ویژگی های شخصیت

مبانی نظری شخصیت

تعریف مفهوم شخصیت امر دشوار است، و حتی بهترین تعاریفی هم که ارائه شده کاملاً انتزاعی هستند. مفهوم شخصیت در روان­شناسی یک مفهوم رایج و معمول در عین حال فوق­العاده غامض و پیچیده است. تمام تعاریف شخصیت سعی دارند نارسائی مفهوم آن را جبران کنند، اما وجود بیش از پنجاه تعریف متفاوت برای شخصیت حاکی از پیچیدگی آن است . شخصیت از واژه لاتین پرسونا گرفته شده است که به نقابی اشاره دارد که هنر پیشه­ها در نمایش به صورت خود می­زدند. بنابراین، بر اساس ریشه این کلمه ممکن است نتیجه­گیری شود، که شخصیت به ویژگی­های بیرونی و قابل مشاهده اشاره دارد. پس شخصیت ما در قالب تأثیری که بر دیگران می­گذاریم، تعریف می­شود. اما آیا هنگامی که واژه شخصیت را به کار می­بریم تمام منظور ما همین است؟ آیا ما فقط درباره آنچه می­توانیم ببینیم حرف می­زنیم؟ البته منظور ما چیزی بیشتر از این است یعنی مقصود ما در نظر داشتن بسیاری از ویژگی­های فرد است. کلیت یا مجموعه­ای از ویژگی­های مختلف که از ویژگی­های جسمی سطحی فراتر می­رود.

این واژه تعداد زیادی از ویژگی­های ذهنی، اجتماعی و هیجانی را نیز در بر می­گیرد. ویژگی­هایی که ممکن است نتوانیم بطور مستقیم ببینیم و  شخص امکان دارد آن­ها را مخفی نگه دارد. این امکان نیز وجود دارد که هنگام استفاده از واژه شخصیت منظورمان ویژگی­های پایدار باشد . تعریف ما از شخصیت ممکن است عقیده بی­نظیر بودن انسان را نیز شامل باشد. ما شباهت­هایی را در بین مردم می­بینیم، با این حال احساس می­کنیم که هر یک از ما ویژگی­های خاصی داریم که ما را از دیگران متمایز می­سازد. بنابراین، می­توانیم بگوییم که شخصیت مجموعه­ای از ویژگی­های پایدار و بی­نظیر است که ممکن است در پاسخ به موقعیت­های مختلف تغییرکند . حتی این تعریف تعریفی نیست که همه روان­شناسان با آن موافق باشند. برای رسیدن به دقت بیشتر،بایدبینیم هریک از نظریه­پردازان شخصیت چه منظوری از این اصطلاح دارند،نظریه­های شخصیت اگرچه یکی ازجالبترین مباحث روانشناسی هستند، امادرکل نمی­توانند ازچندرویکرداصلی فراتر روند.

رویکرد روان­کاوی

فروید، یکی از نخستین نظریه پردازانی است که در مورد شکل­گیری ابعاد شخصیت، در سال­های نخستین کودکی و نقش آن در ساختار شخصیت بزرگسالی انسان تأکید ورزیده است. به گمان فروید، شخصیت در پایان پنجمین سال زندگی شکل می­پذیرد و رشد آینده این فرآیند با ساختار اصلی آن رابطه نزدیکی دارد. فروید در نظریه روان­کاوی معتقد است، که رفتار انسان از تعارضها و کشمش­های بین انگیزه­ها، سائق­ها و نیازها ناشی می­شود. این رویکرد بر نیروهای ناهشیار یعنی بر امیال جنسی و پرخاشگری با پایه زیستی و تعارضهای اجتناب ناپذیر اوان کودکی که شکل­دهنده شخصیت می­باشند تأکید دارد. در آخر فروید معتقد است، که شخصیت انسان در پاسخ به چهار منبع اصلی تنش، فرایندهای رشد فیزیولوژیکی، ناکامی­ها، تعارض­ها و تهدیدها رشد می­کند. نو روان­کاوان پس از فروید هم این هدف را دنبال می­کردند که یا نظریات او را گسترش دهند و یا مکمل آن باشند. این نظریه­پردازان در بسیاری از نکات با هم اختلاف دارند، اما به خاطر مخالفت با تأکید فروید بر غرایز به عنوان برانگیزاننده اصلی رفتار انسان و دیدگاه شخصیت جبرگرایانه او اتفاق نظر دارند .

رویکرد پویایی روانی-اجتماعی رفتار انسان

از میان روان­پزشکان و روانشناسانی که تحت تأثیر رویکرد روان کاوی فروید بودند، تنها عده معدودی توانستند به نوآوری­هایی قابل توجه دست بزنند. آن عده که باعث تغییرات اساسی در نظریه روان­پویایی شدند، پیروان مکتب روان­شناسی اجتماعی بودند. این افراد تحت تأثیر علوم اجتماعی جدید و به خصوص مردم ­شناسی به این نتیجه رسیدند، که فرد عمدتاً محصول اجتماعی است که در آن زندگی می­کند. یعنی شخصیت انسان بیشتر از عوامل بیولوژیک، به وسیله عوامل و نیروهای اجتماعی شکل می­گیرد، در صورتی که طرفداران دیدگاه روان­پویایی به عوامل بیولوژیک اهمیت می­دادند . آدلر، هورنای ، فروم  و سالیوان  از جمله کسانی بودند که سعی کردند از مفاهیم فیزیولوژیک و فیزیک قرن نوزدهم که در نظریات فروید تأثیر بسزایی داشتند، فاصله بگیرند و مفاهیم جدید روان­شناسی اجتماعی را در روان­کاوی وارد کنند. به این ترتیب آن­ها، شخصیت و روان انسان را از دیدگاه متفاوت­تری مطرح کردند. این نظریه پردازان سعی کردند عوامل و شرایط فرهنگی و اجتماعی را که در تکامل شخصیت انسان حائز اهمیت بسیاری هستند، در نظر بگیرند. البته هر یک از آن­ها بر جنبه­های متفاوتی از عوامل فرهنگی تأکید داشتند.

روان­شناسی فردنگر آدلر ، از لحاظ تمرکر بر بی­همتا بودن فرد، هوشیاری و نیروهای اجتماعی به جای نیروهای زیستی، با روانکاوی فروید تفاوت دارد. روان­شناسی او نقش میل جنسی را به حداقل می­رساند. احساس حقارت منبع تمام تلاش­های انسان هستند و این تلاش­ها برای جبران کردن این احساس می­باشد. هدف اصلی ما برتری و کمال است، یعنی کامل و یکپارچه کردن شخصیت. ترتیب تولّد تأثیر اجتماعی مهمی در کودکی است که سبک زندگی فرد از آن به وجود می­آید. برداشت آدلر از ماهیت انسان امیدوار کننده است. از نظر آدلر، افراد بی­همتا هستند و از اراده آزاد و توانایی شکل دادن به رشد خود برخوردارند. گرچه تجربیات کودکی مهم هستند ولی ما قربانی آن­ها نیستیم. روش­های ارزیابی آدلر عبارتند از: ترتیب تولد، خاطرات قدیمی و تحلیل رویا.

اریک فروم ، معتقد بود که هر چه انسان­ها در طول تاریخ آزادی بیشتری به دست آوردند، بیشتر احساس تنهایی و انزوا کردند. هر چه انسان­ها آزادی کمتری داشتند، احساس تعلق­پذیری و امنیت آن­ها بیشتر بود. برداشت فروم از ماهیت انسان خوشبینانه است. ما از توانایی شکل دادن به شخصیت و جامعه خود برخورداریم، هدف نهایی و اساسی زندگی تحقق بخشیدن به استعدادها و قابلیت­های ماست.

کارن هورنای،  از نظر دیدگاهی که درباره روانشناسی زنانه داشت به جای تأکید بر نیروهای زیستی به عنوان شکل دهنده­های شخصیت، بر نیروهای اجتماعی تأکید داشت و با فروید تفاوت زیادی دارد. نیاز به امنیت ، به رها بودن از ترس اشاره می­کند. وقتی امنیت تضعیف می­شود، خصومت به وجود می­آید. سرکوب کردن خصومت به اضطراب بنیادی منجر می­شود که به صورت احساس تنهایی و درمانده بودن در دنیای خصمانه تعریف می­شود. کارن هورنای ده نیاز روان رنجور را مطرح کرد که بعداً آن­ها را در سه گرایش روان رنجور طبقه بندی کرد: حرکت به سوی مردم، حرکت علیه مردم و حرکت به دور از مردم . در نهایت نظریه سالیوان ، به نامی معروف است که می­توان از آن در فارسی به نظریه پزشکی تأثیر متقابل اشخاص تعبیر کرد. در این نظریه او ضمن بیان معنی شخصیت و مراحل مختلف آن، درباره مفاهیمی چون تنش، اضطراب ، خود، خویشتن و واحد­های پویا به تأکید سخن می­گوید .

نظریه­های پدیدار شناختی

آبراهام مازلو ، از جمله کسانی است که شخصیت را از دیدگاه پدیدار شناختی بررسی می­کند. مازلو، معتقد است که مردم دارای یکسری نیازها هستند. این نیازها، شامل نیازهای فیزیولوژیکی، عینی ، و نیازهای آرمانگرانه انتزاعی است، و یادآور می­شود تا زمانی که اغلب نیازهای اساسی­تر برآورده نشود، نیازهای آرمانگرایانه طرح نمی­شود. مازلو به خاطر توجه و علاقه­اش به بهینه­سازی وضعیت انسانی و ویژگی­های مردم، معمولاً سوگیری انسان گرایانه در پیش می­گیرد.

دیدگاه رفتار­گرایی

عده­ای از روان­شناسان آمریکایی، جریان شرطی شدن کلاسیک را اساس تدوین یک مکتب روان­شناسی علمی، عینی و آزمایشگاهی قرار دادند. معروف­ترین این مکتب جان بی واتسون بود. طرفداران این مکتب، براساس پشتوانه آزمایشی و علمی، تلاش کرده­اند اکتشافات و نظریات خود را تا حد امکان بر پایه­ای روشن و دقیق استوار کنند، که قابل آزمایش، تکرار پذیر و قابل پیش­بینی باشد. مکتب رفتارگرایی براساس مفاهیم یادگیری بنا شده است. نظریه یادگیری شرطی، به نام نظریه S-R نیز معروف است. مفهوم اصلی در این نظریه عادت است که در اثر ارتباط بین محرک خارجی  و پاسخ به وجود می­آید. اسکینر، معتقد بود که رفتارهای انسان عمدتاً براساس یادگیری به وجود می­آیند و بر اثر یادگیری هم تغییر می­کنند. یعنی آنچه را که ما روان می­نامیم و اسکینر رفتار بشری می­خواند، اعم از دانش، بینش، زبان، مهارت­ها، ارزش­ها، خصوصیات شخصیت و همچنین خود شخصیت همگی از طریق آموختن شکل گرفته و تکامل می­یابند. بنابراین، شناخت قوانین یادگیری، کلید شناخت رفتار انسان است.

رویکرد تحلیل عوامل

بقراط چهار تیپ از افراد خوشحال، غمگین، تندخو و بی­احساس را از هم متمایز می­سازد و علل آن­ها را مایعات درونی بدن یا مزاجها می­داند. این خط فکری تا زمان معاصر با کارهای آلپورت، به صورت نظری و کتل و آیزنگ، به صورت تجربی ادامه یافته است. آلپورت، کتل و آیزنگ توافق دارند که صفات شخصیت تحت تأثیر وراثت قرار دارد و تحقیقات اخیر نیز پایگاه زیستی صفات اصلی شخصیت را به اثبات رسانده است. در دهه 80  مدل­های گوناگونی بر اساس رویکرد صفات و روش تحلیل عوامل برای تعیین ساخت شخصیت معرفی شده است و در دهه 90 همگرایی این مدل­ها بر اساس ملاکهایی که توسط دانشمندان مختلف ارائه شده، امکان­پذیر گشته است. امروزه شیوه تحلیل عوامل در تبیین ساختار شخصیت بر اساس صفات، پیشگام­ترین روش است، که افق­های جدیدی به روی روان­شناسان شخصیت گشوده است .

منبع

کارخانه،لیلا(1394)، رابطه سبک های دلبستگی و ویژگی های شخصیتی با میزان هیجان خواهی در امدادگران هلال احمر،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشکاه بوبوک دیدن نمایید