فناوري اطلاعات در کتابخانه ها

تاريخچه ورود فناوري اطلاعات به کتابخانه ها

طرح مارك که يکي از طرح‌هاي خودکارسازي کتابخانه ها بود و توسط کتابخانه کنگره و با هدف استقرار نظامي خاص براي تبديل اطلاعات کتابشناختي به شکل ماشين خوان آغاز شده بود، تحول بزرگي در ايجاد و گسترش فهرست‌هاي رايانه اي بوجود آورد.به دنبال اين تحولات کتابخانه ها برخي خدمات خود از جمله امانت و گردش کتاب را به شکل ماشيني انجام داده، در خودکارسازي کتابخانه ها تأثير چشمگيري داشتند.

در دهه 1970 ريزرايانه ها ساخته شد و به کتابخانه ها راه يافت. در دهه 1980 علم اطلاع رساني پيشرفت زيادي کرد، به گونه اي که نظام‌هاي پيچيده ذخيره و بازيابي اطلاعات در عمل به کار گرفته شد و استفاده از نظام‌هاي ديجيتالي براي فهرست نويسي و روش‌هاي جديدبه اشتراک گذاري رکوردهاي کتابشناختي منابع بوجودآمد. سرانجام در دهه 1990، پروتکل هايي طراحي گرديد که کاربران آشنا به نظام ساده جستجو را قادر مي‌ساخت تا کاوش هايي در نظام‌هاي دوربرد با استفاده از ساختارهاي فرمان انجام دهند.

آخرين سال‌هاي قرن بيستم، نقطه عطفي در ابداع روش‌هاي جديد اطلاع رساني است. توليداطلاعات جديد، امکان انتقال اطلاعات توليد شده بر روي رايانه ها در مدت زمان کوتاه، توسعه شبکه‌هاي ارتباطي اينترنت و اينترانت در تمامي کشورها، پيشرفت فوق  العاده نرم  افزارها و سخت افزارهاي رايانه اي، ايجاد امکانات چند رسانه اي جهت انتقال همزمان صوت، تصوير، فيلم و مانند آن موجب بروز انقلابي در عرصه اطلاع رساني شد. تاريخ استفاده از رايانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني را مي‌توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسيم  کرد.

در دهه 1940 نخستين روش‌هاي نيمه ماشيني ذخيره و بازيابي اطلاعات با استفاده از نظام برگه اي لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت. اين نظام در واقع پيش درآمد نظام‌هاي رايانه اي دهه 1960 بود. دهه 1980 شاهد گسترش نظام‌هاي پيوسته چه از نظر تنوع و ايجاد نرم افزارهاي آماده و تجهيزات چاپ و نمايش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد اين نظام ها در کشورهاي در حال رشد بود. دهه 1990 دهه رشد اينترنت به حساب آمده و کتابخانه ها نيز از اين پديده حاصل از فناوري‌هاي جديد در کارهاي خود به خوبي استفاده کردند .اين مسير روز به روز در حال تحول و پيشرفت است و جهت آن بسوي  افزايش توانايي‌هاي انسان در بدست آوردن دقيق اطلاعات مي‌باشد.

     تحولات کاربرد جهاني رايانه ها در نيمه دوم قرن بيستم

تأثير فناوري اطلاعات بر کتابخانه ها

در تاکيد بر نقش و تأثير فناوري بايد اذعان کرد که فناوري از ارکان زندگي جديد به شمار آمده و در محيط کتابخانه ها نيز بر کليه فعاليت ها تأثير گذار بوده است.با نگاهي انتقادي به تأثير فناوري بر کتابخانه ها مي‌توان دريافت که با نفوذ فناوري در سازمان کتابخانه ها چرخشي اساسي در برابر نظام‌هاي تک بعدي و منحصربه فرد کتابخانه ها صورت گرفته است. فناوري در کتابخانه به ايجاد جامعه اطلاعاتي جديد کمک کرده و کليه عمليات کتابخانه اي را تحت تأثير محيط شبکه اي قرار داده است .کاربرد فناوري در کتابخانه ها از سوي مديران و کارکنان کتابخانه ها  بعنوان فرصتي براي آغازي متفاوت  در نظر گرفته شود.

از سوي ديگر توسعه شتابان فناوري اطلاعات، که از سال‌هاي پيش آغاز شده، منجر به کاربرد وسيع آن در ابعاد گوناگون جامعه شده است. اين امر در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني – به عنوان مراکز اشاعه دهنده اطلاعات – بيشتر از ساير نهادهاي اجتماعي جلوه مي‌نمايد. فناوري اطلاعات، به دليل قابليتي که در دگرگون ساختن روش‌هاي انتقال اطلاعات و بهينه سازي شيوه انجام فعاليت ها در کتابخانه و مراکز اطلاع رساني دارد هزينه‌هاي فراواني را به خود اختصاص مي‌دهد.

در کشور ما نيزکتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني از مدت ها قبل سرمايه گذاري در زمينه فناوري اطلاعات را آغاز نموده و در توسعه هر چه بيشتر آن مي‌کوشند. هدف از اين سرمايه گذاري بهبود بهره وري فردي، و در نتيجه بهره وري سازماني است. ارزشمندي و سودمندي فناوري اطلاعات تنها زماني بخوبي مشخص مي‌شود که توسط کاربران به نحوي که در نيل به اهداف سازمان مؤثر باشد به کار گرفته شود. فناوري اطلاعات به تدريج به همه انواع کتابخانه ها راه يافته و به کتابداران در امر سازماندهي اطلاعات و ارائه خدمات بهتر ياري مي‌رساند.

آنچه موجب شده که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني از فرآورده‌هاي فناوري‌هاي نوين استفاده کنند، عبارتند از: سرعت، حجم بالاي حافظه و دقت زياد فراهم آوري، انباشت و بازيابي اطلاعات به کمک رايانه، صرفه جويي در نيروي انساني، انعطاف پذيري در برابر نيازهاي گوناگون، دسترسي يکپارچه به اطلاعات و بخش ها، امکان استفاده ارزان از اطلاعات ساير کتابخانه ها و پايگاه‌هاي داده، امکان روزآمد کردن و اصلاح اطلاعات به شيوه اي ساده و  سريع در اشتراك در منابع .

لينچ^، تأثير فناوري‌هاي اطلاعات بر کتابخانه ها را در قالب فرايندي سه مرحله اي ارائه مي‌کند بررسي اين فرايند روش مفيدي براي درك تغييراتي است که در دهه‌هاي آخر قرن بيستم در کتابخانه ها رخ داده اند. اين مراحل عبارتند از:  نوسازي انجام کارهاي پيشين با اثر بخشي بيشتر، نوآوري کاربست قابليت‌هاي جديدي که اين فناوري را پديد مي‌آورد و دگرگوني تغيير اساسي ماهيت  کتابخانه ها از طريق اين قابليت ها. فناوري اطلاعات درکتابخانه‌هاي عمومي مي‌تواند در هفت بخش به کار برده شود.

توسعه نظام‌هاي خودکار، مانند: بهبود نظام‌هاي خودکار براي توسعه خدمت رساني به مشتريان؛ جايگزين کردن پايگاه‌هاي متني با رايانه ها در بخش‌هاي عمومي و بخش کارمندان براي ارائه خدمات و توليدات با محتوا به مشتريان.

خدمات ساده و موثر، مانند: نصب نظام تشخيص فرکانس راديويي  براي ساده سازي فرايند مديريت مواد؛ اجازه به کاربران جهت بررسي و بهبود فرايند‌هاي کاري کارمندان.

خدمات مرجع الکترونيک، مانند: فراهم آوردن خدمات مرجع الکترونيک تا کاربران بتوانند از سايت‌هاي دور استفاده کنند؛ توسعه و نگهداري وب سايت کتابخانه به منظور برآوردن نيازهاي اطلاعاتي جاري- برآورد دسترسي عمومي، مانند: بهبود نرم افزار ها و تجهيزات لازم؛اطمينان از يک تجربه اينترنتي موثر ؛نصب يک نظام مديريت بر روي رايانه‌هاي شخصي  به منظور کنترل مؤثر سيل ترافيک کاربران به رايانه‌هاي اينترنت عمومي؛هدايت و بازبيني سالانه خدمات مرجع الکترونيک کتابخانه.

آموزش کاربران– کارکنان، مانند:آماده کردن کارمندان با مهارت‌هاي فني مناسب براي انجام رضايت بخش کارها و خدمت رساني به عموم؛حمايت از فرصت‌هاي آموزشي براي کاربران به منظور بهبود مهارت‌هاي جستجوي اطلاعاتي ؛ فراهم آوردن منابع خودآموز براي کاربران و کارکنان به منظور بهبود مهارت‌هاي جستجوي اطلاعاتي شان.

توسعه زير ساخت ها، مانند: امنيت شبکه کتابخانه؛ بهبود زير ساخت‌هاي سيم کشي کتابخانه و استفاده از شبکه بي سيم براي پيشرفته کردن خدمات و توليدات الکترونيکي؛تأمين تجهيزات مناسب براي کارکنان به منظور حفظ و نگهداري مؤثر محيط فني کتابخانه؛توسعه يک طرح فاجعه جهت اطمينان از بازسازي خدمات کتابخانه رايانه اي در زمان روي دادن فاجعه ها.

ملاحظات منابع انساني، مانند: تامين نظام‌هاي مناسب کارکنان براي توسعه و حمايت از خدمات کتابخانه.

ابعاد خدمات فناوري در کتابخانه‌هاي عمومي در بخش توسعه نظام‌هاي خودکار عبارت است از:

• دسترسي به خدمات رو به رشد کتابخانه از طريق منزل يا اداره کاربرکه اين همان مفهوم يک کتابخانه بدون ديوار است.
• دسترسي به ابزارهاي جديد جستجو به منظور فراهم آوري دسترسي همزمان به منابع مختلف محلي و دوردست براي کاربران.
• ارتباط با شبکه کتابخانه با يک ابزار قابل حمل مثل پي.  دي.  اي  يا لپ تاپ  با استفاده از ارتباطات بي سيم آموزش کارآمدترين و جديد ترين فنون و ابزارهاي جستجو.
• دسترسي به رايانه‌هاي اينترنت عمومي همراه با مکمل‌هاي پيراموني در حال رشد  مثل چاپگرهاي رنگي، ديسک‌هاي فشرده، و دي. وي. دي خوان ها ، پويشگرها به تعداد کافي براي به حداقل رساندن طول صف انتظار.
• بررسي‌هاي مبتني بر وب به منظور تشخيص علايق کاربران و تصحيح خدمات کتابخانه.

کارمندان درون سازماني فني براي حمايت از دسترسي فزاينده خودکار به اطلاعات.

منبع

ابراهيمي خيرآباد،فضه(1390)، ديدگاه كتابداران كتابخانه‌هاي عمومي در مورد تاثير فناوري اطلاعات بر ميزان مشارکت آنان در  فرايند تصميم گيري،پایان نامه کارشناسی ارشد،کتابداري واطلاع رساني،دانشگاه آموزشهای مجازی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید