مسئولیت­ پذیری اجتماعی

مسئولیت و مسئولیت­پذیری اجتماعی یکی از الزامات اساسی نظام آموزش و پرورش تلقی می شود. طبق دیدگاه ویگوتسکی و بندورا تعامل اجتماعی منشاء اجتناب ناپذیر رشد ذهنی کودکان است. در تعامل با دیگران، کودکان چگونگی رفتار کردن و قضاوت کردن را یاد می گیرند. بنابراین، آموزش و پرورش رسمی باید با رشد اجتماعی یادگیرندگان مرتبط باشد که شامل مسئولیت اجتماعی آنها، همدلی و هوش عاطفی است. در یک نگاه کلی به مسئولیت­پذیری اجتماعی، می­توان گفت که: “مسئولیت­پذیری اجتماعی دو معنا دارد؛ حصول اطمینان از رفاه دیگران در زندگی روزمره (توجه به دیگران) و پیشروی به سوی نیل به اهداف فردی بدون نادیده گرفتن و زیر پا گذاشتن انتظارات بر حق دیگران(بخش هماهنگی بین فردی). بخش اول مربوط به همدلی و بخش دوم مربوط به احساس گناه است. احساس مسئولیت­پذیری، ناگهان و بی­دلیل در نوجوانان ظهور نمی­کند بلکه از همدلی و احساس گناه که خیلی زودتر، در سال های نخستین زندگی به وجود می آید، سرچشمه می­گیرد” .لغت نامه تجارت تعریفی ساده از مسئولیت­پذیری اجتماعی ارائه می­دهد که در آن مسئولیت­پذیری اجتماعی عبارت است از” تعهد مدیریت یک سازمان در جهت رفاه و منافع جامعه­ای که این رفاه، محیط و منابع را فراهم کند، که این امر از طریق فعالیت­ها و خط مشی­های سازمان اثرگذار است.” در این راستا صاحبنظران مختلف هریک برداشت­های خاصی از این مفهوم دارند که به بررسی آن می­پردازیم.

اس چاپس و سولومون معتقدند مسئولیت­پذیری اجتماعی بیش از یک مجموعه مهارت­های یادگرفته شده یا عادات مکتسبه است و مفاهیم نهادی چون شایستگی اجتماعی، عدالت، بردباری، بهبود رفتارهای بین فردی در کلاس و خارج از آن، پذیرش ارزش­های دموکراتیک، همچنین کاهش میزان دلواپسی­های کودک، بهبود تعامل عاطفی ـ روانی کودک و تعدیل نیازهای شخصی وی در تعامل با نیازهای اجتماعی را دربرمی­گیرد.بنا به نظر فورد مسئولیت­پذیری اجتماعی هماهنگی با قوانین اجتماعی و برآورده ساختن انتظاراتی است که جامعه از فرد دارد.قربانی واقعی مسئولیت­پذیری اجتماعی را عبارت می­داند از احساس مسئولیت درارتباط با سایرین، قبول و انجام وظایف فردی و اجتماعی، پذیرش عواقب و مسئولیت اعمال فردی، بکارگیری توانایی و کوشش در تطابق و سازگاری با مردم، روحیه همکاری و مشارکت، یکدلی و همکاری با مردم و… .

ممری و همکارانش”مسئولیت اجتماعی را حفاظت و بهبود کیفیت زندگی تعریف کرده­اند و براین باورند که مسئولیت اجتماعی جمعی، مجموعه­ای از روابط پذیرفته شده  عمومی، تعهدات و وظایفی است که در ارتباط با رفاه جامعه قرار می گیرد”  کارنا و همکارانش بیان می­کنند که مسئولیت اجتماعی نیازمند احترام گذاردن به مردم، عموم و محیط و رفتارهای سازگار با ارزش­های اخلاقی در تناسب با مسئولیتهای قانونی است. در همین راستا فرای و هلستن و مالین به طور خلاصه مطرح می­کنند که مسئولیت اجتماعی نوعی تشویق است تا منابع سازمانی را به نفع جامعه مورد استفاده قرار دهد.

 در یک نگاه کلی و در بیانی ساده می­توان گفت مسئولیت­پذیری اجتماعی عبارت است از: مسئولیت در قبال دیگران، قبول و انجام صحیح وظایف اجتماعی، بکارگرفتن توانایی برای مطابقت دادن خود با دیگران و سازش با آنان، همکاری و مشارکت داشتن با مردم و پذیرش عواقب مسئولیت­های اجتماعی خود. این نوع از مسئولیت زمانی مطرح می­شود که فرد با در نظر گرفتن نیازها و منافع دیگران کاری را انجام می­دهد و بر خلاف مسئولیت فردی که بر فرد تمرکز دارد، مسئولیت اجتماعی بر تعهد فرد در برابر دیگران تأکید دارد. با وجود تفاوت­هایی که میان این دو بعد (مسئولیت­پذیری فردی و اجتماعی) وجود دارد باید در نظر داشت که مسئولیت­پذیری فردی به نوعی زمینه ساز مسئولیت اجتماعی است و این دو بعد لازم و ملزوم یکدیگرند. در این رابطه مرگلر و همکارانش مطرح می کنند که مسئولیت­پذیری اجتماعی بعدی از مسئولیت فردی است چراکه مسئولیت­پذیری فردی که بر فرد تمرکز دارد در بستر اجتماعی اتفاق می­افتد و فرد مسئولیت­پذیر می­داند که چطور تصمیماتش بر دیگران  در جامعه اثر می­گذارد.

مسئولیت­پذیری اجتماعی به عنوان یک نوع احساس تعهد نسبت به سایرین دارای گونه یا انواع متنوعی است و شناخت این انواع ضروری است زیرا از دیدگاه سبحانی نژاد و فردانش این آشنایی در زمینه انواع مسئولیت­های اجتماعی پیش زمینه طراحی برنامه درسی رشد دهنده مسئولیت­های اجتماعی محسوب می­شود. برای آموزش و گنجاندن آن در نظام آموزشی باید متناسب با شرایط اجتماعی و نظام ارزشی آن جامعه گام برداشت چراکه “نظام تعلیم و تربیت هر کشوری متأثر از نظام ارزش های هر جامعه است و به تبع آن، آموزش مسئولیت­پذیری نیز باید در راستای شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و هویت دینی و ملی جامعه انجام شود. با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و هویت دینی کشور، انواع مسئولیت­های اجتماعی یک فرد مؤثر برای جامعه ایرانی را می توان به هفت نوع تقسیم کرد که عبارت هستند از: مسئولیت­های دینی ـ اجتماعی، مسئولیت­های سیاسی، مسئولیت­های فرهنگی، مسئولیت­های اقتصادی، مسئولیت­های شهرندی ـ اجتماعی، مسئولیت های زیست محیطی و مسئولیت های سازمانی ـ اجتماعی”.

ابعاد و مؤلفه­های مسئولیت­پذیری اجتماعی

بعد از شناخت و طبقه بندی انواع مسئولیت­های اجتماعی، دومین نکته مهم در زمینه آموزش مسئولیت­های اجتماعی، آشنایی و توجه با ابعاد این نوع مسئولیت است و صاحبنظرانی چون برمن، ایزارد، پرکینز و میلر سه بعد شناختی، عاطفی و عملکردی را برای مسئولیت پذیری  اجتماعی مطرح می­کنند.

بعد شناختی: این بعد، به میزان و نحوه آگاهی و شناخت افراد نسبت به مسئولیت اجتماعی اشاره دارد که این “رشد آگاهی و معرفت نسبت به مسئولیت­های اجتماعی درحقیقت مطلع کردن از ماهیت جامعه و ضرورت تلاش افراد برای انجام دادن وظایف و رسالت­های اجتماعی خویش است و بی توجهی به رشد آگاهی­ها و ایجاد نکردن معرفت لازم نسبت به انواع مسئولیت­های اجتماعی به معنای فقدان شکل گیری اولین مبنای ایفای مسئولیت اجتماعی است” . برمن برای آموزش مسئولیت­های اجتماعی از طریق برنامه­های درسی مدعی هستند که “برنامه­های درسی رشد دهنده مسئولیت­پذیری اجتماعی باید متناسب با سطح ادراک دانشجویان، اطلاعات لازم را پیرامون ماهیت جامعه، عناصر دخیل در آن، نقش انسان در حفظ و تداوم جامعه و انواع مسئولیت­های اجتماعی در اختیار آن­ها قرار دهند”

بعد عاطفی : ایزارد معتقد است دومین بعد اساسی مسئولیت پذیری اجتماعی، ایجاد نگرش، انگیزه و عواطف مثبت نسبت به انواع مسئولیت­های اجتماعی است به طوری که فرد نسبت به پذیرش انواع مسئولیت­های اجتماعی و ایفای فعالانه آنها در سطح جامعه برانگیخته می­شود” . “چانس بر این باور است نحوه و چگونگی طراحی و اجرای برنامه­درسی رشد دهنده مسئولیت­پذیری اجتماعی باید چنان باشد، که در یادگیرنده نسبت به موضوع مورد توجه برنامه، عواطف مثبت ایجاد کند. این عواطف به وسیله ایجاد انگیزش در دانشجویان، به عنوان عوامل تقویت کننده بر نحوه اجرای روابط اجتماعی او موثر خواهند بود” .

 بعد عملکردی : “سومین بعد قابل توجه در آموزش مسئولیت­پذیری اجتماعی بعد عملکردی است”. در این بعد از برنامه درسی رشد دهنده مسئولیت­پذیری اجتماعی باید دانشجویان را به طور عملی با عملکرد مسئولانه اجتماعی آشنا کرده، مهارت­های اجتماعی لازم برای حضور مطلوب در صحنه­های اجتماعی را در او رشد دهند؛ در این رابطه افرادی چون کاگان، سایمونز، پرکینز و میلر و… به ایجاد مهارت­های اجتماعی برای عمل به مسئولیت­های اجتماعی تأکید کرده­اند “.

این پژوهش با درک اهمیت این مسئله کوشیده است تا با بررسی قابلیت­های مسئولیت­پذیری (خودمديريتي، نظم پذيري، قانونمندي، امانتداري، وظيفه شناسي، سازمان يافتگي، پيشرفت گرايي ) دانشجویان دانشگاه کاشان، داده­های مشخص و عینی را در زمینه میزان موفقیت و کارآمدی برنامه­های آموزشی و درسی درانجام یکی از مهمترین کارکردهای مرتبط با تربیت اجتماعی فراهم نماید. در اينجا به تعاريف مختصري از مؤلفه­هاي فوق مي­پردازیم:

خودمديريتي:گزل مدیریت خود یا خود مدیریتی را یکی از توانایی­های اساسی در یادگیری اجتماعی ـ هیجانی جای داده و آن را اینگونه تعریف کرده است: اداره هیجانات و احساسات، به طوری که به جای مانع شدن از اداره موقعیت­ها، عاملی کمک­کننده باشد، مسئول بودن و خويشتن داري براي دستيابي به اهداف و پافشاري در جبران شكست­ها و ناكامي­ها.

 نظم پذيري: دقت و مراقبت در استفاده از وسايل و جايگزين صحيح آنها، داشتن آمادگي لازم قبل از انجام كار، تمیز و مرتب بودن در امور و رعایت بهداشت.

 قانونمندي: تبعيت از قواعد و معيارهاي اجتماعي و درك قوانين گروهي، احساس التزام عمل در موقعیت­های گوناگون، تقيد نسبت به ديگران و رعايت حقوق آنها.

 امانتداري: تعهد نسبت به حفاظت از جان و مال و حقوق ديگران و وفاداري نسبت به عهد و پيمان.

 وظيفه شناسي: انجام اعمال و تكاليف محوله به طور شايسته حتي بدون تذكر ديگران، ديگرخواهي و جامعه دوستی، کمک کننده و یاری دهنده.

سازمان يافتگي: مورد بررسي قرار دادن امور، امكان سنجي و برنامه­ريزي در انجام كارها، بودجه بندی و پس انداز منظم.

پيشرفت گرايي: آگاهي و ميل بهتر شدن، انگيزه­اي دروني است براي به پايان رساندن موفقيت آميز يك تكليف، رسیدن به یک هدف و دستیابی به درجه معینی از شایستگی در کار. ریو پیشرفت­­گرایی را میل به انجام خوب کارها در مقایسه با محرک معیار(خود، تکلیف و قضاوت دیگران) تعریف می کند.

منبع

محمدیان، آسیه(1394)، تحلیل روابط ساده و چندگانه بین هوش اخلاقی و سرمایه اجتماعی با میزان مسئولیت پذیری، پایان نامه کارشناسی ارشد، علوم تربیتی برنامه ریزی درسی، دانشگاه کاشان

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید