مفهوم و تشریح سواد اطلاعاتی

سواد اطلاعاتی در حوزه تحقیق مجموعه‌ای از توانایی‌ها و مهارت‌هایی‌ست که دانشجو را قادر می‌سازد در کوتاهترین‌ زمان درک صحیحی از نیازهای اطلاعاتی داشته باشد به ‌طوری که او را در رسیدن به اهداف تحقیق یاری نماید. اگر در گذشته مهارت‌های کتابخانه‌ای مواردی از قبیل‌ برگه‌دان برای یافتن منابع موجود بود،امروزه این‌ مهارتها برای شهروندان با سواد اطلاعاتی ناکافی‌ست.در عصر اطلاعات،دانشجویان باید بتوانند قاطعانه به منابع‌ مختلف اطلاعاتی دسترسی یابند،آنها را ارزیابی کنند و سپس‌ با نظام بخشیدن و تلفیق کردن آنها،به آگاهی و معرفتی که‌ لازمه تصمیم‌گیری‌ست دست یابند.برای کسب چنین‌ توانائی‌هایی،مدرسان باید در روش‌های تدریس و تکالیف‌ محوله خود بازنگری کنند.آن ها باید این واقعیت را بپذیرند که علم و دانش به سرعت در حال تغییر است و برنامه‌های‌ آموزشی سنتی،دیگر می‌تواند نیازهای آموزشی دانشجویان‌ را که چالش‌هایی در پیش رو دارند برآورده کند.در عوض‌ باید در آنها مهارت‌هایی ایجاد کرد که بتوانند به‌ طور مستقل‌ به خود یادگیری بپردازند.

بنابراین جهان،درحال گذر از جامعه صنعتی به سوی جامعه اطلاعاتی است. این عامل سببب شده شکل و سطح سواد و اطلاعات از حالت قبلی خود تغییر کند. در نتیجه همه افراد از همه نسلها نیاز به بازآموزی و سوادآموزی از نوع جدید در جامعه اطلاعاتی دارند. در جامعه اطلاعاتی امروزی کسی که خواندن و نوشتن می داند و حتی فراتر از آن تحصیلات عالی هم دارد، اما نحوه استفاده از اینترنبت را نمی داند، با سواد تلقی نمی شود همین امر تغییر بنیادین در نظامهای آموزشی زمان حاضر را میطلبد. در حقیقت، سواد اطلاعاتی یک مهارت است، مهارتی که فرد را قادر می سازد نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد، اطلاعات مرتبط با آن را بیابد و به نحو موثری به کار گیرد. سه وجه تشخیص، یافتن و استفاده موثر از اطلاعات وجوه غالب تمامی تعاریف ارایه شده برای سواد اطلاعاتی هستند. در واقع اگرچه دسترسی مستقیم و بدون واسطه کاربران به منابع اطلاعاتی افزایش یافته ولی افزایش دسترسی به معنای رسیدن به اطلاعات، سودمند و مرتبط نیست و استفاده از آن لازمه برخورداری از سواد اطلاعاتی است.

سابقه سواد اطلاعاتی

اصطلاح«‌سواد اطلاعاتی‌«اولین بار در اواسط دهه 1970 مطرح شد. به عبارتی دیگر اصطلاح سواد اطلاعاتی را اولین بار زورکوفسکی در سال 1974 بیان کرد. از نظر وي افرادي که در زمینه کاربرد منابع اطلاعاتی در خصوص تخصص کار خود آموزش دیده اند، با سواد اطلاعاتی نامیده می شوند در 1989 انجمن کتابداران امریکا تعریف مدونی‌ از سواد اطلاعاتی ارائه کرد که این تعریف مبنایی برای‌ بحث‌های بعدی شد.از نظر این انجمن‌»سواد اطلاعاتی‌« مجموعه مهارت‌هایی را شامل میشود که به وسیله آن‌ میتوان اطلاعات را بازیابی،ارزیابی،تجزیه،تحلیل،ترکیب‌ و استفاده کرد.باسواد اطلاعاتی به کسی اطلاق می‌شود که‌ بتواند تشخیص دهد که چه موقع به اطلاعات نیاز دارد؛چگونه‌ اطلاعات را بازیابی و ارزیابی کند،و آنها را در جهت نیازهای‌ خود به کار گیرد(سود بخش و نیککار،1384ایالات متحده در 1974، به تبیین اهداف دستیابی به مهارت اطلاعاتی پرداخت. او كسی را دارای مهارت(سواد) اطلاعاتی می‌داند كه برای استفاده از منابع اطلاعاتی آموزش دیده باشد و بتواند با استفاده از اطلاعات، مسائل خود را حل كند.

باآغاز دهۀ 198، فناورى‌هاى نوين اطلاعات در جامعه نفوذ يافت و به عنوان ابزارمهم سواد اطلاعاتى مطرح شد؛ انجمن صنعت اطلاعات در 1952 اعلام كرد “مهارت اطلاعاتی دانشی است كه به فرد كمك می‌كند بداند چگونه و كجا برای رسیدن به منابع دانش از فن‌آوری اطلاعاتی استفاده كند؛ در همین دهه ویلیام دمو تحت تأثیر نوآوری‌های فن‌آوری در پردازش، ذخیره‌سازی، بازیابی و انتقال اطلاعات تعریف جدیدی از مهارت اطلاعاتی ارائه كرد كه مهارت اطلاعاتی سواد و دانش دسترسی مؤثر به اطلاعات و ارزیابی آن، هنگام نیاز است.

نقش سواد اطلاعاتی در افزایش دموکراسی

سواد اطلاعاتی، افزایش آگاهی عمومی وتوسعه
سواد اطلاعاتی، رسانهها ، احزاب سیاسی و توسعه
سواد اطلاعاتی، حمایت از رشد و پیشرفت انسان و توسعه
سواد اطلاعاتی، بهره مندی از قدرت اطلاعات و توسعه
سواد اطلاعاتی، استقلال و توسعه

ویژگیهای باسوادان اطلاعاتی

امروزه توسعه برنامههاي مهارت آموزي ، در سه بخش صنعت 1، کشاورزي 2 و خدمات 3 ازاهداف ملی و یکی از شاخصهاي موفقیت کشورها محسوب می شود . توسعه این سه بخش، نیازمند تربیت نیروي انسانی ماهر و کارآمد در زمینههاي مهارتی است؛ لذا سواد اطلاعاتی یکی از مشخصههای بارز جامعه اطلاعاتی است. سواد اطلاعاتی،توانایی یافتن ارزیابی استفاده مؤثر اطلاعات مورد نیاز به کمک مهارتها و به منظور یادگیری مداوم است. همان طوریکه سازمانها و کشور در جستجوی افزایش سواد اطلاعاتی هستند، درک این نکته ضروری است که تکنولوژی فقط بخشی از راه حل است. سواد اطلاعاتی، یک نگرش و مهارت جدید برای انجام وظایف در جامعه جدید به شمار میآید.فرد با سواد اطلاعاتی ارزش اطلاعات را تشخیص میدهد.و تمایل به یادگیری دارد. زمانی که برای حل مشکل، نیازمند اطلاعات است توانایی پیدا کردن و تحلیل آن را دارد، و نیز قادر است محتوای اطلاعاتی را با دید انتقادی ارزیابی کند.

فواید سواد اطلاعاتی

تعیین نوع، دامنه و میزان اطلاعات مورد نیاز
دسترسی به اطلاعات مورد نیاز به طور مؤثر و کارا
ارزشیابی نقادانۀ اطلاعات و منابع اطلاعاتی
تلفیق اطلاعات انتخاب شده با دانش‌ پیش.
استفاده از اطلاعات به طور مؤثر برای رسیدن به‌ اهداف خاص.
دانستن مسائل اجتماعی،اقتصادی و حقوقی‌ پیرامون استفاده و دسترسی به اطلاعات از نظر اخلاقی و قانونی.
تدوین راهبردهای موفقیت‌آور برای‌ رسیدن به اهداف.

جایگاه سواد اطلاعاتی در جهان و ایران

ظهور عصر اطلاعات در كشور ما نيز همچون بسياري از ديگر كشورها چالشهاي آشكار و پنهان بسياري را موجب شدهاست. اثرات ناشي از امواج عظيم اطلاعات، پاره پاره شدن انبوهي از اطلاعات جهاني است. دسترسي به اطلاعات، حق و فرصتي است كه همه بايد از آن برخوردار باشند و بتوانند با استفاده از آن به پيشبرد زندگي خود كمك كنند. اين پيشبرد در طلب رشد و توسعهي شخصي و فردي است و يا متأثر از شرايط متحول اجتماعي، سياسي و اقتصادي جامعه. پيشبرد استقلال اقتصادي و كيفيت حيات، نيازمند آگاهي يابي مادامالعمر و روزآمد ميباشد و بسياري همهي اينها را با سواد اطلاعاتي و سطح سواد اطلاعاتي مرتبط ميدانند. در دنياي امروز، تربيت يادگيرندگان مادامالعمر را مأموريت محوري مراكز آموزش عالي ميدانند، يعني تربيت كساني كه پس از خروج از محدودهي متعارف آموزشهاي آكادميك نيز بتوانند همچنان به خلاقيت ذهني و فكري ادامه دهند و حتي بالاتر از آن بتوانند با استفاده از داشتههاي ذخيره شدهي پيشين و تلفيق آن با يافتههاي نو به سطح بالاتري از اطلاعات و دانش دست يابند.

افراد باسواد اطلاعاتي، بهدليل تقويت توان تفكر انتقادي، پرسشهاي آگاهانه را آموختهاند، در پي يافتن پاسخ پرسش خود برميآيند. با « چگونه يادگرفتن » مي پرسند و به دليل اينكه توجه به اهميت سواد اطلاعاتي در امر يادگيري در محيط نوين فنآوري اطلاعات، تجهيز دانشجويان تحصيلات تكميلي به سواد اطلاعاتي داراي تأثيرات مثبتي بر ساختار آموزشي و پژوهشي و در نتيجه بر بدنهي اجرايي و مديريتي كشور ميباشد. لازمهي بقاء در جامعهي آتي كه آن را جامعهي دانش محور ميدانند، آن است كه افراد مهارتهاي لازم براي يادگيري مادامالعمر را فرا بگيرند.

اصول اساسی سواد اطلاعاتی