راهکاری های تحقق خانواده مطلوب

تقویت ایمان

به طور کلی، ایمان، باورها و ارزش های مذهبی، از دو راه مهم بر ثبات و استحکام خانواده و تحقق خانواده مطلوب تاثیر می گذارد.

معنا بخشیدن به زندگی و ایجاد حس رضایت :

 راه نخست، معنا بخشی به زندگی و ایجاد حس رضایت در افراد امیدوار ساختن آنان به آینده است که نتیجه آن، افزایش  سازگاری افراد با ناملایمات و دشواری های زندگی است. از آثار ایمان به خدا، تسلیم و رضا به مقدرات الهی است. فرد باید باور داشته باشد که همه رویدادهای جهان، منوط به اذن خداوند و توانی است که او به اسباب و علل افاضه می کند. افزون بر این، خداوند نه تنها به مصالح انسان آگاه تر است، بلکه بیش از آنها بر ایشان خیر خواه و سعادت طلب است. بنابراین، همه حوادث در جهت خیر و صلاح انسان ها روی می دهد. تسلیم و رضا به حوادث جهان که بر اساس خواست خداست، برای انسانی که هم به امور ماورای طبیعت باور دارد و هم به خداوند تعلق عاطفی دارد، امری مطلوب خواهد بود، اما اگر تسلی رضای الهی نشود، وضعیت مشکل تر می شود.

سیره امام سجاد در زندگی به گونه ای است که نشان از رضامندی آن حضرت از خداوند در همه زمینه هاست. امام باقر فرمودند: «سخت مریض شدم پدرم به من گفت: چه میل داری؟ گفتم: مایلم آنچه خدا برایم خواسته بر خلاف ان درخواستی نداشته باشم. فرمود: احسنت! شبیه ابراهیم خلیل شده ای؛ چنان که جبرئیل به او گفت: حاجتی داری؟ گفت: در مقابل خدا اظهار نظری ندارد. او کافی است و او بهترین پشتیبان من است.»

تقویت اخلاق و کنترل درونی:

راه دوم تقویت و تحکیم مبنای اخلاقی فرد است که از نتایج آن، ایجاد یک عامل کنترل درونی است که از توسل شخص به اقدامات طالمانه و خشونت در روابط خانوادگی جلوگیری می کند.

با توجه به اینکه بسیاری از نزاع های خانوادگی و خشونت ها در زذایل اخلاقی افراد ریشه دارد، می توان این ادعا را مطرح کرد که آراسته بودن زن و شوهر به فضایل اخلاقی، یکی از مهم ترین عوامل ثبات و تحکیم خانواده است.

واضح است که اگر زوجین از ویژگی های اخلاقی ارزشمندی مانند صداقت، وفاداری، اعتماد، خیرخواهیو انصاف برخوردار بوده، از اموری مانند خودخواهی، خود محوری، تحقیر دیگران، توهین به آنها، حسادت، کینه توزی و دورویی مبرا باشند، بسیاری از تنش ها، بدرفتاریها، خشونت ها و اختلافات ویرانگر، از ساحت زندگی خانوادگی رخت بر خواهد بست؛ زیرا پای بندی به اصول اخلاقی، نیرومند ترین عامل کنترل درونی افراداست. از این رو، اسلام از میان معیارهای متعدد گزیشن همسر، به گونه ای کم نظیر بر تربیت اخلاقی فرد تاکید کرده است.

فرزند آوری

بسیاری از مطالعات و تجربه های عینی نشان می دهند که تولید فرزند، به عنوان بارزترین محصول پیوند زناشویی در تحکیم و تثبیت خانواده نقش ممتازی ایفا می کند. در مقابل، عقیم بودن و ناکامی در تولید فرزند، به ویزه در صورت اشتیاق وافر و زوج و وجود حساسیت های محیطی مشوق، در بسیاری از موارد، فروغ مهر و صفا را در روابط زناشویی ضعیف و پیوندهای متقابل را سست می گرداند.

فرزند خواهی، به شدت متاثر از اوضاع اقتصادی فرهنگی است، تا آنجا که در برخی جوامع، نازایی زن دلیل کافی برای طلاق وی قلمداد می شود. در مقابل، در جوامع غربی با شمار زیادی از زوج هایی روبهرو می شویم که فرزند را مانع پیشرفت فردی یا دستیابی به عشق و دیگر آرزوهای شخصی می انگارند. اگر چه خودداری از داشتن فرزند، گرایشی است که تاثیر پذیری از فرهنگ غربی به وجود آمده است، با توجه به آموزه های دینی، به طور قطع فرزندان می توانند تاثیرات مثبت و سازنده ای در زندگی والدین داشته باشند.

حصر روابط جنسی در چارچوب زناشویی

یکی از عواملی که نقش تعیین کننده در سوق یابی افراد به تشکیل خانواده و در مرحله بعد در حفظ، ثبات و استحکام خانواده دارد، منحصر کردن ارضای غریزه جنسی به چارچوب ازدواج مشروع است. در شرایطی که افراد جامعه به خانواده به عنوان مکان انحصاری ارضای نیازهای جنسی ننگرند، میزان تعهد عمومی نسبت به حفظ این نهاد اجتماعی به شدت کاهش می یابد.

بر این اساس، اسلام یکی از راهکارهای خود را برای تحکیم خانواده، حصر روابط جنسی در چارچوب زناشویی قرار داده و برای تحقق این راهکار، از اهرم های قانون گذاری، اجرایی و فرهنگی استفاده کرده است. در بعد قانون گذاری، با مرزبندی و تفکیک بین الگوهای مشروع و نامشروع ارضای جنسی، در جهت تحکیم خانواده گام بردداشته است. از جنبه اجرایی نیز اسلام با اجرای سیاست های فرهنگی، حمایتی و تنبیهی، در جهت نهادینه کردن الگوی مشروع ارضای جنسی و از میان برداشتن الگوهای نامشروع در سطح جامعه کوشش کرده است. از حیث فرهنگی، اسلام با یادآوری و تاکید مستمر آثار سوء دنیوی و اخروی روابط نامشروع، کوشیده است قبح و ناپاکی این اعمال را در باور افرادرسوخ دهد تا از این طریق، از بی بند و باری جنسی افراد در جامعه جلوگیری کند.

تقویت روحیه غیرت ورزی

غیرت ورزی جنسی، از اخلاق جنسی است که بروز و رشد آن، بیش از هر جا ی دیگری در محیط خانواده به چشم می خورد. بر خلاف دیدگاهی که غیرت را از مقوله حسادت و صرفا محصول عوامل فرهنگی،و ناشی از گرایش مردان به تملک زنان می داند.

وظایف و نقش های زوجین در ایجاد رضایت

روایات اهل بیت مجموعه ای از وظایف و نقش ها را در قالب رفتارهایی متنوع و گوناگون به زن و مرد توصیه می نماید که در برخی موارد رفتاری مشتکر و مشابه را به همسران توصیه می نماید و در مواردی، مشترک ومتفاوت، همچنین از روایات می توان رفتارهای اختصاصی زن و مرد را نیز به دست آورد.

بنابراین، نظام اسلامی خانواده، بر برخی مبانی ارزشی استوار است که تمایز های جنسیتی از مهم ترین آنها به شمار می رود. اسلام بر پایه تفاوت های جنسیتی طبیعی و بادر نظر گرفتن اهداف اصلی و فرعی خانواده، تمایزهایی را بین زن و مرد در نایحه وظایف و نقش ها قایل شده است و برای تنظیم روابط زن و شوهر توصیه هایی به هر یک دارد که با ابعاد روان شناختی آنها متناسب است .

پیبشوایان دین وظایفی را متناسب با ساختار جنسی مردان و زنان، در نظر گرفته و به انها ارزش بخشیده اند .این تمایزها در موارد متعددی همچون اطاعت زن، سرپرستی مرد، حمل تعارضات زناشویی، تکریم زن، سپاسگذاری از مرد و… به چشم می خورند.

مرد وزن هر یک دارای گنجینه ای  متفاوت از اطلاعات هستند که ساختار فیزیک و روانی آنها را در سال های بعد مشخص می سازد. هر بخش از این اطلاعات که از طریق ژن ها و کروموزم ها منتقل  می شوند، در زمان خاصی فعال شده و چارچوب عملکردی فرد حامل را تعیین می کنند.

پژوهش ها نشان می دهد، رشد شخصیت زن و مرد در ظاهر مثل هم است، اما در واقع متفاوت است و در مراحل مختلف رشد، دو جنس ویژگی های جداگانه ای دارند.از دیدگاه اسلام نیز تفاوت های جنسیتی ناشی از عوامل جغرافیایی ، تاریخی و یا اجتماعی نیست، بلکه ناشی از اصل آفرینش است .

با پذیرش تفاوت ها و احترام به آنها، حدود و مرزهای رفتار افراد مشخص می شود و هرگز زن و مرد انتظار رفتاری شبیه به خود را از دیگری نخواهند داشت و در صورتی که با برخوردی متفاوت با خود مواجه شدند، آن را تحقیر نخواهند کرد. بسیاری از مشاجرات خانوادگی ناشی از همین انتظارات بی جاست .زن و مرد هر یک دارای ویژگی های مخصوص به خود هستند و  شرط سعادت هر یک از آنها و در حقیقت، جامعه بشری این است که هر کدام بر اساس ویژگی های خویش حرکت کنند .

امیر المومنین علی در کلامی زیبا، به تفاوت زن و مرد این گونه اشاره می فرمایند: زن موظف است یا می تواند عقل و اندیشه انسانی خویش را در ظرافت عاطفه و زیبایی گفتار و رفتار ارائه دهد، چنان که مرد موظف است و می تواند هنر خود را در اندیشه انسانی و تفکر عقلانی خویش متجلی سازد.

این تفاوت و تمایز وظایف و نقش ها را می توان در کامل ترین و جامعه ترین وضعیت خود در زندگی امیر المومنین و حضرت زهرا مشاهده نمود. امیر المومنین تعامل با همسرشان را این گونه توصیف می کنند: «به خدا سوگند تا فاطمه زنده بود، نه او را عصبانی نمودم و نه به کاری مجبورش نمودم، او نیز نه مرا عصبانی نمود و نه در کاری از من نافرمانی کرد. هنگامی که به او نگاه می کردم غم ها و اندوه ها از من برطرف می شد»

از سوی دیگر، با شناخت جایگاه امام اول شیعیان دختر پیامبر می توان چنین نتیجه گرفت که تفاوت وظایف و نقش ها، پایه فطری داشته و هیچ گاه جنبه ارزشی و فضیلت و برتری ندارد، کما اینکه خداوند حکیم نیز می فرماید: و کسی که چیزی از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد یازن، در حالی که ایمان داشته باشد، چنان کسانی داخل بهشت می شوند و کم ترین ستمی به انان نخواهد شد. بر این اساس، فقط مردان نیستند که استعداد و قابلیت انجام دادن کارها و وظایف ارزشمند را دارند و با به دست آوردن موقعیت های مناسب بر انجام دادن  آن همت می گمارند، بلکه زنان نیز از چنین موقعیتی برخوردارند، هر چند نوع وظایف و موقعیت های مناسب برای زنان از وظایف و موقعیت های مردان متمایز است.

رضایت زوجین از نگاه آیات و روایات

در این بخش، مصادیقی از تعامل رفتاری زوجین از نگاه آیات و روایات را مطرح می کنیم و در برخی از موراد که تفاوت وظایف و نقش ها در ظاهر سوال برانگیز می نماید، به تبیین این تفاوت می پردازیم.

تکریم زن

یکی از رفتارهای بسیار پسندیده که موجب افزایش تحکیم خانواده می گردد، این است که همسران یکدیگر را گرامی بدارند، در روایات، به زن و مرد توصیه شده است که احترام یکدیگر را بسیاری رعایت نمایند. برای نمونه، پیامبر اکرم فرمودند:« خوشبخت است، خوشبخت است زنی که شوهرش را گرامی می دارد» .

اما از آن رو که وظیفه مرد به عنوان بزرگ خانواده در این باره سنگین تر است .تکریم زن توسط مرد بسیار توصیه شده است و در روایات متعددی به مرد ها توصیه شده است که همسران خود را گرامی بدارند. پیامبر اکرم و همچنین دیگر ائمه در این باره می فرمایند: «هر کس همسری برگزیند، بباید او را گرامی بدارد»

همچنین پیامبر خدا روزی به اصحاب خویش فرمودند: آیا شما را از بهترینان خبر ندهم؟ کسی که فروتن و خوش اخلاق باشد و هر گاه ازدواج کرد، همسرش را گرامی دارد.ائمه اطهار نیز در سیره رفتاری خود با همسرانشان، برای آنان شخصیت و اعتبار قایل بودند و در پاسداشت و گرامی داشت زن آن قدر تاکید و توصیه نموده اند و آن قدر این مسئله ارزیاب حایز اهمیت دانسته اند که آن را یکی از گردنه های حساس مردان برای شناسایی شخصیت خود برشمرده اند. پیامبر اکرم در این باره فرمودند: زنان را کسی گرامی نمی دارد، مگر انسان بزرگوار و کسی به آنان اهانت نمی کند، مگر انسان پست .

کمک کردن به زن

امروزه یکی از مسائل حساس و چالش برانگیز زندگی مشترک، تقسیم کارهای زندگی میان مرد و زن می باشد که بر اساس روایات، این تقسیم کار در صدر اسلام و توسط پیامبر صورت گرفته است، به این گونه که کارهای داخل خانه را زن و کارهای خارج از خانه را مرد انجام دهد و البته این تقسیم کار با توجه به ویژگی های جسمانی و روان شناختی زن و مرد بسیار مناسب و بجاست و به همین دلیل ، زمانی که این تقسیم کار از سوی پیامبر انجام گرفت، حضرت زهرا فرمود: «از اینکه پیامبر خدا مرا از برعهده گرفتن مسئولیت های مردان معاف ساخت، فقط خدا می داند که چقدر خوشحال شدم».

اما آیا این تقسیم کار به معنای عدم همکاری زن و شوهر در امور زندگی می باشد؟ قطعا این گونه نیست؛ چرا که کمک کردن به همسر در کارهای خانه، سبب گرمی کانون خانواده و نشان دهنده احترام، صمیمیت و محبت مرد نسبت به زن می باشد . نقل شده است که پیامبر به خانه فاطمه درآمد و دید که با علی مشغول دستاس کردن است. پس پیامبر فرمود: به کدام یک از شما کمک کنم؟ علی گفت: به فاطمه؛ چون او خسته است. پس فاطمه برخاست و پیامبر همراه با علی به دستاس کردن پرداخت.

همچنین برای کمک کردن به همسر، ثواب های عظیمی در روایات ذکر شده است، به گونه ای که هر مرد مسلمان تشویق به چنین رفتاری می گردد. امیر المومنین می فرماید: روزی رسول خدا بر ما وارد شد و فاطمه کنار دیگی نشسته بود و من عدس پاک می کردم. فرمود: ای ابا الحسن! گفتم: لبیک ای رسول خدا!  فرمود: از من بشنو و من سخنی نمی گویم، مگر از جانب پروردگارم، هیچ مردی نیست که همسرش را در خانه یاری دهد، مگر اینکه برای او عبادتی بسیار فراوان از روزه و شب زنده داری به شمار می آید و عطا می کند پروردگار  به او ثواب صابران داوود نبی و یعقوب و عیسی را؛ ای علی! کسی که به عیالش در خانه کمک کند وابایی نداشته باشد، خدا نامش را در دیوان شهدا می نویسد و خدا برای او در هر روز و هر شب ثواب هزار شهید می نویسد و برای او در مقابل هر قدمی که برمیدارد ثواب یک حج و یک عمره می نویسد و عطا می کند پروردگار در مقابل هر رگی که در بدن دارد شهری در بهشت؛ ای علی! لحظه ای کار کردن در خانه بهتر است از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره و آزاد کردن هر بنده و هزار بار جنگیدن و شفای هزار مریض و خواندن هزار نماز جمعه و تشییع هزار جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنه و فرستادن هزار اسب در راه خدا،و بهتر است برای او از هزار دینار صدقه بر مساکین و بهتر است برای او از اینکه بخواندتورات و انجیل و زبور و فرقان را و از هزار اسیری که بخرد و آزاد کندو… ای علی! کمک کردن به عیال، کفاره گناهان کبیره و خاموش کننده غضب پروردگار است و.. ای علی! کمک نمی کند به عیال، مگر فرد صدیق یا شهید یا مردی که خداوند خیر دنیات و آخرت را برای او اراده کرده است.

اظهار محبت به زن

یکی از ویژگی های و صفات کامل کننده ایمان، محبت به همسر است. امام صادق فرمود:« گمان نمی کنم هیچ مردی بر خوبی ایمانش افزوده شود، مگ ر آنکه محبتش به زنان (همسرانش ) افزوده گردد» . همچنین ایشان می فرمایند: «از اخلاق انبیاء همسر دوستی است» بنابراین ، مردان با ایمان در درون خود میل و محبت به همسر را پرورش داده و آن را جزئی از ایمان خود قرار می دهند.

پژوهش های روان شناختی نشان می دهد که مردان تمایل کمتری به اظهار محبت کلامی نسبت به همسرانشان دارند این در حالی است که جنبه اثباتی یا ابرازی عشق و محبت، لازمه شادابی و نظاط و امنیت خاطر زن می باشد و اهمیت بسیاری در تحکیم روابط زناشویی دارد .حمایت و مهربانی قلابی مرد، آن قدر برای زن ارزش دارد که زندگی زناشویی بدون آن برای زن قابل تحمل نبوده و هرگز احساس خوش بختی نمی کند . از این روست که پیامبر اکرم فرمودند: «این سخن مرد به همسرش که دوستت دارم، هرگز از دل زن بیرون نمی رود».

البته این سخن به این معنا نیست که مردان نیاز به محبت و اظهار محبت زنان ندارند، کما اینکه در روایات به این موضوع اشاره شده است؛ آنجا که پیامبر در بیان حق مردان بر زنان، به زنی به نام حولاء فرمود:”« ای حولا! حق مرد بر زن این است که در خانه اش بشیند و به او اظهار عشق و محبت کند و دلسوز او باشد» .بنابراین، مردان نیز احتیاج به محبت همسر دارند، اما نکته اینجاست که این نیاز در مردان کمتر و متفاوت می باشد؛ مثلا احترام گذاشتن به مرد، یکی از مهم ترین راه های ابراز محبت به او، از سوی زن می باشد.

خوش رویی با زن

روی خوش و چهره باز موجب جذب دل ها و فزونی محبت می شود، شادی و نشاط می آورد و کینه را از دل ها می زداید .امام صادق در پاسخ به شهاب بن عبدربه که از حقوق زن بر شوهر سوال کرده بود، فرمودند: « حق زن بر شوهرش این است که مرد به تغذیه و پوشش او رسیدکی کند و با او ترش رویی نکند» .

پژوهش ها نشان می دهد: زنان بر خلاف مردان- که بیشتر تمایل دارند به اشیای بی جان و بی حرکت نگاه کنند – در زمان برقراری ارتباط بیشتر به صورت و بخصوص به چشمان طرف مقابل نگاه می کنند  همچنین زنان در رمز گشایی ارتباطات غیر کلامی، گرفتن و درک تغییر های خیلی ظریف در تن صدا یا بیان چهره ای یا قضاوت در مورد شخصیت فرد، بهتر از مردان عمل می کند.

البته این بیان به این معنا نیست که مردان نیاز به دیدن روی  بشاش  و گشاده و محبت آمیز همسر ندارند؛ چرا که به هر حال، روی خوش و گشاده یکی از عوامل ایجاد آرامش و محبت در خانواده است. امام باقر در این باره می فرمایند: «گشاده رویی سبب جلب محبت و قرب خداست و ترش رویی سبب جلب بغض و کینه و دوری از خدا»

پند و موعظه دادن زن

یکی از مسئولیت هایی که بر عهده زوج قرار دارد، این است که علاوه بر حفظ و نجات خود و آماده شدن برای زندگی ابدی، خانواده خود را نیز در این مسیر قرار دهد. آری، این مسئولیت عظیم بر عهده سرپرست خانواده است که اهل بیت خود را با سوق دادن به توحید، ایمان به قیامت، ترساندن از عذاب الهی، آراستن به تقوا، مودب نمودن آنان به آداب و اخلاق اسلامی،و ایجاد زمینه رشد و کمال و تربیت و تعلیم، از عذاب روز قیامت حفظ کند.

قرآن کریم صریحا دستور به این رفتار می دهد:ای کسانی که ایمان آورده اید، خود خانواده خود را از آتش حفظ نمایید. در آیه ای دیگر می فرمایده: خانواده خود را به خواندن نماز فرمان ده و خودت نیز بر آن پافشاری کن.

اما در چگونگی حفظ خود و خانواده، در روایات این گونه آمده است: آنان را به آنچه خدا دوست می دارد و به آن فرمان داده بخوانید و از آنچه خداناخوش می دارد از آن نهی فرموده نهی کنید، به آنان علم و ادب بیاموزید، خوبی ها را بیاموزید، آنان را امر به معروف و نهی از منکر کنید. امام صادق (ع)فرمود: هنگامی که آیه نازل دشد، مردی از مسلمانان نشست و گریه کرد و گفت: من از حفظ خود ناتنوانم، اکنون مسئولیت خانواده ام نیز بر عهده ام نهاده شد. پیامبر خدا فرمود: برای توهمین کافی است که به آنچه خودت را بدان فرمان می دهی، آنان را نیز  فرمان دهی و از آنچه که خودت را نهی میکنی، انان را نیز نهی کنی. علامه مجلسی، این آیه را این گونه تفسیر می کند: خودت را با صبر بر انجام طاعات پروردگار و آموزش واجبات و نهی از زشتی ها و بر انگیختن بر خوبی ها از آتش عذاب حفظ نما . البته باید توجه داشت که در این کار، یعنی حفظ خانواده از عذاب ابدی، نباید فراتر از امر و نهی زبانی رفت؛ چرا که همسر بیش از این نسبت به همسر خود وظیفه ای ندارد .

تشکر و سپاس گذاری از مرد

« اگر سپاسگذار باشید، نعمت شما را می افزاییم و اگر ناسپاسی کنید، عذاب خدا سخت است» . تشکر و سپاس گذاری رفتاری است که موجب بقا و افزایش نعمت و تقویت محبت و سعادت انسان می گردد. به گونه ای که این مسئله در رابطه با زندگی زناشویی در روایات مورد تاکید قرار گرفته است. امیر المومنین علی یکی از صفات پسندیده زن را سپاسگذار بودن او دانسته و به مردان توصیه می نماید هنگامی که قصد ازدواج دارند ، چنین همسری از خدا طلب نمایند: «بار خدایا! همسری روزی من گردان که صالح، زایا، بسیار سپاسگذار،… باشدبه گونه ای که اگر به او نیکی کردم سپاس گذاری نماید».

یکی از رفتارهای مناسب زنان، سپاس گذاری وقدردانی در خانواده است که مردان را نسبت به خانواده حساس کرده و نظرشان را به خانواده جلب می کند. بنابراین، لازم است خانم ها از آقایان قدردانی کنند؛ چرا که ناسپاسی، مردان را نسبت به خانواده بی اهمیت کرده پیامدهای نامطلوبی در خانواده و به ویژه برای خود زن بر جای می گذارد.البته قدردانی وسپاس گذاری یک رفتار مطلوب و پسندیده است، به گونه ای که زن و شوهر باید قدردان عملکرد مناسب یکدیگر باشندو این رفتار اختصاص به زنان ندارد، بلکه مرد نیز باید از تلاش های همسر خود در خانواده با گفتار نیکو قدردانی کند که این امر افزون بر تشویق زن، صمیمیت بین آنها را افزایش می دهد .

بدرقه و استقبال از مرد

یکی از رفتارهایی که برای مردان بسیار مطلوب و رضایت بخش است، استقال و بدرقه شدن توسط همسر می باشد پیامبر اکرم فرمودند: «حق مرد بر زن این است که هنگام ورود، تا در خانه استقبالش کند و خوش آمد بگوید. این رفتار زن، بسیار پسندیده بوده و نشان از درک و شعور بالای زن و جایگاه بلند او در نزد خدای کریم دارد»

در روایات آمده است که مردی نزد رسول خدا آمد و عرض کرد: همسری دارم که هنگام ورود به خانه به استقبالم می آید و هنگام خروج از خانه بدرقه ام می کتند و هنگامی که مرا غمگین می بیند می گوید: اگر غمت به خاطر روزی است، که خدا آن را به عهداه گرفته است و اگر غمت به خاطر آخرت است، پس خدا بر غمت بیفزاید، رسول خدا به او فرمودند: همانا خدا کارگزارانی دارد و همسرت از کارگزاران خداست و برایش نصف اجر شهید است .

سرپرستی مرد، اطاعت زن

خانواده یک جامعه کوچک است و همان گونه که جامعه، نیاز به حکومت و مدیریت دارد و بدون آن، زندگی اجتماعی به هرج و مرج و آشفتگی کشانیده می شود، خانواده نیز بین نیاز از حاکمیت و ولایت نیست . کما اینکه امیر المومنین علی می فرماید: «مردم به زمامداری نیک یا بد نیازمندم . از سوی دیگر، اگر چیزی را بتوان به انسان و سایر حیوانات تعمیم داد، این است که تمام «مخلوقات مستعد یادگیر» مجبور به سازماندهی اند. سازمان یافته بودن یعنی: تبعیت از شیوه های الگو یافته و تکراری رفتار و قرار گرفتن در یک سلسله مراتب. موجوداتی که خود را سازمانمی دهند در واقع، پایگاه، یا قدرت یا مراتبی تشکیل می دهند که در آن، هر موجودی در سلسله مراتب جایی دارد به گونه ای که یکی، فوق او دیگری، دون او قرار می گیرئد. وجود مطلق سلسله مراتب اجتناب ناپذیر است؛ زیرا سازمان ماهیتا سلسله مراتبی است .

در دین مقدس اسلام نیز منابعی وجود دارد که حاکی از خواست وجود سلسله مراتب قدرت در خانواده می باشد. آیه 34 سوره « نساء» به این مسئله اشاره نموده است. در بخش ابتدایی این آیه، خداوند کریم سرپرستی مردان بر زنان را مطرح کرده و تفاوت های ذاتی و اکتسابی زن و مرد را به عنوان دلیل آن ذکر کرده است:

این موضوع در روایات معصومان پیگیری شده و بر سرپرستی مردان و اطاعت زنان تاکید شده است. پیامبر(ص) در پاسخ زنی که از حق شوهر بر زن سوال کرده بود فرمودند: «زن باید از مرد اطاعت کند و عصیان نکند»). همچنین روایات در توصیف بهترین زنان، این ویژگی (اطاعت زن از شوهر) را مکررا و با بیان های گوناگون مطرح کرده اند اما این به معنای بی مسئولیتی زن در خانواده نمی باشد. بلکه طبق آنچه که پیامبر اکرم فرمودند، زن نگهبان خانواده شوهر و فرزندان اوست و او در این نگهبانی مسئول است و به بیان دیگر، زن مدیر داخلی خانه و خانواده است.

همان گونه که در مقدمه بیان شد، دستورات دین در تعیین وظایف و نقش های زوجین در تعامل با یکدیگر، بر پایه تفاوت های جنسیتی بوده و ویژگی های فطری آنها در این دستورات لحاظ گردیده است و اکنون با پیشرفت علومی مانند فیزیلوژی و روان شناسی و آشکار شدن برخی از تفاوت های جنسیتی، تا حدی می توان به حکمت و فلسفه این تفاوت نقش و وظایف پی برد.

یکی از ویژگی هایی که می توان نمونه اش را به دو گونه متفاوت از یکدیگر در مرد و زن یافت، حالت تسلیم پذیری نسبت به یکدیگر است. پژوهش ها نشان می دهد: زنان به اصولی همچون، نظافت، ادب و وقار، جدیت و اطاعت پایبند هستند. در اوصافی مانند ابراز محبت و همدردی، مشارکت اجتماعی، دگرخواهی، نجابت و صمیمت، بر مردان برتری دارند. در مجموع زنان تمایل به داشتن نمره های بالاتر در مطیع بودن و مهرورزی دارند. حالت تسلیم پذیری زنان در برابر مردان ناشی از درک و توجه آنان نسبت به قدرت مردانه است، که به طور طبیعی مردان از آن بهره مندند و ضعف فیزیکی زن، روان مناسب با خود را می طلبد؛ از این رو، تسلیم شدن زن و سلطه پذیری او از روی ناچاری نیست. بلکه روان زن به وابستگی گرایش دارد اما در مقابل مردها بیشتر استقلال طلب، سلطه جوو پرخاشگر هستند و نیز رقابت، مقاومت و سرکشی فزون تری دارند.

بنابراین، چنین تفاوتی در پیشبرد اهداف زندگی مشترک بسیار موثر بوده و حاصل این تعامل، رشد و تعالی زوجین و گرمی کانون خانواده خواهد بود؛ چرا که مسئولیت سرپرستی خانواده که بر اساس ویژگی های ذاتی مرد، به عهده او گذاشته شده است، زمانی به نحو احسن به عمل در خواهد آمد که زن با درایت، این نقش مرد را پذیرفته و مرد را در هدایت کشتی گران بهای زندگی اطاعت و حمایت نماید. تجربه ثابت کرده که اگر نظر مرد تامین شود، سعی می کند تمامی حاصل تلاش های خود را به خانواده اختصاص دهد و تمامی محبت ها وعاطفه خود را بر کانون خانواده متمرکز نماید، که این امر در مجموع، استحکام بنیان خانواده و مصونیت از ناهنجاری های اجتماعی و خانوادگی را در پی خواهد داشت .

بنابراین، سرپرستی خانواده توسط مرد، مسئولیت بزرگی بر دوش او خواهد گذاشت که بدون پذیرش و همکاری زن انجام نخواهد گرفت. از این رو، لسان روایات در این زمینه، زبان تشکر و قدردانی مرد از زن است:«قَالَ النَّبی(ع) مَا استَفَادَ امرُؤٌ مُسلِمِ فائِدَةً بَعد الاسلامِ أفضَلَ مِن زَوجَةٍ مِسلِمَةً تَسرُّهُ إَذَانَظَرَ إَلَیها وتُطیعُهُ إِذا غابَ عنها فی نَفسِها وَمالهِ»

در این روایت و امثال آن، پیامبر بزرگوار، به مردان گوشزد می کنند که بعد از پذیرش اسلام ، برای مرد سودی بالاتر از یک همسر مسلمان که از او اطاعت کمی کند وجود ندارد،و در حقیقت ، مرد را به قدردانی، احترام و پاسداشت این نعمت گران بها متذکر می گردد.

ایجاد لذت برای یکدیگر

از جمله اهداف ازدواج، تامین نیاز جنسی زن و مرد می باشد. این نیاز زمانی، به صورت کامل برآورده می گردد که زوجین در مقابل یکدیگر رفتارهای مطلوب داشته وآمادگی لازم را در خود ایجاد نمایند. بخشی از این آمادگی، رعایت بهداشت و آراتستگی ظاهری می باشد. زنی خدمت طسول خدا رسید و عرض کرد: یا رسول الله! حق شوهر بر زن چیست؟ حضرت فرمودند: «بر زن است که عطر استعمال نماید و بهترین لباس ها را بپوشد و خودش را صبح و شب به شوهرش عرضه نماید»ترکا شوند. همچنین آن حضرت در جمع اصحاب فرمودند: آیا خبر بدهمن به شما از بهترین زنانتان؟ گفتند: بله ای رسول خدا. سپس حضرت فرمودند: «بهترین زنان شما کسی است که در مقابل شوهرش با زینت ظاهر می گردد» نتیجه این آمادگی و آراستگی زن حفظ شوهر از چشم چرانی و تنوع طلبی جنسی، حتی به صورت مشروع می باشد .

مردان نیز همانند زنان باید خود را برای همسر آراسته و آماده نمایند. امام صادق(ع) فرمودند: این فرمایش پیامبر خدا که مردان باید آماده شوند برای زنانشان، همچنان که زنان برای مردانشان آماده می شوند، به معنای رعایت بهداشت و نظافت است. نتیجه آراستگی و آمادگی مرد، حفظ عفت و حیای زن است. حسن بن جهم می گوید: ابو الحسن(ع) را دیدم که خضاب کرده بود. گفتم: قربانت گردم، خضاب کرده اید؟ فرمود: آری، آراسته بودن، از عواملی است که بر پاکدامنی زن می افزاید. {برخی} زنان از آن رو ترک پاک دامنی می کنند که شوهرانشان آراسته بودن را ترک می نمایند. سپس فرمود: آیا تو دوست داری همسرت را مانند خودت ناآراسته ببینی؟ گفتم : نه فرمود: او نیز همین طور. آن گاه افزود پاکیزگی خوش بو بودن و اصلح مو از صفات پیامبران است.

اما بخشی دیگر از آمادگی زن و شوهر، در انجام آداب  و مقدمات برای هم بستری است. از روایات اسلامی این گونه استفاده می شود که عایق جنسی مرد از حیث کمی، برتر و سایق جنسی زن از حیث کیفی، برتر و قوی تر است. همچنین بردباری جنسی زن بیش از مرد،و تحریک پذیری جنسی زن و مرد متفاوت است. بر پایه همین تفاوت هاست که فقه اسلامی در زمینه ارضای غریزه جنسی حقوق و تکالیف متفاوتی را برای زن و مرد قایل شده است .

بنابراین، پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) در این زمینه توصیه هایی متفاوت برای مردان و زنان ددارند. از آنجا که مردان بر خلاف زنان ، تمایل به آمیزش فیزیکی دارند و بیشتر مقاربت گرا هستند و آمیزش جنسی را در دخول خلاصه کرده و تمایل زیادی به آن دارند. ایشان به مردان توصیه می کنند که به هیچ وجه عجله نکنید و حتما پیش از برقراری رابطه جنس، زن رابا معاشقه و ملاعبه آماده نمایند پیامبر(ص) می فرمایند: «سه چیز از جفا و ظلم است… و اینکه مرد پیش از آماده سازی همسرش، با او نزدیکی کند:» چرا که زن بر خلاف مرد، برای آمیزش نیازمند عوامل روانی، احساس، ذهنی و فیزیکی است . زن مسائل عاطفی و احساساتی را بر مسائل جنسی مقدم می دارد و دوست دارد ارتباط جنسی با نوازش و اظهار علاقه شروع گردد و در آخر به آمیزش جنسی ختم گردد . بنابذاین، پیش نوازی در تعامل جنسی همسران آن قدر مهم و باارزش است که امام صادق در این باره می فرمایند:

« علی رغم عدم حضور ملائکه در هر زمان و مکانی، هنگامی که مرد همسرش را برای رابطه جنسی آماده می سازد، ملائکه در نزد آنان حاضر می شوند» در پایان مقاربت نیز، که شهوت مرد به سرعت فروکش می کند، زن همچنان احتیاج به حضور و نوازش مرد دارد از دیگر توصیه های پیامبر اکرم به مرد این است:  یعنی حتی پس از ارگاسم، مهرورزی را ادامه دهد و زودتر از همسرش از جای برنخیزد .

از سوی دیگر، پیامبر و ائمه اطهار توصیه هایی نیز برای زنان فرموده اند؛ از جمله اینکه پیامبر در توصیف زنان برتر امت فرمودند: بهترین زنان، زنی است که در مقابل دیگران عفیف و پوشیده باشد و در مقابله شوهر پر شهوت .به گونه ای که هنگام خلوت کردن با شوهر، همزمان با ارتن به در آوردن لباس ها، لباس حیا را نیز از تن به درآورد و هر آنچه شوهرش از او می خواهد، در اختیارش قرار دهد و هیچ گونه منعی نداشته باشد .

حل تعارضات زناشویی

زندگی زناشویی در مسیر خود دایم با موانع و مشکلاتی برخورد می نماید که هر لحظه ممکن است زن و مرد را در مقابل یکدیگر قرار دهد و معمولا این اتفاق در غالب زندگی ها رخ می دهد. راهکارهای ارائه شده از سوی دین اسلام برای رفع چنین تقابلی، کاملا منطبق بر ویژگی های شخصیتی و روان شناختی زن و مردمی باشد. امام صادق فرمود: «بهترین زنان شما زنی است که اگر خود غضب کرد یا همسرش بر او غضب کرد به همسرش بگوید: دست من در دست توست، خواب به چشمان نمی رود، تا اینکه از من راضی شوی».

تحقیقات نشان می دهد: اخلاق زنان بیشتر جنبه از خود گذشتگی دارد و اخلاق مردان بر مبنایعدالت شکل می گیرد . همچنین تحقیقات حاکی از آن است که زنان در وجوه سازگاری، یعنی مهربانی و بخشودگی و دگرخواهی نمره های بالاتری از مردان دارند.

بنابراین، زنان غالبا دیگر خواه اند و مردان خود خواه؛ یعنی زنان وجود خود را وقف همسر، فرزند و.. می کنند، در حالی که مردها بیشتر در رابطه به خود و منابع شخصی توجه می کنند . پس از یک مشاجره میان زن و شوهر، چه زن مقصر باشد و چه مرد زن و مرد هر دو غمگین و ناراحت بوده واز شکاف ایجاد شده در رنج هستند، اما این رنج برای زن فراوان تر و عمیق تر خواهد بود؛ چرا که برای زن طرد شدن دردناک است و زنان از تنهایی می ترسند . همچنین زنان، برخلاف مردان در حالت غمگینی و نگرانی، طبعاً تمایل به صحبت کردن .

 برای کاهش تنش داشته و به مقتضای طبع و سرشت خود، نیاز به مهربانی، بخشودگی و پیوندجویی دارند.در چنین فضایی که ناراحتی زن بیشتر بوده و از سوی دیگر، زن برخلاف مرد و به مقتضای طبع، توان و تمایل بیشتری به پیوند جویی و رفع اختلاف دارد، دین مقدس اسلام به زن توصیه می کند که او در رفع اختلاف پیش قدم باشد ودر حقیقت، این حکم، ارشاد زن به انجام رفتاری مطابق ذات و سرشت اوست که موجب اقناع حس قدرت طلبی و سلطه گری مرد نیز می شود و او را آرام و نرم می گرداند؛ اما از سوی دیگر و به منظور تسریع در بازسازی فضای خانواده، دین به مرد توصیه می کند که اگر زن مرتکب اشتباهی شد، مسئله را شدت و حدت نبخشد و به سرعت او را پذیرفته و رفع اختلاف نماید.

بیان زیبا برای همسر

محبت و تمایل زوجین به یکدیگر، یکی از نیازهای زندگی مشترک بوده، زن و مرد باید در جهت حفظ و تداوم آن تلاش نمایند. یکی از عوامل ایجاد کننده و تداوم بخش محبت، به کار بردن کلام زیبا در ارتباط زوجین می باشد. از این رو، پیامبر اکرم (ص) به زن و مرد توصیه می کند که زبان خود را به دقت کنترل نموده و با کلام زیبا و دلنشین با یکدیگر سخن بگویند : « برادرم جبرئیل به من خبر داد و همواره به رعایت زنان توصیه کرد تا آنجا که به نظرم رسید برای شوهر روا نباشد که به زن خود « اف » بگوید. همچنین آن حضرت می فرمایند : « سه چیز است که صفای زندگی را می برد : سلطان جائر، همسایه بد و زن بد زبان » .

صبر بر آزار و اذیت همسر

علی رغم رعایت تمامی دستورات دین و توصیه های متخصصان برای کاهش تنش در خانواده، زن و مرد تحت تأثیر عواملی درونی و یا بیرونی، آمادگی برای انجام رفتارهای ناصواب و خشن را دارا می باشند و تلاطم دریای زندگی هر لحظه ممکن است زن یا مرد را نیز متلاطم و از این طریق، موجبات یک برخورد دو جانبه و درگیری را فراهم نماید. رفتارهای نامناسب یکی از همسران، ممکن است دیگری را به واکنش وا دارد که در این موقعیت، تحمل و بردباری او در حل مشکل و پیش گیری از اختلاف بسیار مؤثر است. در غیر این صورت، ممکن است فرد با واکنش سریع و نامناسب، رفتاری از خود بروز دهد که پس از دقایقی پشیمان شود .

در زنان، نوسان سطح هورمون استروژن در خون در طی ماه، یا موجب نشاط و شادابی و اعتماد به نفس، شور جنسی و احساس خوش بختی و تعادل جسمی و روانی می گردد و یا موجب بی تابی و ناامیدی، عدم احساس رضایت و حالت عصبی می شود .از این رو، پیامبر اکرم (ص) به مردان توصیه به صبر در برابر همسر نموده و فرمودند : « هر مردی به خاطر خدا در برابر بداخلاقی همسرش صبر کند، خداوند متعال برای هر روز و شبی که در برابرش شکیبایی می کند، همانند ثوابی که به ایوب در قبال گرفتاری اش داد، می دهد » .

تحقیقات نشان داده است که مردها همیشه از زن ها پرخاشگرتر هستند .مردان به دلیل شرایط ویژه اجتماعی معمولاً بیش از زنان دچار تنیدگی می شوند.از آن رو که مردان در جامعه، متحمل سختی ها و فشارهای بسیاری می شوند، میزان تحریک پذیری و پرخاشگری آنها بالاست. افزون بر این، وضعیت هورمونی خاص مردان زمینه بروز برخی رفتارها از جمله برتری طلبی و پرخاشگری را در آنها فراهم می کند .

عوامل مخدوش کننده ارتباط با همسر

برای داشتن سعادت و آرامش مطلوب در زندگی زناشویی، ارتباط سالم سازنده میان زن و مرد، نیاز اصلی است و حرف اول را می زند در این عرصه موانعی بر سر راه قرار می گیرد که البته رفع آن ها تنها به خود همسران بستگی دارد، کاملاً دو طرفه است. در این مرحله به بیان و بررسی برخی از آن ها می پردازیم.

سخت گیری : سخت گیری در خانواده مصادیق مختلفی دارد از جمله آن ها می توان به بهانه گیری در امور خانه اشاره کرد. تجربه ثابت کرده است که این عمل جز ناراحتی و دلسردی همسر نتیجه ای در برنخواهد داشت. صفت سخت گیری جزیی از منفی نگری است که از نظر دین و اخلاق مذموم شمرده شده است. زیرا زمینه را برای رشد سایر اختلافات و ناکیفیت رابطه ها فراهم می کند. در گفتار و کردار آدمی همواره عیوب و نقایصی وجود دارد. هر اندازه انسان منفی نگرتر باشد، از زمینه موجود برای بهانه گیری، بیشتر بهره می جوید.

ترشرویی: درست است کسی که ناراحتی و خستگی روحی دارد، ناخودآگاه آثار آن در چهره اش نمودار می شود. ولی اسلام به پنهان داشتن درد درون دستور می دهد. انتقال ناراحتی مسائل بیرون از منزل به همسر و یا بالعکس در ارتباط همسران مانع بزرگی در حفظ آرامش و سکون خانواده خواهد بود. امام علی (ع) در این رابطه می فرماید : « خوشرویی مؤمن در چهره او و اندوهش در دل اوست » .

ناسزاگویی: این عمل اگر برای روابط بیگانه شایسته نباشد، در مورد زن و شوهر به مراتب ناشایست تر است. زیرا آن ها می خواهند عمری با صمیمیت در کنار هم زندگی کنند. در روابط زناشویی اگر گاهی کدورتی پیش آمد کرد، نباید با کلمات تند و ناشایست بر آتش قهر آن دامن زد. باید مواظب بود که سخنی از دین پریده نشود. که بعداً موجب خجالت و شرمساری از طرف مقابل گردد. به طور کلی اخلاق در کلام، یکی از پشتوانه های تضمین کننده روابط زن و مرد به شمار می رود .

چشم و هم چشمی: برخلاف آنچه در تفکر عرف جا افتاده است. این مسئله هم از جانب زن و هم از سوی مرد پیش می آید. تنها نتیجه این اخلاق، ایجاد اختلافات زناشویی است. در صورتی که راه پیشگیری از این بیماری خیلی آسان تر است. اگر در روابط با همسر این دوای دینی مورد استفاده قرار گیرد. همه موانع برداشته می شود. طبق نظریه قرآن، مؤمن آن است که به تمام تجملات و چشم و هم چشمی ها و اسراف ها پشت پا می زند سادگی اساس دین و شیوه بزرگان اخلاق بوده است. امام سجاد (ع) در این رابطه می فرمایند : تمامی خیر و خوبی در بریدن طمع و چشم نداشتن به آنچه در دستان مردم جمع شده است .

لجاجت: یکی دیگر از شاخه های مثبت ( خودخواهی)، لجاجت است. خطر این رذیله به حدی بزرگ است که می تواند اساس زندگی را مختل کند کسانی هستند که اگر حق را ببینند زیر بار آن نمی روند. حاضرند سنگی بر سر آنان بیاید، آتشی آن ها را بسوازند، اما زیر بار نروند از جمله چیزهایی که نمی گذارد همسران بر دل هم حکومت کنند، لجاجت است. اگر در شرایطی قرار می گیرید که نمی توانید از نظر خود کوتاه بیایید برای درمان مسئله خود را وادار به رفتار خلاف آن کنید. در وهله اول برای شما سخت است اما به مرور برایتان عادت می شود. یادتان باشد انسان می تواند تغییر کند و خصوصیات خود را کمال بخشد .

منبع

یگانه، زهرا(1393)، رابطه پایبندی مذهبی با رضامندی زناشویی زوجین، پایان نامه کارشناسی ارشد، روان شناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید