عوامل موثر بر شکل گیری هویت

آقای دکتر حسین لطف آبادی در کتاب روانشناسی رشد عوامل موثر بر شکل گیری هویت را بدین ترتیب بیان می دارند :

 عوامل شناختی : تحقیقات مختلف ؛ تحقیقات بایرز و کاندلر   ، واترمن ، و برزانسکی ، حاکی از آن است که نوجوانانی که به رشد شناختی متناسب با این دوره از رشد رسیده اند از کسانی که به این سطح از تفکر رسیده اند موفقیت بیشتری در حل مسائل مربوط به هویت خود نشان می دهند .

 عوامل مربوط به والدین : نوع ارتباط نوجوان با والدین در چگونگی شکل گیری هویت آنان موثر است . پژوهشهای مارکستروم _ آدامز و گراته وان، موید این مطلب است . شاید علت این امر آن است که شکل گیری هویت در آغاز مستلزم همانندسازی با پدر و مادر است و همانندی با ویژگیهای آنان وقتی انجام می شود که نوجوانان به آنها دلبستگی داشته باشند .

 عوامل مربوط به مدرسه : موفقیتهای تحصیلی در طول سالهای مدرسه و قبول شدن بعدی را در شکل دهی هویت متاثر می دانند همچنین الگو برداری از سایر دانش آموزان و دانشجویان در رشد هویت موثر است .

عوامل اجتماعی – فرهنگی : شاید بتوان گفت که تاثیر زمینه های اجتماعی – فرهنگی بر چگونگی شکل گیری هویت نوجوانان از سایر عوامل بیشتر است . در فرهنگ قدیمی تر از نظر شکل گیری هویت از بزرگساالان تقلید می شده است اما در فرهنگهای جدید و جوامع باز اینطور نیست و تسلیم طلبی در شکل گیری هویت جای خود را به درگیری و جستجو گری داده است .ایشان  ترتی تولد و فاصله سنی فرزندان در خانواده ،رفتار نوجوانان، گفتگو در تعارضات و خیالپردازی را از عوامل درشکل گیری هویت در سنین نوجوانی می دانند .

لورا برک ، در کتاب روانشناسی رشد  با عنوان : عواملی که بر تشکیل هویت تاثیر می گذارند عوامل زیر را مورد بررسی قرار می دهد .طبق نظریات بزونسکی، گروت ونت  و کوپر و ریز و یونس ، زیمرمان و بکر، والدین را در شکل گیری هویت تاثیر گذار می داند .همچنین تعامل با گروه همسالان که در تحقیقات فلشمن و باستین ، در سال 1999به آن پرداخته شده است .

طبق پژوهش کوپر ، مدارس و جوامعی که فرصت های غنی و متنوعی برای کاوش فراهم می آورند نیز به تشکیل هویت کمک می کنند . فعالیتهای فوق برنامه ای که نوجوان را قادر می سازد تا نقش های مسئولانه را بر عهده بگیرند .معلمان و مشاورانی که دانش آموزان را ترغیب می کنند و برنامه های  شغلی که نوجوانان  را در دنیای عملی کار بزرگسالان غرق می کنند ، می توانند کمک شایانی کنند .

علی قنبری، برخی عوامل و مولفه های موثر در شکل گیری هویت را به شرح زیر بیان میدارد :

• آموزش غیر رسمی .
• مشارکت خانواده در فعالیتهای سیاسی و عبادی .
• شخصیت فردی.
• اوقات فراغت و تفریحات و وسایل ارتباط جمعی.
• موقعیت اجتماعی خانواده .
• گروه همسالان .
• جنسیت .

عوامل موثر بر شکل گیری هویت در تحقیق حاضر

در این تحقیق به تاثیرگذاری عوامل والدین، نظام آموزشی،گروه همسالان،رسانه وبازیها پرداخته میشودکه به تعریف نظری هریک می پردازیم:

خانواده ؛ والدین

به جهت بررسی نقش والدین لازم است که در ابتدا به خانواده یعنی مهد پیدایش والدین و تاثیرات آن بر کودک بپردازیم .خانواده ، گروه کوچکی از اجتماع است که اعضا آن در یک مکان با هم زندگی می کنند . روابط اجتماعی و روابط بین انسانها که لازمه زندگی اجتماعی است ، اولین بار بطور غیر ارادی در خانواده شکل می گیرد و بدین ترتیب قدم اساسی در پیوستگی افراد به سازمان های مختلف اجتماعی برداشته می شود .

خانواده پس از زاد ولد ، با نگهداری فرزندان خود به صورت گسترده ای جلوه گر می شود . با ایجاد ارتباط متراکم بین اعضا خود کانونی به وجود می آورد که اجزا و عناصر تشکیل دهنده ای چون؛ انس ، الفت ، تعاون ، همکاری ، تسلط ، اطاعت ، تعلیم ، تعلم و مشارکت در امور یک گروه واقعی ، اجتماع را شکل می دهد .خانواده هسته مركزي اجتماع است و نخستين اجتماعي است كه شخص در آن گام مي نهد و آداب زندگي و اصول و رسوم اجتماعي و تعاون و از خودگذشتگي را در آن فرا مي گيرد. خانواده كانون حفظ سنن ملي و اخلاقي و مركز رشد عواطف و احساسات است .

سازمان ملل متحد ، نيز در آمار جمعيتي خود، خانواده را چنين تعريف مي‌كند:خانواده به مفهوم محدود آن عبارتست از يك واحد اجتماعي، ناشي از ازدواج يك زن و يك مرد كه فرزندان پديد آمده از آنها آن را تكميل مي‌كنند. تعريف ديگري خانواده را شامل مجموعه‌اي از افراد مي‌داند كه با هدف و منافع مشترك زير سقفي گرد هم مي‌آيند.

خانواده در آيات قرآن

از نظر قرآن اصولاً خلقت انسان ها جفت جفت است و بر حسب فطرت خود در پي يافتن جفت خود، کوشش مي کنند و هر کدام با تکنيک مخصوص خود، اين وظيفه فطري را انجام مي‌دهند؛ مرد با تکنيک مردانه خود و زن با تکنيک زنانه خود، سرانجام همديگر را مي جويند و کامل مي کنند. منطق قرآن در اين باره، اين گونه است:

• خداوند مي‌فرمايد:

« وَخَلَقْنَاکُمْ أَزْوَاجًا ؛ ما، شما را جفت آفريديم» (نبأ/8) .

• آنگاه مراحل آفرينش را بر مي‌شمارد:

« وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْوَاجًا ؛ خدا، شما نوع بشر را نخست از خاک بيافريد، سپس از نطفه خلق کرد، آن گاه شما را جفت قرار داد» (فاطر/11) .

• درباره ساختار ازدواج ؛ جفت آفريني در نظام آفرينش مي‌فرمايد:

« فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا يَذْرَؤُکُمْ فِيهِ لَيْسَ کَمِثْلِهِ شَيْءٌ ؛ خداي آفريننده زمين و آسمان‌ها براي شما از جنس خودتان ، جفت قرار داد و نيز چهارپايان را جفت آفريد تا با اين (تدبير) خلق شما را بي‌شمار سازد» (شوري/11) .

• درباره هدف از آفرينشِ جفت انساني مي‌گويد:

« وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ؛و يکي از نشانه هاي الهي آن است که براي شمازاجنس خودتان،جفتي بيافريد که دربراوآرامش يابيدوبا هم انس بگيريد وميان شما،رأفت و مهرباني برقرار ساخت» (روم/21)  .

• قرآن با اين سخنان به فلسفه اساسي تشکيل خانواده اشاره کرده است وآن فراتر ازرفع نيازهاي جنسي است وهدفي والاتر رادنبال مي كند.خداوند در اين باره مي‌فرمايد:

«هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّکِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ ؛خداست که آرامش را بر دل‌هاي مؤمنان فرو فرستاده است»(فتح/4). بنابراين ملاحظه مي شود كه خانواده تنها محيط آميزش جنسي نيست، بلکه محيط آميزش روح‌ها، جذب و انجذاب باطني زن و مرد و پر شدن خلأ روحي هر يک از زوجين به وسيله ديگري و به وحدت رسيدن آن‌ها است تا بتوانند كاركرد مناسبي در جامعه داشته باشند.

یکى از کارکردهاى مهّم خانواده، در روزگار اقتدار و اهمیّت آن، کارکرد آموزشى و تربیتى بود و فرزندان درهر جامعه، فرهنگ و اخلاق و ادب و بینش و آرمان‏هاى خود را قبل از هر جا و بیش از هر چیز، از کانون خانواده دریافت مى‏کردند، امّا روابط جدید اجتماعى و اقتصادى و فرهنگى حاکم بر جوامع سبب شد تا این نقش به صورت گسترده از خانواده گرفته شود و به نهادهاى اجتماعى و دولتى واگذار گردد. تا جایى که امروز ،  فرزندان از خردسالى در مهدکودک ها، مدارس و… آموزش مى‏بینند، با فرهنگ مسلّط جامعه پرورش مى‏یابند و شباهت هاى اندکى، با نسل قبل از خود دارند. و حتى ساعت هایى را که در محیط خانواده حضور مى‏یابند، با استفاده از تلویزیون، کامپیوتر و اینترنت، فرصت داد و ستد فرهنگى و تربیتى با یکدیگر را ندارند و باز هم مخاطب پیام هایى هستند که از بنگاه‏ها و مراکز فرهنگى،سیاسى، اقتصادى و… تدارک شده به آنها ارائه شده است.

هنگامی که از خانواده و تاثیرات آن نام برده می شود ، مقصود اصلی تاثیراتی است که والدین ، در شکل دهی شخصیت فرزندان دارند . چرا که”انسان ها (کودکان) در بَدو تولد مانند کاغذ سفیدی هستند که هنوز چیزی بر روی آن نوشته نشده است.  هر آنچه که ما بر روی آنها بنویسیم, در آینده همان را خواهیم خواند. به عبارت دیگر، شخصیتِ اجتماعی و فرهنگیِ فرزندان توسط خانواده، مدرسه، رسانه ها و محیط های اجتماعی دیگر ساخته می شود. یعنی, قاعدتا شکل، فرم و محتویِ هر کدام از این منابع, نسبتا مشابه شکل, فرم و محتویِ شخصیتِ روانی، اجتماعی و هویت فرهنگی جوانان خواهد بود”.و متاسفانه اين بهترين مراحل زندگي انسان مورد غفلت جامعه كنوني است.

در این تحقیق تاثر والدین از دو جهت بررسی می شود یکی تحصیلات والدین و دیگری عرق ملی والدین .بخشی از آگاهی افراد در محیط خانوادگی کسب می شود ، اما مکان آموزشی به ویژه مدارس و دانشگاه ها علاوه بر اینکه محیطی موثر در ارتباط با تعاملات اجتماعی افراد به ویژه با همسالان و همکلاسی ها هستند و در نتیجه موجب شکل گیری هویت آنها می شود ، نقشی تعیین کننده در کسب آگاهی افراد دارند . بنابراین تحصیلات می تواند اهمیت زیادی در هویت افراد داشته باشد .

عرق در فرهنگ معین به معنی رگ ، ریشه ، اصل و ریشۀچیزی آورده شده است ، اما مفهوم برداشتی از آن یعنی وابستگی و دلبستگی به ارزشهای ملی کشور مد نظر میباشد،وطن دوستی و اعتقاد داشتن به اینکه اصل وریشه هر کس به کشور و ارزشهای مملکتش وابسته است .تاثیر گذار بودن والدین در تحقیقات فینی ،شلمون اچ شوارتز ، آلمال ، پورجبلی ، منصور حاجی و محمد آزاد عبدالله ، پرهیزگار ، محمود نیا و محمدی  و بابایی ، نیز به انحاء مختلف ، مورد بررسی قرار گرفته است

نظام آموزشی :

نظام آموزشی یک مجموعه پیچیده است که در آن اجزا ء متشکله و زیر نظامها به گونه ای سازمان یافته است تا در اثر تعامل مداوم هدفهای از پیش تعیین شده را تحقق بخشد . این اجزاء و خرده نظامها تعدد و تنوع  بسیاری دارند. که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود.:

معلم

یکی از عناصر عمده ای که تشکل سازمانهای آموزشی بدون آن امکانپذیر نیست ، نیروی انسانی آموزشی آن یعنی « معلم » است . هرچند امر تدریس در زمره حرف قلمداد شده است ، ولی با توجه به عملکرد معلم ، به دور از انتقال دانستنیهای صرف ، می توان امر تدریس را یک هنر تلقی نمود . برخورداربودن از دانش وسیع و معلومات عمیق نمی تواند ، ملاک اصلی برای اشغال پایگاه اجتماعی و مقام معنوی معلم باشد . لذا شرط عمده احراز مقام معلمی ، علاوه بر مستعد بودن فرد برای پذیرش دانستنیهای لازم و در رابطه با شغل « آموزگاری » این است که داوطلب این شغل ، از شرایط خاص دیگری نیز برخوردار باشد . برخورداری معلم از شرایط خاص ، به منظور ایجاد دگرگونیهای لازم در رفتار دانش آموزان و تکمیل استنتاجات او از مفاهیم است .

مجموعۀ دانش و اطلاعات ، فرهنگ فردی ، مهارتهای فردی و اجتماعی ، مهارتهای شغلی را می توان به صورت کلی صلاحیتهای حرفه ای معلم نامید . چرا که نقش معلم در هر رده و سطحی که از تعلیمات باشد . فقط در تدریس خلاصه نمی شود . بلکه وظیفه ای دیگر به بنام تربیت « متعین » است . تربیتی که متعلم را با کمک به رشد خصلتهای مثبت در راه انسان کامل شدن یاری کند .  هرچند تربیت فراگیر قبل از ورود او به آموزشگاه ، در خانواده آغاز می شود . ولی با پایه قرار دادن تربیت خانوادگی نخست آموزش رسمی به تکامل آن می پردازد . از این رو تکمیل آن ، در مسیر تکاملی شخصیت دانش آموز در « تربیت انسانی » از وظایف « آموزگار » است .مسلما در محیط دبستان برای پذیرش در محیط دبیرستان و در دبیرستان جهت پذیرش در اجتماع و در دانشگاه جهت هدایت جمعی و گروهی در اجتماع ، بدین طریق شکل پذیری یک « انسان »   به معنی واقعی کلمه بوسیلۀ ایفای نقش معلم در قالب تربیت صحیح امکان می یابد .

برنامه درسی

• برنامه درسی قصد شده است که در آن آموزش و پرورش یادگیرندگان به طور عمدی و آگاهانه برنامه ریزی و اجرا میشود .

 این نوع برنامه از چهار منبع سرچشمه می گیرد.شامل :

• ادراک کارکردهای واقعی مدارس و کارکردهای ایده آل و مطلوب است یعنی ادراک آن چه هست و آن چه باید باشد ،
• محتوا و راهنمای برنامه درسی ،
• انواع مواد یادگیری در دسترس و قابل استفاده ،
• پتانسیل منابع تاثیر گذار بر مدارس و معلمان و انتظاراتی که از آن ها می رود . این منابع برنامه درسی قصد شده تاثیر بیشتر و قدرتمندی بر یادگیری های دانش آموزان مدارس ابتدایی دارند .
• برنامه درسی پنهان که در آن علاوه بر تفاوت برنامه درسی قصد شده به صورت فرایند آموزشی و پرورشی سازمان نیافته و غیر عمد آموخته می شود و بیشتر شامل تجارب یادگیرندگان از دوستان ، همکلاسان و معلمان خود به ویژه نگرش ها ، عواطف و هیجانات و ارزش هاست.

قدرت برنامه درسی پنهان هرگز نباید از نظر تاثیر بر دانش آموزان کمتر انگاشته شود . برنامه درسی پنهان از این نظر که دانش آموزان یاد می گیرند چگونه خود را از جنبه های مختلف در مدرسه ادراک کنند ، تعیین کننده مهم و نیرومندی است .

وضعیت ظاهری و فیزیک مدرسه

 بدیهی است نقش عناصر و ساختارهای متعدد ، فرهنگی ،اجتماعی و ملی در تکوین و تداوم روند هویت سازی بسیار حیاتی است . که از آن جمله می توان به معماری ، تجهیزات ، تزئینات مدرسه که دانش آموزان ساعاتی متمادی را در آن به سر می برند اشاره نمود ، با توجه به اینکه معماری یکی از شاخصترین و بارزترین نمودهای فرهنگی هر جامعه است ؛ و …میتواند آئینه تمام نمای اعتقادات ، رفتارها ، هنجارها ، پیشرفت و ….و در یک کلام هویت آن جامعه بر شمرد. مدرسه باید به منظور مدرسه ساخته شود و در انتخاب محل آن بر مساعد بودن شرایط یادگیری توجه شود .

بسیاری از مولفه های هویت ایرانی اسلامی که در این تحقیق آورده شده است در اهداف دوره ابتدایی آموزش و پرورش کشور به صورت مستقیم و برخی دیگر به صورت غیر مستقیم آورده شده است که اهمیت مسئله را دو چندان می سازد ،  چرا که اگر اهداف تربیتی آموزش و  پرورش را به صورت چهارچوب کلی تربیت و پرورش در نظر بگیریم ، ضمن مشخص شدن وظایف نظام آموزشی ، اهمیت نظام آموزشی درشکل گیری هویت نیز مشخص می شود  .

تاثیر گذاری نظام آموزشی در تحقیقات نیتا ، آلمال، ملاصادقی ، پورجبلی ، زهرا اکبرپور ، لطف آبادی ، پیلتن،  بابایی ، معماریانی ، نیز به انحاء مختلف ، مورد بررسی قرار گرفته است .

وسایل ارتباط جمعی

ارتباطات از بسیاری جنبه ها ، به عنوان فرایند مبادله اطلاعات میان دو یا چند عامل از اساسی ترین مباحث مورد توجه در هرنوع مطالعه فرهنگی است و موضوعی است که در معرض تجزیه و تحلیل دیدگاه های گوناگون قرار گرفته است . درحالی که در ساخت گرایی و نشانه شناسی آن  را در رابطه با کدها یا قواعد و قراردادهای تعیین معنا در هر پیام مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند .

ارتباط و اطلاع ، دو مقوله به هم مرتبط هستند و در یک جامعۀ مبتنی بر اطلاعات این پیوندها بیشتر در نظر مسجم می شود . واقعیت آن است که اطلاعات همواره در همه اعصار تاریخ و در میان همه اجتماع های بشری ؛ حتی در فضای جوامع اولیه  یکی از حیاتی ترین عناصر زندگی بشری بوده است .وسایل ارتباط جمعی با ماهیت و روند کاری خود ، اندیشه روی مسائل اجتماعی را در افراد آسان می سازد و بدین سبب در تجزیه و تحلیل وقایع اجتماعی موثر می افتد . بدین سبب است که رسانه های گروهی برای ایجاد شناخت در مورد مسائل مختلف در مردم ، مورد استفاده قرار گرفته و با روشن سازی وقایع در رفتارهای افراد هر جامعه ای تاثیر می گذارداین تاثیر گذاری رفتاری خود در قالبی نقشی تربیتی ایفا می کند .

اهمیت وسایل الکترونیک بر اساس بررسی انجام شده در تهران بدین صورت است که در پژوهش انجام شده در سال 1374مهم ترین منبع کسب خبر در شهر تهران همانند سایر شهرهای ایران تلویزیون است ، پس از آن با اختلاف بسیار قابل توجه سایر منابع که عبارتند از : مطبوعات ، رادیو ، و گفت و گو با دیگران .وسایل ارتباط جمعی به مثابه صنعت اشاعه ارتباط بین گروهای مختلف اجتماعی یا گروه های هماهنگ متشابه می توان نظرها ، نیازها و خواسته ها بر آورده کند.

محتوای یک برنامه تلویزیونی یا رادیویی قادر است در جمع ایجاد روحیه انطباق اجتماعی نماید . دستگاه تلویزیون می تواند مستقیما و صرفا در خدمت آموزش ترویج ارزشها و ایجاد شناختهای فرهنگی به کار رود . ولی نباید فراموش نمود که تاثیر تربیتی وسایل ارتباط جمعی نمی تواند همسان یک پرورش کار باشد ، بلکه در زمره وسایل مکمل تربیتی به شمار می آید .

از آنجا که کاربردی ترین  رسانه ها عبارتند از تلویزیون و مطبوعات به بررسی این دو عامل پرداخته شده است . در ضمن با توجه به رشد روز افزون استفاده از اینترنت در میان هم میهنانمان و ظرفیت بالقوه ای که در این ابزار رسانه ای وجود دارد ، اینترنت و رایانه نیز مورد بررسی قرار گرفته است .  در این رابطه  استناد می شود به اطلاعاتی که مرکز آمار کشور در سال 1389 ارائه داده است .

ضریب نفوذ اینترنت یک شاخص تعیین کنندۀ دسترسی به اینتر نت در هر جامعه می باشد. که معنای آن تعداد کاربران اینترنت  به ازای هر صد نفر می باشد و سازمان های جهانی مانند  UNSD، IIU    و UNCTAD در مورد این تعریف اتفاق نظر دارند . اندازه این شاخص ، نسبت تعداد افراد استفاده کننده از اینترنت در هر واحد آماری به کل جمعیت همان واحد آماری است که بر حسب درصد بیان می شود .که ضریب نفوذ اینترنت از 1/11 در سال 1387 به 7/14 در سال 1389 رسیده است .

همچنین طبق این آمار استفاده برندگان از تلویزیون ازمیان 20286247 خانوار به تعدار 20029245خانوار بوده است . که معادل 7/98 صدم درصد می باشد . که از این میان 9995953 خانوار معادل 9/49 صدم درصد دارای اعضای زیر پانزده سال هستند . که نشان دهندۀ، گستردگی طیف استفاده برندگان از تلویزیون و علاوه بر آن تعداد زیاد افراد زیر پانزده سال ، نیز حائز اهمیت می باشد.از میان این تعداد خانوار 7146171 معادل 22/35 صدم درصد کل خانوارهای آمار گیری شده دارای رایانه هستند و از این میان تعداد3530213 معادل 4/49 صدم دصد دارای اعضای زیر پانزده سال هستند . که باز هم این درصد بالا توجه خاص متولیان  را می طلبد .

ازمیان تعداد کل خانوارها مجموع کاربران اینترنت 4336567 خانوار معادل 37/21 صدم درصد بوده است که از این میان تعداد1941455 معادل 6/9 دهم درصد دارای اعضای زیر پانزده سال می باشند به توجه به اطلاعات تفکیک سنی همین مرجع که عنوان می دارد 4/0درصد کل جمعیت استفاده برندگان ازاینترنت کمترازده سال دارند. تعداد زیاداین استفاده برندگان همه متصدیان رامتوجه اهمیت موضوع می نماید .تاثیر وسایل ارتباط جمعی در تحقیقات اسلاتر ، پورجبلی ، رفعت جاه و شکوری، بابایی ، کیذقان ، نیز مورد بررسی قرار گرفته است .

گروه همسالان :

در سالهای دبستانی و دوره راهنمایی ، فقط کلاس درس نیست که برای شاگردان اهمیت دارد . حیاط مدرسه و روابط دوستانه و غیر دوستانه  با همسالان نیز اهمیت ویژه ای می یابد و بخش بزرگی از زندگی اجتماعی شاگردان را تشکیل می دهد . این مناسبات اجتماعی باعث رشد شناخت فرد از خودودیگران می شودونیز اطلاعاتی که اوازدیگران می گیرد نگرش اورا به جهان خارج نیز متحول می سازد.در عین حال نباید فراموش کرد ،تحقیقات نیز موید این نکته است که شدت و کیفیت و تاثیر این دوستیها عموما در حد روابط با اعضای خانواده نیست .

اگرچه در فاصله سنی دوره دبستان (7-12) تفاوتهایی میان جنسیت دختر و پسر در تعلق به گروه همسالان وجود دارد اما نقش مهم آن را نمی توان نادیده گرفت .علاقه مندی پسرها به ملحق شدن به گروه همسالان بیشتر از دخترهاست ، در حالی که دخترها بیشتر مایل هستند بستگیهای خانوادگی خود را حفظ کنند و در ضمن علاقمند به ایجاد روابط دو نفری هستند ، از همین روی احساسات و عواطف دختران در روابطی که با یک دوست برقرار می سازند ، به مراتب شدید تر از علائق پسرها در روابط میان خودشان است .نوجوانان می گویند هنگامی که با دوستان خود هستند بهترین خلق را دارند .تاثیر گروه همسالان بر شکل گیری هویت تحقیقات فینی، نیتا ،آلمال ، پورجبلی ، بابایی ، نیز مورد بررسی قرار گرفته است .

 انواع بازیها

بازی همواره و همیشسه تاریخ وجود داشته است . بازی همزاد و همنشین همیشگی نوزادان ، کودکان و نوجوانان بوده است .گری، در تعریف بازی معتقد است بازی فعالیتی خود – گزینشی و خود – هدایتی است که دارای ساختار و قاعده می باشد. قاعده ای که تراوش ذهنی کودک است ،ماهیتی سحر انگیز و متفاوت از زندگی واقعی دارد و به دور از فشارهای ذهنی ، بطور رفتاری ظاهر می شود و خواص روانشناختی سودمندی دارد .

این مساله که کودک از طریق بازی یاد می گیرند و بازی برای برای آنها ارزش رشدی دارد ، مساله ای بنیادی در حوزه رشد کودکان محسوب می شود.بازي در عين اين كه وسيله سرگرمي است، جنبه آموزندگي و سازندگي نيز دارد و دربرخي موارد اشتغال كودك به بازي بيش ازارزش خواندن كتاب است ، كودكان در خلال بازيها به ويژه بازيهاي آموزشي ، به مفاهيم ذهني جديدي دسترسي پيدا مي كنند و مهارتهاي بيشتر و بهتري را كسب مي نمايند.آنان به كمك بازي تجارب ارزنده اي به دست مي آورند. در حين بازي مطالب آموختني، بدون فشار و با ميل و رغبت فراگرفته مي شود. به همين دليل برخي از مربيان دست اندركاران تعليم و تربيت معتقدند كه هرگونه مطالب درسي را بايد فقط همراه با بازي به كودك آموخت و اصولاً بهتر است ساعات رسمي دروس مدارس ابتدايي را به ساعات بازيهاي خلاق و آموزنده تبديل كرد. از نظر مید، نوجوانان از طریق بازی شخصیت اجتماعی شان را رشد می دهند .

بازیهای سنتی: در هر منطقه با توجه به فرهنگ خاص آن، بازی‏های محلی و بومی معینی انجام می‏شوند که از اقلیم هر منطقه اثر می‏گیرند؛به طوری‏ که مناطق کوهستانی،جنگلی و کویری، هریک بازی‏های مربوط به خود را دارد. هر بازی بومی خود پیامی دارد که هویت‏ فرهنگی مردم را در قدیم روشن و منتقل می‏کند.این بازی‏ها،ضمن‏ ایجاد نشاط و شادابی در دانش‏آموزان ، به معرفی فرهنگ و آداب اجتماعی اقوام متفاوت‏ می‏پردازند که می‏توان بعنوان یک‏ رویکرد فرهنگی به آن توجه کرد.

نیاز نداشتن به لباس و تجهیزات‏ خاص را می‏توان از ویژگی‏های‏ بازی‏های بومی و محلی برشمرد. این بازی‏ها،چه به عنوان وسیله‏ای‏ برای ایجاد هیجان و فراغت تلقی‏ شوند،چه به عنوان برنامه‏ای ورزشی، بخشی از الگوی فرهنگی ما هستند که این‏ روزها در صورت بی‏توجهی،به ورطه‏ی‏ فراموشی کامل سپرده خواهند شد.با فراموشی آن‏ها،بخشی از خاطره‏ی رفتاری‏ پدران و مادران خود را از دست می‏دهیم.

نکته‏ی مهم دیگر،ظرفیتی است که به منظور ایجاد تنوع در امکانات اوقات فراغت در این بازی‏ها وجود دارد. هر بازی بومی و محلی،دنیایی از باورهای فرهنگی یک قوم و یک محل را در دل خود به امانت دارد.با فراموشی هر کدام از این‏ بازی‏ها،در زمانه‏ای که استفاده از فناوری به عادت پذیرفته‏ی جمعی‏ آدمیان تبدیل شده است،علاوه بر این‏که بخشی از خاطره‏ی نیاکان ما نابود می‏شود،به آسانی ظرفیت بسیار زیاد این بازی‏ها را برای ایجاد تنوع در اوقات‏ ورزشی و فراغت کودکان و نوجوانان خود نیز از دست می‏دهیم.علاوه بر این بازیهای بومی بازیهای معمائی  و پرسش و پاسخ نیز از جایگاه خاصی برخوردار می باشند . کودکان به جهت حس رقابت و برتری جویی در تلاش هستند تا از سایردوستان خود بالاتر باشند ، و اینجا دقیقاً زمانی است که می توان برای هویت بخشی به کودکان از آن استفاده نمود و شاخصهای هویت را با استفاده از این علاقه  و رقابت در  دانستن  استفاده نمود .منظور نظر از بازیهای سنتی این نوع بازیهاست که به صورت پرسش و پاسخ و معمائی با موضوعی خاص کودک را درگیر موضوع می کند .

بازیهای رایانه ای :در میان صنایع مربوط به وسایل سرگرم کننده، صنعت باز یهای رایانه ای پرشتاب ترین روند رشد را دارد. در سال 2004 ، فقط در آمریکا ، میزان فروش این باز یها درحدود 7 تا 10 میلیارد دلار بوده و هر سال نیز افزایش یافته است. تولیدات این صنعت طیف گسترد های از گرو ههای سنی کودکی تا بزرگسالی را در برمی گیرد، بطور متوسط 70 تا 90 درصد نوجوانان و جوانان آمریکایی، 60 تا 90 درصد نوجوانان و جوانان فنلاندی  و با همین نسبتها نوجوانان و جوانان بقیة کشورها خود را با باز یهای رایانه ای سرگرم میکنند. مدت زمانی هم که صرف این باز یها می شود قابل توجه است. آمریکا نشان داد که گرو ههای سنی 8 تا 10 سال به طور متوسط روزی 65 دقیقه، 10 تا 14 سال52 دقیقه، و 15 تا 18 سال 33 دقیقه صرف باز یهای رایانه ای می کنند.

در ایران بیش از چهارهزار بازی سرای فعال در تهران مشغول فعالیت هستند . وجود متولیان مختلف از یک طرف و از طرف دیگر ، انفعال در عرصه بازی های رایانه ای سبب شده است تا این فضاها اغلب به مکانی برای ترویج فرهنگ بیگانه تبدیل شود . این تعداد اگر در سطح کشوری محاسبه شوند به رقم بیست هزار می رسد ، و با یک حساب انگشتی تنها با  احتساب صد مشتری در روز ، روزانه بالغ بر دو میلیون نفر از این مکان ها دیدن می کنند که چند برابر سرانه های سینمای کشور است ، حال این تعداد بدون محاسبه آن دسته از استفاده برندگان این بازیها در خانه هاست که درجه اهمیت پرداخت به این بازیها را دوچندان می سازد .

علاوه بر این مسئله ارزان و فراوان  بودن  بازیهای رایانه ای بدون مجوز و برچسب اطلاع رسانی که در بازارهای در دسترس هر کودکی وجود دارد ، و مقایسه آن با بازیهای معدود اما گران قیمت ایرانی و مجوز دار کار را با پیچیدگی بیشتری روبرو می سازد . تحقیقی که نیره کثیری دولت آبادی و همکاران در سال 1390  با موضوع « ارتباط بازیهای رایانهای بر کیفیت زندگی در نوجوانان 12-15 ساله »انجام داده اند نشان می دهد علیرغم تفکر غالبی که در مورد بازیهای رایانه ای وجود دارد انجام بازیهای رایانه ای برای مدت کم  نه تنها تاثیر منفی بر نوجوانان ندارد بلکه می تواند تاثیر مثبت نیز روی کیفیت زندگی نوجوانان داشته باشد . چرا که در نتیجه این تحقیق بین بازیهای رایانه ای ، مهارت اجتماعی سلامت روان و سلامت محیط رابطه معنا دار و مستقیم وجود دارد .

پس می توان بازیهای رایانه ای را به منزله کاردی دولبه دانست که در صورت استفاده برنامه ریزی شده و در خدمت فرهنگ و هویت ایرانی – اسلامی بعنوان فرصت بهره برداری شود و به منزله مسیری میان بر برای دستیابی به اهداف کلان این دوره سنی تبدیل گردد و در غیر اینصورت و اهمال کاری در این زمینه به تهدیدی تبدیل می گردد ، که شاید مقابله با آن به صرف وقت و هزینه بسیار بیشتری انجامد .شایان به ذکر است صاحبنظران  ، بازیهای رایانه ای را به انواع مختلفی تقسیم کرده اند اما منظور نظر در این تحقیق نوع بازیهای رایانه ای است که به صورت نرم افزاری پرسش و پاسخ دارد و یا به صورت بازیهای چند مرحله ای حال به صورت فعالیت بدنی یا به صورت فکری صورت می گیرد .تاثیر بازیها در تحقیقات کونیجن  و کثیری ، مورد بررسی قرار گرفته است.

 منبع

رستگاری یزدی،مینا(1391)، بررسی عوامل مؤثر در شکل گیری هویت ایرانی – اسلامی در دانش آموزان دوره ابتدایی،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت آموزشی،دانشگاه آزاداسلامی تهران

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید