مولفه های خشم کدام ها هستند؟

عقيدة بركوويتز (1999)، براي دستيابي به فهم بهتري از اين حالت هيجاني، بايد يك رويكرد التقاطي در پيش گرفت و در آن ابعاد مختلفي را مورد توجه قرار داد. اگر خشم يك هيجان است، بايد بتوان آن را بر اساس ابعاد چهارگانه اي كه براي هيجان ها بر شمرديم، توصيف كرد. حال ببينيم مؤلفه هاي فيزيولوژيك، شناختي، كاركردي و رفتاري خشم چگونه نمود پيدا مي كند:

1- بعد فيزيولوژيك خشم: دزموند موريس (1967) تغييرات فيزيولوژيك خشم را اين گونه توصيف مي كند: «هنگامي كه احساس حمله و تجاوز به پستانداري دست مي دهد، تغييرات جسمي و دروني زيادي در وي ايجاد مي شود. بدن به كمك اعصاب سمپاتيك آمادة كار مي شود، در اين وضعيت، آدرنالين توسط غدد فوق كليوي در خون ترشح شده و تحت تاثير آن جريان خون بسيار شديد مي شود، ضربان قلب تندتر شده و خون بيشتري به زير پوست، امعا و احشا، ماهيچه ها و مغز رانده مي شود، فشار خون بالا مي رود، توليد گويچه هاي قرمز خون به سرعت افزايش و زمان انعقاد خون كاهش مي يابد. در عمل هضم غذا اختلال ايجاد شده و غذا در معده و روده انبار مي شود، آب دهان خشك شده و حركات معده و روده به كلي متوقف مي شود، قند خون بالارفته و كبد مقدار زيادي هيدرات كربن وارد خون مي كند، عمل تنفس به صورت فوق العاده اي افزايش يافته، فعاليت دستگاه تنظيم حرارت بيشتر مي شود، موهاي بدن سيخ شده و تعرق افزايش مي يابد. تمام تغييرات نامبرده ارگانيزم را آمادة نزاع مي كند، اين آمادگي و امكانات به طور معجزه آسايي خستگي را از تن به در مي كنند و انرژي زيادي را براي نبرد فراهم مي آورند. خون با سرعت تمام به سوي اندام هايي مي رود كه احتياج بيشتري به آن دارند، براي مثال به مغز مي رود تا اعمال انعكاسي سريع تر انجام گيرد، به ماهيچه ها مي رود تا فعاليت آنها را تشديد كند، علت افزايش فشار خون تغذية بهتر ماهيچه ها و در نتيجه فعاليت بيشتر آنهاست. سرعت انعقاد خون به اين دليل بالا مي رود كه در زخم هاي احتمالي از اتلاف خون جلوگيري شود. تعداد زياد گويچه هاي خون به اين سبب است كه عمل جذب اكسيژن و دفع دي اكسيدكربن به سرعت امكان پذير باشد. موهاي بدن سيخ مي شود تا پوست بهتر در معرض هوا قرار گيرد و زودتر خنك شود، ترشح زياد غدد مولد عرق و جريان آن، سبب تبخير سطحي و در نتيجه خنك تر شدن بدن مي شود و به اين ترتيب خطر گرماي بيش از حد كاهش مي يابد».

ويژگي عصب شناختي خشم، شليك عصبي بي وقفه با سرعت زياد است. گزارش هاي شخصي در اين زمينه به احساس هايي چون گر گرفتن، داغ كردن و جوش آوردن اشاره دارد.

2- بعد شناختي خشم: به طور كلي تمام هيجان ها در موقعيتي بروز مي كنند كه ارگانيزم آن را مهم ارزيابي كند.

تحقيقات نشان داده اند كه ارزيابي و اسنادها در بسياري از نمونه هاي خشم نقش عمده اي دارند، گزارش هاي شخصي در اين زمينه حاكي از اين است كه افراد اغلب پس از ارزيابي تهديدآميز يا محروم كنندة محرك يا موقعيت خشمگين مي شوند.شايد بتوان دو نوع اصلي خشم را تفكيك كرد؛ يكي جرقه هاي ناگهاني خشم كه در فوريت ها و به طور مستقيم توسط بادامة مغز ايجاد مي شود. در اين نوع خشم محرك برانگيزاننده به طور مستقيم منجر به واكنش خشم مي شود. ديگري خشم هايي كه پس از ارزيابي هاي شناختي به وجود مي آيند. اين خشم ها حساب شده ترند و اغلب به صورت آگاهانه برانگيخته مي شوند، مانند ابراز خشم نسبت به بي عدالتي و ظلم.

3- مؤلفة كاركردي خشم: از نظر تكاملي، خشم نيروي ارگانيزم را در جهت دفاع از خود بسيج مي كند و اساسي ترين هدف كاركردي آن از ميان برداشتن و نابودي موانع موجود در محيط است، البته به اين نكته نيز بايد اشاره كرد كه خشم شمشيري دو لبه است و علاوه بر بعد تخريب، كاركردهاي انطباقي مختلفي نيز دارد، براي مثال خشم فرايندهاي روان شناختي و فيزيولوژيكي دفاع را سازمان مي دهد و نظم مي بخشد، بنابراين مي تواند در روابط فرد و محيط مهم باشد، خشم همچنين رفتارهاي بين شخصي را نظم مي بخشد و به طور متقابل در زمينه هاي بين شخصي از طريق فرايند جامعه پذيري نظم مي پذيرد، به اين معني كه شيوه هاي تربيتي والدين و نحوة واكنش آنها به خشم كودكان و جامعه پذيري فرزندان در چگونگي بروز و كنترل خشم آنها در آينده مؤثر است.

اهداف كاركردي خشم در گروه هاي سني مختلف، متفاوت است، براي نوزادان ابراز خشم به دليل جلب توجه و تحت تاثير قراردادن اطرافيان به ويژه مادر است، اين گونه خشم بيشتر درمقابل محروميت از غذا، ممانعت از جنب وجوش و غيره ايجاد مي شود. اما كاركردهاي خشم در روند تحول تغيير مي كند، كودك به تدريج در فرايند رشد و جامعه پذيري در مي يابد كه ابراز خشم ديگر كارايي قبلي را ندارد، به اين ترتيب با افزايش سن واكنش هاي بدني و اولية شديد در نوزادان جاي خود را به واكنش هايي با شدّت كمتر دركودكان پيش دبستاني و دبستاني مي دهد، در بزرگسالان خشم جهت گيري مشخصي دارد و متوجّه اهداف ويژه اي مي شود.

4- مؤلفة رفتاري خشم: اين مؤلفه به تجلي بيروني و رفتارهاي فيزيكي و كلامي خشم اشاره دارد. به عبارت ديگر، اين بعد به پرخاشگري اشاره دارد. اريك فروم به وجود دو نوع پرخاشگري در انسان ها قائل است: 1- پرخاشگري خوش خيم كه از نظر تكاملي برنامه ريزي شده و در خدمت بقاي فرد و نوع است، اين نوع پرخاشگري اغلب حاصل خشم بوده و در ميان انسان و حيوان مشترك است؛ 2- پرخاشگري بدخيم يا ويرانگري و شقاوت كه ويژة گونة انسان است. از لحاظ زيستي سازش يافته نبوده و از نظرتكاملي نيز برنامه ريزي نشده است.

خشم هميشه بروز بيروني و پرخاشگري را به دنبال ندارد و اين مسئله به عوامل گوناگوني وابسته است كه در بخش بعد به آن پرداخته مي شود. تجربه و به دنبال آن ابراز خشم، به چند عامل بستگي دارد كه توسط نظريه پردازان مختلف مطرح شده است: محرك هاي برانگيزانندة خشم مانند تهديد و اهانت، ارزيابي محرك ها و مكانيسم هاي مقابله اي، خود ارزشیابی، زمینه های اجتماعی فرهنگی، پویایی های میان فردی مثل عدم توافق، شخصيت مثل تيپ A، جنسیت و هوش هیجانی.همان طوركه ملاحظه مي شود، تجربة خشم فقط به منزلة بروز رفتارهاي پرخاشگرانه (كلامي و فيزيكي) نيست و عوامل بسياري در اين ميان دخيل اند اما با اين فرض كه خشم تجربه شده بروز كند، مي خواهيم بدانيم چگونه و از چه كانال هايي تجلي مي يابد.

اسپيلبرگر (1999) شيوه هاي بروز خشم را به طور كلي به دو نوع تقسيم مي كند: 1- بروز بيروني خشم كه به تجليات عيني خشم اشاره دارد و شامل رفتارهاي پرخاشگرانة كلامي و فيزيكي است، اين رفتارها اغلب متوجه اشياء يا اشخاصي است كه محرك خشم بوده اند؛ 2-بروز دروني خشم كه به خشم سركوب شده و درون ريخته اشاره دارد، اين نوع بروز خشم با مفاهيم روان تحليل گري خشم همسوست و موجب ايجاد برخي آسيب هاي جسماني و رواني مي شود، براي مثال بر اساس مفاهيم روان تحليل گري افسردگي و احساس گناه نتيجة خشمي است كه متوجه خود شده است. بر همين اساس، افراد نيز به دو دسته تقسيم مي شوند؛ درون دهنده هاي خشم كه تمايل به سركوب و درون ريزي خشم دارند و برون دهنده هاي خشم كه خشم خود را متوجه محيط خود مي كنند.

منبع

ندایی، علی(1394)، مقایسه استعداد خستگی، نارسایی شناختی و خشم در بین دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی با لا و پایین در مقطع تحصیلی متوسطه در نیمسال تحصیلی 94-93 در شهر اردبیل ، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشاسی تربیتی، دانشگاه ارومیه

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید