« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »نقش آموزشي كتابخانه‌ها درسواد اطلاعاتی
رايموند روايد، مي‌گويد: يک کتابخانه بدون کتابخوان ازيک جنازه بيفايده‌تر است اما يک کتابخوان بدون کتابخانه مي‌تواند با انعطاف خاصي راه ايجاد يک کتابخانه را هموارکند. از زمانيكه نخستين كتابخانه‌ها در دنيا بنيان نهاده شد، كتابخانه به مفهوم مركز حفظ و نگهداري مجموعه كتاب‌ها، و كتابدار در نقش توسعه‌دهنده مجموعه كتابخانه‌اي كه در آن شاغل بود، شناخته مي‌شد. با افزايش روزافزون مجموعه كتابخانه‌ها، مسايل رده‌بندي و فهرستنويسي منابع اهميت پيدا كرد. با اين حال تا اوايل قرن 19، تعداد محدودي اجازه استفاده از منابع كتابخانه را داشتند و استفاده‌كننده، آنگونه كه امروزه مي‌شناسيم، مفهوم پيدا نكرده بود. تنها پس از اين زمان بود كه كم‌كم در كتابخانه‌ها به روي همه باز شد و مفهوم كتابخانه از انبار و گنجينه كتاب به محل گردآوري و انتشار دانش مدون تبديل شد؛ به تدريج استفاده‌كنندگان و كاربران اين دانش مورد توجه واقع شدند.
درباره مفهوم آموزش سواد اطلاعاتي و پيوند آن با آموزش کتابخانه اي تعابير و تفاسير گوناگوني وجود دارد كوپر و اسنيولي مفهوم سواد اطلاعاتي را در متن آموزش كتابداري مورد بررسي قرار داده‌اند به اين نتيجه رسيده‌اند كه علي‌رغم وجود اختلاف نظرهايي در باب اين مفهوم، كه عمدتآ ناشي از عناصر كلي‌تر و خارج از حيطه موضوعي آن است، مي‌توان به نظر واحدي در باب توصيف گرايش‌هاي رايج در آموزش كتابخانه‌اي دست يافت. آنان اشاره مي‌كنند كه اين موضوع به خلق نوع جديدي از آموزش كتابخانه‌اي مي‌انجامد كه مي‌تواند جايگزين آموزش‌هاي سنتي شود. آنان در مطالعه خود واژه‌هاي ديگري را پيشنهاد مي‌كنند، اما هيچ يك از آنها را، به دلايل متفاوت، مناسب تشخيص نمي‌دهند و در پايان چنين نتيجه‌گيري مي‌كنند كه مفهوم سواد اطلاعاتي هم دقيق و هم روشن است و با نقش بي همتاي كتابخانه‌ها نيز همخواني دارد.
در مقابل باودن، نيز معتقد است كه عبارت سواد اطلاعاتي را نبايد براي توصيف آموزش شيوه استفاده از منابع اطلاعاتي يا دستيابي به مهارت‌هاي مرتبط با سواد رايانه‌اي و يا فرايندهاي مربوط به جمع‌آوري و ارزيابي اطلاعات مورد استفاده قرار داد. اين واژه بايد مختص برنامه‌هايي باشد كه كاربران را قادر مي‌سازند مسير خود را در غوغاي دانش‌هاي موجود پيدا كنند.
كوزادا، مي‌گويد: كتابخانههاي سازماني، عمومي، اختصاصي و دانشگاهي يك مسئوليت در قبال پيشبرد سواد براي همه اعضاي جامعه اي كه از آنها استفاده مي‌كنند دارند.او همچنين يادداشت مي‌كند كه انجمن كتابداري امريكا روي كتابخانه‌ها در مراكز سواد‌آموزي نقش دارد و به عنوان مركزي شان تشويق‌كننده را بعهده دارد. و اين شامل كتابخانه‌ها و مراكزي مي‌گردد كه روي اين قضيه كه كتابداران چگونه در آموزش سواد آموزي شركت داشته باشند محدوديت ايجاد نكند.
نگاهي به برنامه‌ها و فعاليتهاي آموزش سواد اطلاعاتي در كشورهاي پيشرفته حكايت از آن دارد كه تقويت سواد اطلاعاتي در تمامي انواع كتابخانه‌ها و مراكز اطلاعاتي ، از كتابخانههاي عمومي گرفته تا مراكز اطلاع رساني تخصصي يكي از اهداف خود قرار داده اند.به برنامه‌ريزي و اجراي برنامه هاي سواد اطلاعاتي در مدارس و كتابخانههاي مدارس، كتابخانههاي عمومي، كتابخانههاي تخصصي و كتابخانههاي دانشگاهي و كتابخانه ملي توجه خاصي دارند.
در ايران اين امر در چند سال اخير در کتابحانه‌ها مورد توجه بوده است ، درعصرحاضر استفاده‌کنندگان بيشتر پژوهش‌گراهستند آموزش و آموختن سواد اطلاعاتي دربافت وبطن فعاليتهاي حرفه اي ودر فضايي كاربردي درکتابخانه‌ها انجام مي‌شود. توانمندسازي افراد جامعه براي زندگي در جامعه اطلاعاتي بر اساس هدفهاي از پيش تعيين شده، برنامه مدون و شيوه مناسب، ازهدف‌هاي آموزش سواد اطلاعاتي درکتابخانه هاست.
كتابخانههاي آموزشگاهي و دانشگاهي
كتابخانه هاي آموزشگاهي و دانشگاهي در كنار سيستم آموزشي مدارس و دانشگاه‌ها تاثير بسزايي در آموزش سواد اطلاعاتي به دانش آموزان و دانشجويان دارند . معلمان و استادان با تشويق شاگردان خود به استفاده هر چه بيشتر از منابع كتابخانه براي انجام تكاليف خود و بكارگيري سيستم آموزشي مبتني بر خودآموزي و خوديابي اطلاعات ، بر غناي مطالب درسي و آموزشي خود خواهند افزود و علاوه بر آن به طور نظري و عملي توانايي‌هاو روش‌هاي بازيابي اطلاعات را به آنها آموزش خواهند داد .
كتابخانههاي آموزشگاهي و دانشگاهي نيز بايد اطلاعات مورد نياز كاركنان ، معلمان و استادان شاغل در مدارس و دانشگاه هاي متبوع خود را فراهم كنند تا آنها هم امكان خودآموزي و دستيابي به اطلاعات مورد نيازشان را داشته باشند . انجام اين امور نياز به ارتباط متقابل كتابداران با نظام آموزشي مدارس و دانشگاه ها و همچنين هماهنگي آنها با معلمان و اساتيد را خواهد داشت تا كتابداران با آگاهي كامل از برنامه‌هاي آموزشي مدرسه يا دانشگاه محل خدمت خود و شيوه تدريس معلمان و اساتيد ، نسبت به تهيه منابع و رسانه‌هاي مورد نياز دانش‌آموزان و دانشجويان و همچنين معلمان و اساتيد و ساير كاركنان اقدام نمايند .
كتابخانههاي تخصصي
كتابخانههاي تخصصي نيز در جهت خودآموزي هميشگي كاركنان و متخصصان موسسات متبوع خود وظيفه‌اي خطير بر عهده خواهند داشت. امروز ثابت شده است كه بدون داشتن يك كتابخانه تخصصي خوب و مناسب ، امكان فعاليت و انجام وظيفه صحيح و مناسب در جهت رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده توسط موسسات، امكان‌پذير نخواهد بود و موسسه‌اي كه از داشتن يك كتابخانه تخصصي خوب و غني محروم باشد، پويايي لازم را نخواهد داشت. كتابخانههاي تخصصي با هماهنگ نمودن خود با برنامه‌هاي مدنظر موسسه متبوع خود و آگاهي از تخصص‌ها و نيازهاي اطلاعاتي پرسنل، اقدام به تهيه منابع بكارگيري رسانه‌هاي اطلاعاتي مورد نياز آنها خواهند نمود. بطور يقين پرسنل و متخصصان چنين موسسات يا شركت‌هايي در شناسايي، بازيابي و به روز‌رساني اطلاعات حرفه‌اي مورد نياز خود كه همان فرايند خودآموزي است، بسيار بهتر عمل خواهند كرد تا موسسات و شركت‌هايي كه از چنين امكاناتي محروم هستند . در نتيجه موسسات داراي كتابخانههاي تخصصي با مجموعه‌هاي غني و پويا ، در رسيدن به اهداف مورد نظرشان موفق‌تر بوده و بازده بيشتري خواهند داشت .
كتابخانه هاي عمومي
اما در اين ميان نقش كتابخانههاي عمومي را در خدمت‌رساني به كل اقشار جامعه نبايد از ياد برد . انواع كتابخانه‌هايي كه تا اينجا مورد بررسي قرار گرفتند، هر كدام به نوعي به جامعه‌اي محدود خدمت‌رساني مي‌كردند ، حال آنكه يك كتابخانه عمومي وظيفه خدمات‌دهي و اطلاع‌رساني به كل جامعه را بر عهده خواهد داشت . تمامي اقشار جامعه با سطوح مختلف سواد و تخصص‌هاي گوناگون، از هر رنگ، نژاد، قوميت و زبان و در سنين مختلف به كتابخانههاي عمومي مراجعه مي‌كنند تا اطلاعات مورد نياز خود را تهيه كنند .
در حقيقت كتابخانههاي عمومي زيربناي خودآموزي هميشگي افراد يك جامعه هستند و عدم توجه به آنها يعني بي‌توجهي به نيازهاي اطلاعاتي تمام اقشار جامعه است. امروزه جامعه‌اي مترقي و پيش رونده خواهد بود كه در كنار موسسات آموزشي قوي و ساير امكانات آموزشي و پژوهشي، از كتابخانههاي عمومي توانمند و داراي منابع غني و مجهز به سيستم‌ها و تكنولوژي‌هاي نوين برخوردار باشد . در غير اينصورت هر چقدر مدارس، دانشكده ها، دانشگاه‌ها و كتابخانههاي آموزشگاهي، دانشگاهي و تخصصي يك جامعه قوي باشد، بدون برخورداري از كتابخانههاي عمومي روزآمد و مطابق با استانداردهاي جهاني، هرگز نخواهد توانست خود را به عنوان يك جامعه اطلاعاتي پيشرفته مطرح كند و نخواهد توانست در تمامي ابعاد علمي، اجتماعي ، سياسي و … به پيشرفت قابل ملاحظه اي نايل گردد.
منبع
برجیان بروجنی،مهشید(1390)، سواد اطلاعاتي کتابداران شاغل در سازمان اسناد و کتابخانه، پایان نامه کارشناسی ارشد،کتابداری واطلاع رسانی، دانشکده ادبيات و علوم انساني تهران
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید