پدیده مصرف مواد مخدر و اعتیاد

مصرف مواد مخدر پدیده ای با سابقه است، شاید نتوان به درستی تاریخی برای شروع مصرف مواد مخدر تعیین کرد ولی در آثار برخی بزرگان می توان نام این مواد را یافت. برای مثال می توان به گفته های بقراط، رازی و ابن سینا از مصرف و فواید تریاک اشاره کرد، اما اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یک وضعیت خاص پدیده نسبتا جدیدی است که از اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 میلادی شناخته شد. در ایران به استثناء برخی مقاطع تاریخی و نیز دوره اخیر هیچگاه مصرف مواد مخدر جرم یا پدیده ای خلاف اعتقادات مذهبی به شمار نمی رفته است. بر خلاف آن مصرف مواد مخدر به عنوان فعالیت فراغتی طبقات بالای جامعه به حساب می آمد و در برخی مناطق کشور به عنوان نیاز اقلیمی و یا مطابق با فرهنگ محلی به شمار می رفته است. در حال حاضر بنابر آمارهای رسمی، حدود دو میلیون مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد. این در حالی است که طی دهه هفتاد، حدود دو میلیون نفر به جرم قاچاق، توزیع و یا مصرف مواد مخدر دستگیر و زندانی می باشند. در حالی که در افغانستان به طور روزانه بیش از هفت تن تریاک تولید می شود و حدود نیم تن انواع مواد مخدر در کشور ثبت و ضبط می شود، همه روزه سه الی چهار نفر بر اثر سوء مصرف مواد مخدردر کشور جان خود را از دست می دهند. علاوه بر آن چشم انداز آینده براساس روند شناسی فعلی و نیز برآورد پیش بینانه چندان روشن نیست و حکایت از وخامت اوضاع دارد.

تعریف اعتیاد و نرخ شیوع آن

هرگونه وابستگی روانی یا فیزیولوژیک ارگانیسم نسبت به یک ماده را اعتیاد گویند. مشخصه اعتیاد پیدایش سندرم ترک یا محرومیت است که هنگام قطع ناگهانی مواد ظاهر می گردد. به نظر می رسد که در فرد معتاد وجود ماده اعتیاد آور برای حفظ کارکرد طبیعی سلولی الزامی گردیده و قطع آن موجب دگرگونی فعالیت های فیزیولوژیک و در نتیجه علائم محرومیت می شود. در سال 1964 سازمان بهداشت جهانی به این نتیجه رسید که اصطلاح اعتیاد، اصطلاحی علمی نیست و وابستگی به مواد را جایگزین آن کرد .اعتیاد یک بیماری روانی ، اجتماعی و اقتصادی است که از مصرف غیر طبیعی و غیر مجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک، حشیش و … ناشی می شود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا به این مواد می شود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تاثیرات نامطلوب بر جای می گذارد.

وابستگی روانی حالتی است که شخص پس از مصرف مواد مخدر، احساس آرامش رضایت و لذت می کند، وابستگی روانی مهمترین عامل مصرف مواد اعتیادآور است. وابستگی جسمی عبارت از حالت انطباقی در بدن فرد است که پس از استعمال مکرر مواد مخدر پدید می آید و در واقع بدن فرد نسبت به آن عادت می کند و در صورت عدم استعمال به خماری و دردهای جسمی دچار می شود .دفتر پیشگیری از جرم و مواد سازمان ملل (unodcp) در سال2005 شمار مصرف کنندگان مواد را در بین جمعیت 15 تا64 ساله در سراسر جهان 200 میلیون نفر یا5% کل جمعیت جهان برآورد کرده است .در کشور ما اعتیاد به مواد مخدر، این سرطان اجتماعی، طی دهه اخیر یکی از مهمترین بحران های بهداشتی و اجتماعی بوده است، متاسفانه بالاترین شیوع اعتیاد با 8/2 درصد متعلق به کشور ایران می باشد؛ این در حالی است که میانگین شیوع اعتیاد در دنیا 4/. است و این میزان در اروپا 70/. درصد است .

معتاد

معتاد فردی است که در اثر استعمال مکرر و مداوم متکی به مواد مخدر یا دارو و یا سایر مواد است و دارای مشخصات چهارگانه زیر می باشد:

اول: در اثر مصرف مکرر مواد و یا دارو عادت روانی ایجاد می شود و این عادت فرد را به علت نیاز و تمایل روانی به سوی مصرف مواد مخدر و یا دارو به حد وسواس تشویق می کند.
دوم: برای نگهداری اثری که منظور و مطلوب معتاد است مقدار مواد مصرفی رو به افزایش می رود.
سوم: در اثر قطع مواد مخدر و یا دارو علائم خاصی در معتاد ظاهر می گردد که آن علائم بستگی به نوع مواد مخدر و یا داروی مصرفی دارد.
چهارم: اعتیاد به مواد مخدر و یا داروی مورد مصرف برای فرد و یا جامعه زیان آور می باشد .

علل اعتیاد

اعتیاد یک بیماری روانی, اجتماعی است که دلایل پدید آیی آن در روابط خانوادگی، مناسبات اجتماعی، شرایط اقتصادی وفرهنگی و ویژگی های روانشناختی فرد معتاد نهفته است . بنابراین علل اعتیاد به مواد مخدر متعددند ولی به طور کلی به دو دسته، علل زمینه و علل محرک تقسیم می شوند، علل زمینه ساز عواملی هستند که شرایط مساعدی را برای آغاز انحراف فراهم می کنند، مثل پایبند نبودن به خانواده، به یک نظام ارزشی خاص، وضع اقتصادی، اخلاقی، فرهنگی و… که در مجموع شکلی از خانواده از هم پاشیده را ترسیم می کند. نمونه هایی از این عوامل عبارتند از:

مصرف بیش از حد و نابجای داروهای اعتیاد آور بوسیله والدین
استفاده مکرر از داروهای تخدیر کننده که کنجکاوی کودکان و نوجوانان را بر می انگیزد.
محیط نامطلوب خانواده، خانواده از هم پاشیده ناشی از طلاق، مرگ یا غیبت های طولانی والدین
محیط متشنج خانواده ناشی از ناسازگاری والدین
تبعیض بین فرزندان، عدم وجود مهر و محبت و دلگرمی
اعمال تنبیه و عدم اجرای انضباط منطقی
تضاد در شیوه های تربیتی فرزندان
فقر خانواده
ناتوانی والدین در تصمیم گیری، هرج و مرج، بی ثباتی و آزادی مطلق در خانواده

علل محرکی که فرد را به سوی این انحراف سوق می دهد، شامل نارضایتی از شرایط موجود و یا شکست یا ناکامی پیاپی است، در واقع اعتیاد یک نوع مکانیزم دفاعی است که برخی جهت فرار از عذاب و موقعیت رنج آور خود بدان متوسل می شوند .

پیامدهای اعتیاد

مصرف مداوم مواد مخدر، ترک ناگهانی و یا کاهش مصرف مواد پس از ایجاد وابستگی نسبت به دارو سبب اختلالاتی می گردد که شامل بی قراری، اضطراب، افسردگی، خستگی مفرط، عدم تمرکز افکار، حالات گیجی و مشکلات گوارشی می باشد. افراد معتاد به خاطر تغییرات عصبی, زیستی که بر فرایندهای تصمیم گیری و کنترل آنها تاثیر می گذارند، توانایی اجتناب از فعالیت هایی که منجر به نتایج منفی می شوند را ندارند .

افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد در معرض خطر ابتلا به افسردگی خفیف یا متوسط قرار دارند که ملاک ها نشانه و مدت اختلال افسردگی مداوم , افسرده خویی، یا در برخی موارد، اختلال افسردگی اساسی را برآورده می کنند. این نشانه ها ممکن است بیانگر اختلال افسردگی ناشی از مواد یا تشدید اختلال افسردگی از پیش موجود باشد. بی خوابی شایع است مخصوصا در مدت ترک اختلال شخصیت ضد اجتماعی در افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد شبه افیونی خیلی شایع تر است. اختلال استرس پس از آسیب نیز با فراوانی بیشتر دیده شده است.مهمترین ویژگی وابستگی به مواد، مجموعه ای از نشانه های شناختی و رفتاری و روانشناختی است که شخص با وجود اینکه مشکل قابل توجهی در رابطه با مصرف مواد دارد،به مصرف مواد ادامه می دهد .به طور کلی پیامدهای اعتیاد برای فرد معتاد عبارتند از:

خطرات روحی و روانی: فرد معتاد، رابطه عاطفی و محبت آمیزی با خانواده خود ندارد و خانواده ای آشفته دارد و همچنین در جامعه تحقیر می شود. معتادان غالبا دچار اضطراب، احساس تنهایی و خستگی، تنفر از زندگی، خمودگی، رکود فکر، گرایش به افسردگی، فقر در روابط عاطفی و احساس بی کفایتی هستند. همین حالات ناشی از اعتیاد، آنان را بیشتر در گرداب اعتیاد فرو می برد. فرد معتاد تصور می کند که مواد مخدر اشکالات روانی او را برطرف می سازد، ولی متوجه نیست که اعتیاد نه تنها شخصیت او را وابسته تر می سازد بلکه به انزوای اجتماعی بیشتر می انجامد. اعتیاد مسئولیت پذیری و قید و بند ها را از بین می برد و فرد معتاد به هیچ چیز جز به دست آوردن مواد به هر قیمت ممکن فکر نمی کند و به شرع و عرف و اخلاق تعهد ندارد.

صدمات جسمی: مواد مخدر صدمه فراوانی به بدن فرد می زندو سلامت جسمانی او را تهدید می کند و بیماری های مختلف ریوی و گوارشی و غیره را به ارمغان می آورد. وقتی وابستگی روانی به مواد حاصل شد، دیگر حالت نشئه و لذت بخش برای فرد معتاد مطرح نیست، بلکه مصرف ماده مخدر بصورت یک رفتار اجباری در آمده است.

لطمات مادی:در بررسی های انجام شده در شرکت تعاونی تخصصی ترک اعتیاد تهران در ایران روزانه 4 میلیارد تومان صرف خرید مواد مخدر شامل تریاک و هروئین می شود این رقم معادل 5 میلیارد تومان در روز است ،یعنی تقریبا 100%درامد نفتی کشور و با این رقم می توان به یک میلیون خانوار فقیر در کشور ماهیانه 120 هزار تومان پرداخت کرد و آنها را از فقر نجات داد.

فرد معتاد گذشته از اینکه معمولا توانایی کار کردن زیاد را ندارد، تمایل و احتیاج شدید به مواد دارد به صورتی که به هر وسیله ممکن آن ماده اعتیاد آور را بدست می آورد. نیازمندی به پول برای تامین مواد فرد معتاد را به ارتکاب انواع اعمال بزهکارانه از قبیل سرقت و قتل و جنایت، تن فروشی و حتی وادار کردن همسر و اعضای خانواده خود به این کار ناچار می سازد. یکی دیگر از شایعترین این اعمال بزهکارانه فروش مواد مخدر است که منجر به گرفتار کردن چندین قربانی دیگر در این گرداب می شود .رایجترین بیماریهای جسمانی مرتبط با اختلال مصرف مواد عبارتند از عفونت های ویروسی ( مثل HIV، ویروس هپاتیت C) و باکتریایی، مخصوصا در مصرف کنندگان مواد شبه افیونی که تزریق می کنند.

منبع

توکلی طامه،حسین(1394)، آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افکار غیرمنطقی و تابآوری در معتادان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشگاه علامه طباطبایی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید