برنامه ­ریزی درسی در آموزش ابتدائی

برنامه درسی

برنامه درسی را باید رشته­ای جوان به شمار آورد که اکنون در حال گذر از مراحل تکوین و تکامل خویش است و در طی سال­های کوتاه عمر خویش آثار علمی فراوانی در این رشته به علاقه­مندان تعلیم و تربیت عرضه شده است.  این آثار در زمینه تعاریف، نظریه­ها، رویکردها، طراحی و برنامه­ریزی، ارزشیابی گسترده شده و دامنة وسیعی پیدا کرده است، در این کتاب فقط به موضوعاتی از برنامه درسی پرداخته می­شود که بر اساس آن بتوان رسانة آموزشی را بهتر شناخته و روشهای تحلیل محتوای آنرا فهمید.

 تعریف برنامه درسی

شاید بتوان سئوالات چهارگانه تایلر، را نقطه شروع و یا عطفی در رشته برنامه درسی نامید. تایلر با مطرح کردن این سئوالات چهارچوبی ابتدایی و گسترده برای فعالیت­های برنامه­ریزان درسی مشخص کرد.

• مدرسه باید به دنبال چه هدف­هایی باشد؟
• کدام تجربیات یادگیری می­توانند زمینة رسیدن به اهداف را فراهم کنند؟
• چگونه می­توان تجربیات یادگیری را بطور موثری سازماندهی کرد؟
• چگونه می­توانیم رسیدن به اهداف تربیتی را مشخص کنیم؟

نظریه تایلر،با پاسخگویی به این سئوالات شکل گرفت و متعاقب آن صاحبنظران بسیاری به ارائه دیدگاه­های خود در رابطه با برنامه درسی پرداختند تعدد دیدگاه­ها، و ضرورت ارائه جمع­بندی از آنها، طبقه­بندی­های گوناگونی از تعاریف برنامه درسی را در برداشت در این کتاب با توجه به یکی از طبقه­بندی­ها به بحث مختصری پیرامون تعاریف گوناگون برنامه درسی از دیدگاه برخی صاحب­نظران پرداخته می­شود.

برنامه درسی بعنوان فهرست رئوس مطالب

بسیاری از مردم هنوز برنامه درسی را معادل با سیلابس می­دانند، سیلابس­ها در اصل به عناوین، سرفصل­ها و یا رئوس اصلی مطالب برای یک سخنرانی و یا مقاله اطلاق می­گردد و در آموزش به عناوین محتوایی گفته می­شود که باید توسط معلم تدریس شده و دانش­آموزان بر اساس آنها مورد آزمون قرار گیرند.این تعریف برنامه درسی که به آن برنامه درسی به عنوان محتواو یا رویکرد موضوعی به برنامه درسی ، و یا موضوعات و مواد درسی  نیز گفته می­شود؛ معمولاً شامل فهرستی از محتوا، موضوعات، و یا مواد درسی است که باید به وسیله معلم تدریس شده و بوسیله فراگیران یادگرفته شود. در این راستا تعلیم و تربیت به مفهوم مدیریت فرآیندی است که مفاهیم و موضوعات با اثربخش­ترین روش­ها به دانش­آموزان منتقل می­گردد.

برنامه درسی بعنوان محصول

این تعریف از برنامه درسی که بطور گسترده متأثر از روش مدیریت علمی در آغاز قرن بیستم بود بوسیله بابیت و تایلر، مطرح شده و توسعه یافت. آموزش و پرورش در این نگاه به عنوان تمرین­های تکنیکی برای دستیابی به اهدافی مشخص در نظر گرفته شده است. بدین منظور اهداف برنامه که از تجزیه مهارت­های مورد نیاز یک شغل بدست آمده است مشخص می­شود، سپس برنامه­ای برای دستیابی به آنها تنظیم شده و اجرا می­گردد و نهایتاً نتایج اندازه­گیری می­شود.

این رویکرد از برناتمه درسی در بسیاری از طرح­های آموزشی دیده می­شود. در این تعریف هدف­های عینی بر موضوع درسی مقدم فرض شده و برنامه­ریزان به طراحی از برنامة درسی که حول فعالیت­های معین بزرگسالان بنا شده باشد دعوت شده­اند. محوریت این رویکرد از برنامه درسی شکل­دهی به هدف­های رفتاری و تبیین نتایج است. محتواوروش­ها برای دستیابی به نتایج انتخاب و سازماندهی می­شوند.

مفهوم برنامه درسی به عنوان محصول اثری ژرف، در تعلیم و تربیت داشته و فراهم آورندة پایه و اساس تعلیم و تربیت مبتنی بر شایستگی و یا قابلیت مدار بوده است. آموزش و پرورش قابلیت مدار با این موارد سر و کار دارد: قابلیت، مشخص ساختن شاخص­های ارزشیابی برای تعیین میزان دستیابی به قابلیت­ها و طراحی نظام مناسب آموزشی.

برنامه درسی بعنوان فرآیند

در حالیکه برنامه درسی بعنوان محصول، مدلی است که به شدت به تنظیم اهداف رفتاری وابسته است و بعنوان یک مجموعه اسنادی است که برای اجرا تنظیم می­گردد، برخی دیگر برنامه درسی را به عنوان یک جریان می­دانند. در این مفهوم برنامه درسی بعنوان یک عنصر فیزیکی قابل لمس،اسناددر نظر گرفته نمی­شود،بلکه برنامه درسی حاصل تعامل بین معلمان، دانش­آموزان ودانش است،برنامه درسی آن چیزی است که در کلاس درس اتفاق می­افتدودانش­آموز آن را تجربه می­کند.

گولد، پس از مشاهدة صدها کلاس درس، چهار نوع برنامه درسی را تشخیص داد: برنامه درسی رسمی،تنظیم شده به وسیله سازمان آموزش و پرورش برنامه درسی دریافتی،آنچه که معلمان می­گویند، سعی در انجام آن دارندبرنامه درسی مشاهده شده آنچه که مشاهده کنندگان هنگامی که برنامه در کلاس ارائه می­شود می­بینند، برنامه درسی تجربی ؛آنچه فراگیران درک کرده و به آن عکس العمل نشان می­دهند.

تجربیات دانش­آموزان حین اجرای برنامه درسی رسمی به عوامل متعددی بستگی دارد، که شامل تجربیات گذشته، توانایی­ها، علایق، نیازها و … دانش­آموزان و معلمان همچنین شرایط محیطی کلاس، داخل مدرسه و بیرون مدرسه همچون رسانه­های ارتباط جمعی، هنجارها و ارزشهای اجتماعی می­باشندوکسانی که برنامه درسی را بعنوان فرآیند می­دانند نتایج واقعی حاصل از اجرای برنامه درسی رسمی، که در فرآیند آموزش حاصل می­شود را مورد توجه قرار می­دهند.

در این مفهوم، برنامه درسی بسته­ای از مواد آموزشی و یا سیلابس­هایی برای تدریس کردن نیست بلکه به دنبال ارائه شکل خاصی از عمل تدریس است و ان راهی برای تفسیر هر ایدة آموزشی بر اساس یک فرضیه قابل آزمایش می­باشد در این صورت کلاس درس به عنوان آزمایشگاه . معلم عضوی از یک جامعه علمی است .با مطالعه تعاریف برنامه درسی مشخص می­شود که هر کدام از تعاریف برنامه درسی به جنبه خاصی توجه داشته و با رویکرد متفاوتی آنرا مورد بحث و بررسی قرار داده­اند.

همانگونه که پورتلی،از قول دانیلزو کومبز، نقل می­کند بیشتر  تعریف­ها گرایش به تحریف مفهوم برنامه درسی دارند، زیرا غالب آنها فقط یکی از انواع ویژگی­های برنامه درسی را مد نظر قرار می­دهند البته همة نظریه پردازان برنامه درسی، برنامه درسی را تنها از یک زاویه نمی­نگرند چندین نظریه پرداز، بین برنامه درسی رسمی؛اداری یا فرمایشی و برنامه درسی پنهان ؛نا آشکار، مطالعه نشده، غیر قابل مشاهده، نانوشته، ناپیدا یا صامت تمایز قایل نشده­اند .

یکی از تعاریفی که ازچند بعد برنامه درسی رامورد توجه قرارداده تعریف کیلی،است.اوبرنامه درسی راتمام یادگیری که توسط مدرسه برنامه ریزی وهدایت شده است، در گروه یا انفرادی، داخل مدرسه و یاخارج آن تعر یف کرده است.

منبع

اللهیاری،مریم(1392)، بررسی میزان انطباق محتوای کتابهای فارسی دوره دوم ابتدایی ،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی وعلوم اجتماعی،دانشگاه آزاداسلامی تهران

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید