربر هستند كه كاربران را هدايت كرده در سه شكل ارائه مي‏شوند: مستندات آماده شده توسط سيستم، سيستم كمكي پيوسته(on-line)، پيامهاي توليد شده توسط سيستم، در پاسخ به فعاليتهاي كاربر

هنگام طراحي پيامها بايد اصول زير را در نظر داشت: پيامها بايد سنخيت داشته باشند، سيستم راهنماي كاربر بايد از كاري كه كاربر انجام مي‏دهد آگاهي داشته و پيامهاي خروجي را بطور مناسب صادر نمايد. پيامها با تجربه كاربر همخواني داشته باشد. هر چه كاربر با سيستم بيشتر آشنا مي‏شود، پيامهاي طولاني وي را بيشتر خسته مي‏كند. اما، مبتديان نمي‏توانند پيامهاي مختصر را درك كنند. راهنماي كاربر بايد هر دو نوع پيام را تدارك ببينند و اجازه دهد كه كاربر طولاني بودن پيام را كنترل كند. پيامها بايد متناسب با مهارتهاي كاربر باشد. اين حالت با حالت قبلي متفاوت است. به عنوان مثال، كارمند منشي و كارمند برنامه نويس ممكن است از يك محيط استفاده كنند. منشي ممكن است در استفاده از كامپيوتر تجربه داشته باشد ولي مهارت آن با برنامه نويس يكسان نيست. هنگام صدور پيام ميتوان از عبارات مختلفي استفاده كرد.

امكانات راهنمايي و كمك، از عناصر مهم در طراحي محيط رابط است كه تاًثير زيادي را در افزايش درك كاربر از محيط رابط دارد . بنابراين، طراحان رابط كاربر بايد توجه خاصي را به آن مبذول دارند. بديهي است، آنچه به منزلة راهنما يا امكانات كمك در يك نرم‌افزار يا پايگاه قرار داده مي‎شود، بايد به گونه‌اي باشد كه كاربران به آساني به آن دسترسي داشته و بتوانند از آن استفاده كنند. در طراحي راهنماي نرم‌افزارهاي پايگاه‌هاي اطلاعاتي، طراحان بايد به رويكرد و ساختار ذهني كاربران در فرايند اطلاع‎يابي و همچنين عوامل مرتبط با خود نظام رايانه‌اي توجه و نقش آنها را پيش از طراحي تجزيه و تحليل كنند تا راهنماي طراحي شده قابليت علمي و عملي و به عبارت ديگر كارآيي موردنظر را به دست آورد و مورد غفلت كاربران قرار نگيرد .

به طور کلی هر كاربر به شيوه‌اي خاص با عناصر رابط ارتباط برقرار مي‌كند. بنابراين، نوع كمكي كه كاربر مي‌خواهد، اعمالي كه از محيط رابط انتظار دارد، ميزان تحمل او نسبت به خطاهاي رابط و زماني كه در زمينه خاص به كمك نياز دارد، از يك كاربر تا كاربر ديگر فرق دارد .طراحان بايد ويژگيهاي شخصي مانند سن، جنس، و فرهنگ را در طراحي مد نظر قرار دهند. موضوع شخصي‌سازي در طراحي رابط كاربر بسيار مهم و هدف آن افزايش سهولت استفاده است. در شخصي‌سازي به دليل اينكه نيازهاي كاربر شناسايي و با موفقيت رفع مي‌شود، ارتباط رضايت‌بخشي بين كاربر و نظام برقرار مي‌‌گردد.  وقتي كاربران با پيام خطايي مواجه شوند كه مفهوم آنرا درك نكنند، به سيستم كمكي مراجعه مي‏كنند تا اطلاعاتي راجع به كاري كه بايد انجام دهند كسب كنند. اين نوع درخواست كمك به معني اين است كه “من در مشكل گير كردم“ نياز به كمك دارم. شكل ديگري از درخواست كمك به اين صورت است: كمك؟ و معني آن اين است ؛كمك كنيد،؛ من نياز به اطلاعات دارم اگر هر دو نوع كمك رساني در سيستم وجود داشته باشد بايد ساختارهاي مختلفي از پيام و امكانات مختلفي از سيستم وجود داشته باشد.

سيستم‏هاي كمكي همواره بايد داراي چندين نقطه ورودي باشند. بايد به كاربر اجازه دهند تا بتواند از سطح بالاي سلسله مراتب پيام وارد شود تا اطلاعات خود را پيدا كند، به سيستم كمكي وارد شود تا توضيحي از پيام خطا دريافت كرده و سيستم كمكي را فراخواني كند تا توضيحي راجع به دستور خاصي از كاربرد، دريافت نمايد.

ترکیب رنگ­ها به شکل مناسب  و انتخاب رنگ مناسب برای ارایه پیام مناسب. رنگ به طراح رابط قدرت بيشتري مي‏دهد تا بتواند در نمايش ساختارهاي پيچيده اطلاعات مورد استفاده قرار دهد. در بعضي از سيستم‏ها، پيچيدگي سيستم زياد است، بطوري كه بدون استفاده از رنگ، اطلاعات نمايش داده شده قابل فهم نيستند. در سيستم‏هاي ديگر، ممكن است استفاده از رنگ ضرورتي نداشته باشد اما مي‏تواند براي مشخص كردن اهميت بعضي از وقايع موجود در نرم‏افزار، مورد استفاده قرار گيرد.

بطور كلي رنگ‏ها مي‏توانند در موارد زير موثر باشند:

• جلب توجه به اخطارها
• خوانايي و كاهش آزارهاي چشمي
• مشخص نمودن بخشي از صفحه نمايش، مثل خط فرمانها و منوها
• دسته‏بندي عناصر در منوها، يا در نوار وضعيت، و آموزش در ارتباط با شماره كليدهاي عملياتي

با وجود اين، رنگ‏ها بايد با دقت و با درك درست از چگونگي تفكيك و يا از نحوه كسب اطلاعات از طريق استفاده كنندگان بالقوه بكار مي‏رود. استفاده نامناسب از رنگ نه تنها بازدارنده است بلكه باعث گمراهي مي‏شود. رنگ، روي احساس، ادراك و واكنش ما تأثير مي‌گذارد. استفاده از رنگهاي مناسب در محيط رابط، حسّ خوشامدگويي، راحتي و اعتماد را به كاربر منتقل مي‌كند. اگر طراحي يك محيط تغيير كند، در اصل زبان گفتگوي تصويري آن عوض مي‌شود و بدين‌سان ممكن است واكنش متفاوتي از كاربر سربزند. در طراحي رابط كاربر توصيه مي‌شود حداكثر از 5 رنگ، شامل رنگهاي گرم يا سرد و با زمينه سفيد، استفاده شود. طراحي يك رابط با رنگهاي گرم و سرد، كاربر را گيج مي‌كند و باعث مي‌شود رابط، شلوغ، بي‌نظم و غيرقابل اعتماد جلوه كند. در رنگ‌بندي يك صفحه بايد به اين موضوع توجه شود كه اين رنگ قرار است در چه صفحه‌اي و با چه موضوعي به كار رود.

سامرویل مواردي را جهت استفاده بهتر از رنگ بيان مي‏كند كه عبارتند از:

1. از رنگ‏هاي زيادي استفاده نكنيد. در يك پنجره بيش از چهار يا پنج رنگ نبايد مورد استفاده قرار گيرد.
2. كارهايي را كه كاربر سعي در اجراي آنها دارد، با رنگ خاصي مشخصي كنيد. اگر آنها بايد نمونه‏هايي غير عادي را شناسايي كنند، آنها را پر رنگ كنيد، اگر متشابه‏ها نيز بايد شناسايي شوند آنها را با رنگ مشخص كنيد.
3. كنترل رنگ‏ها را به عهده كاربر بگذاريد. كاربر بايد بتواند رنگ‏ها را فعال يا غيرفعال كرده يا آنها را تغييردهد.
4. طراحي را براي نمايش تك رنگ انجام دهيد و سپس رنگ را به آن اضافه كنيد. اگر نمايش تك رنگ مناسب نيست، رنگ معمولا آن را قابل پذيرش مي‏كند.
5. از رنگ‏ها بطور سازگار بايد استفاده شود. اگر قسمتي از سيستم پيامهاي خطا را با رنگ قرمز نمايش مي‏دهد، ساير قسمتها نيز بايد همين طور عمل كنند. رنگ قرمز براي هيچ كار ديگري نبايد استفاده شود. در غير اين صورت كاربر آن را به عنوان پيام خطا تفسير مي‏كند

سازگارسازی واسط

در این قانون نیز رعایت نکات زیر الزامی است.

قرار دادن عمل فعلی در یک بافت معنی­دار توسط کاربر. بسیاری از واسط­ها، لایه­های پیچیده­ی تعاملی را با تصاویر زیادی در صفحه نمایش پیاده می­کنند. تهیه نشانگرها (مثل عنوان­های پنجره، شمایل­های گرافیکی)، از این نظر که کاربر را قادر می­سازند تا محیط کاربری موجود را بشناسد، اهمیت دارند. به علاوه، کاربر باید بتواند مبدأ خود و امکانات موجود برای گذر به عملی جدید را تعیین کند.

حفظ سازگاری در یک گروه مشترک از کاربردها و یا سیستم ها. در کلیه تعاملات  در واسط بین انسان و مجکوعه ای از سیستمها و یا کاربردهای مشترک (نظیر نرم افزارهای اتوماسیون دفتری شرکت ماکروسافت) باید سازگاری بر طبق اصول طراحی حفظ شود.

حفظ سازگاری در استفاده از تجربه کاربر.تصور کنید کاربری بر طبق عادت در کار با سیستم های قبلی کلید ctrl-p را برای پرینت کردن فایل استفاده میکند. در صورت در نظر گرفتن کلیدی دیگر برای عمل در نرم افزارهای ویرایش جدید، ممکن است باعث مشکل و سردرگمی برای کاربر شود مگر اینکه دلیل قانع کننده ای برای آن وجود داشته باشد.

یکسان بودن فرمت فرمان ها و منوهاي سيستم. منوها شكل ديگر فرمانها هستند كه از مشكلات يادگيري فرمانها جلوگيري مي‏كنند. منوها براي كاربران حق انتخابهايي ايجاد مي‏كنند تا بتوانند عملياتي را با انتخاب يكي از آنها انجام دهند. حق انتخاب منو معمولا به شكل فرمانهاي نمايش داده شده تجلي مي‏كند. اين فرمانها كه به صورت يك متن كوتاه توضيحي هستند بخصوص براي كاربران با تجربه مناسبند. تصاوير يا نمادها نيز ممكن است براي نمايش حق انتخابهاي گوناگون در نظر گرفته شوند. انتخاب مناسب به وسيله وارد كردن يك كد(اغلب به صورت يك حرف و يا عدد) يا به وسيله اشاره به انتخاب مورد نظر به وسيله ماوس و يا ساير ابزار اشاره گر امكان پذير است. فهرست منوها عمدتا براي كاربراني كه گاهگاهي از كامپيوترها استفاده مي‏كنند يا كاملًا تازه كارند مناسب است.كمك اضافي بندرت لازم مي‏گردد و اطلاعات محدودي به وسيله كاربر وارد مي‏شود. طراحان سيستم معمولا حق انتخاب را محدود مي‏كند، بنابراين كاربران مبتدي كمتر دچار اشتباه مي‏شوند. همچنين اين مساله به كاربراني كه با اصطلاحات بكار رفته در رابطها آشنا نيستند كمك مي‏كند زيرا به هر حال حق انتخاب محدود است. اگر منوها به صورت مناسب تهيه و عناصر آن با دقت انتخاب شود، استفاده از آنها سريع و آسان مي‏گردد و اين كار اغلب مستلزم زدن يك يا دو كليد يا استفاده از ماوس براي تكميل كردن يك انتخاب است. همچنين با توجه به اينكه اطلاعاتي كه بايد وارد شود معمولًا  يكي ‏از انتخابهاي پيشنهادهاي است، بنابراين برنامه نويسي به شكل منويي آسان است.

يكي از اشكالهاي سيستم‏هاي منويي اوليه اين بود كه بخش عمده‏اي از صفحه نمايش به وسيله منوها اشغال مي‏گرديد و در نتيجه فضاي كاري محدود مي‏شد. امروزه در تهيه رابط‏ها از تركيب انواع منوها استفاده مي‏گردد.منوهاي متداول به شرح زير است.

• منوهاي تك انتخابي اغلب براي تاكيد عملي كه بوسيله كاربر پيشنهاد شده است مورد استفاده قرارميگيرند.
• POP-UP نوعي ديگر از منوهايي است كه در وسط صفحه نمايش ظاهر مي‏شود و از كاربر يك انتخاب يا جواب طلب مي‏كند.
• منوهاي كركره‏اي، عمودي هستند و به منوي اصلي كه در بالاي صفحه نمايش قرار دارد وصل مي‏شود، وقتي يك كاربر آن را در منوي اصلي انتخاب مي‏كند منوي ديگري شامل تعدادي حق انتخاب ظاهر مي‏گردد.
• منوهاي مرحله‏اي از تعدادي منو تشكيل مي‏شوند، كه وقتي كاربر يكي از آنها را در بالاي صفحه منو انتخاب مي‏كند منوي ديگري به طرف پايين ظاهر مي‏شود. انتخاب منوهاي پديدار شده نيز به نمايش منوهاي بيشتر منتهي خواهد شد.

 منوي اصلي در بالا يا پايين صفحه نمايش ظاهر مي‏شود و ماداميكه كاربر كارهاي ديگري انجام مي‏دهد و منوهاي ديگر به نمايش درمي‏آيد، پايدار است و منوهاي فرعي عمودي نيز ممكن است به وابسته باشد، يا فقط حق انتخابهاي عمومي‏ مثل كمك، ذخيره و خروج را شامل گردد.در بازطراحي محيط رابط، وجود سازگاري در نظامها، بين نسخه‌هاي قديم و جديد نيز مهم است. اگر كاربران احساس كنند دانش فعلي‌شان كافي نيست و بايد نظام جديد را از طريق آزمون و خطا ياد بگيرند، مزيتهاي نظام جديد ممكن است به آساني ناديده گرفته شود .

متناسب بودن رابط کاربر با شرایط فیزیکی کاربران مثل معلولیت­های جسمانی و با  سطح توانایی­های شناختی آنها مثلاً بر مبنای سن و پایه­ی تحصیلی آن­ها. در طراحی رابط کاربر باید افرادمختلف و تواناییهایشان در نظر گرفته شود.به طور مثال آیا کاربران دارای نیازهای و محدودیتهای ویژه ای، مثلا در زمینه دیدن، خواندن و نوشتن و یا حرکت دادن ماوس هستند؟ مثلا کاربران خردسال، که مهارت خواندن کافی ندارند، رابطهای تصویری بسیاره ساده و گام به گام را ترجیح می دهند، در حالی که، کاربران با تجربه، از رابطهای کاربر خلاصه ، که هرچه سریعتر آنها را به خواسته اصلی شان برساند بیشتر استقبال می کنند.

ثبات و یکدستی،ثابت بودن طرح کلی صفحه نمایش و یکدستی واژها و عبارات در تمام صفحات. یک صفحه رابط با ثبات به کاربر اجازه می دهد تا دانش و آموخته های قبلی خود را به کار گیرد به نظر فراری یک محیط با ثبات جو آشنایی را فراهم می کند که باعث یادگیری راحتتر کاربر می شود. شرکت مایکروسافت به عنوان نمونه به نسخه های متفائت سیستم عانل ویندوز اشاره می کند که متداول و متعارف بودن شکل رابط کاربر در آن ها رعایت شده است.کاربری که با طرز استفاده از یک صفحه ویندوز آشنا باشد می تواند کار با صفحه های ویندوز دیگر را هم به راحتی فرا گیرد. منوها مثال خوبی برای این ادعا هستند در اکثر صفحه های ویندوز گزینه File در سمت چپ قرار می‌گیرد و بعد از آن به ترتیب Help ، Tools ،View ، Editقرار گرفته اند.

ممکن است گفته شود کلمه Document بهتر از کلمه File می‌باشد و یا اینکه گزینه Help بايد در ابتدا قرار گیرد.مانعی برای انجام این تغییرات وجود ندارد ولی با انجام آن ها کاربر گیج می شود، قابلیت استفاده رابط کاربر کاهش می‌یابد زیرا باید هنگام استفاده از صفحه ویندوزهای متفاوت کمی درنگ و فکر کند تا مکان منوها و اسامی آن ها را بیابد. مکان قرار گرفتن منوهای فرعی نیز حائز اهمیت است. کاربر انتظار دارد گزینه های فرعی Paste، Cutو Copy را در زیر گزینه Edit بیابد. انتقال آن ها به گزینه اصلی Fileباعث سردرگمی می‌شود. پس بهتر است از خط مشي هاي تثبيت شده پيروي نمود، مگر اينكه دليل قاطعي براي تغيير آنها وجود داشته باشد . افزون بر اين، ثبات و متداول بودن شكل و فرم صفحه، دخالت حافظه كاربر را تا جايي كه ممكن باشد كم رنگ مي كند .  در اين زمينه معتقد است، نياز براي بخاطرآوردن اسامي ركوردها و يا رسيدن به موضوعات مختلف مانند پوشه ها (Folders) فضاي زيادي را به ذهن كاربر اشغال مي كند. اگر رابط كاربر، كاربر را مل زم كند همه اينها را به خاطر بسپارد، اين اطلاعات در اكثر موارد در حافظه طولاني مدت شخص باقي نم يماند و پس از مدتي به ياد آوردن آنها مشكل است . رابط كاربر بايد تا حد ممكن دخالت حافظه را كم كند . يك رابط كاربر متداول، به حافظه كوتاه مدت كاربر اعتماد می كند.

اشتباهات رایج در طراحی رابط کاربر

• چند اشتباه غالب در طراحی رابط کاربر که توسط نیلسون ارائه شده اند عبارتند از:
• زیاده روی در استفاده ازفریم ها: این کار باعث ایجاد اشکال در چاپ و عدم تسلط کاربر در کنترل صفحه میگردد.
• استفاده بیش از حد از تصاویر متحرک: باعث کاهش تمرکز کاربر روی موضوعات اصلی و افزایش حجم صفحات و شلوغی آن ها می شود.
• استفاده از صفحات بدون بازگشت: موجب عدم دسترسی به صفحات قبل می شود.
• استفاده از رنگ های غیرمعمول برای پیوندها: موجب گمراهی و از دست دادن تمرکز کاربر می شود.

منبع

موسوی، سیده رقیه(1393)، تحلیل محتوای نرم افزارهای آموزشی بر اساس شاخص های واسط کاربر، پایان نامه کارشناسی ارشد، تکنولوژی آموزشی، دانشگاه علامه طباطبایی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید