شیوه های اجرای برنامه آموزش خانواده

برای آموزش اولیا وخانواده ها از فرصت های مختلف باید بهره گیری نمود . اصل استمرار آموزش برای بزرگسالان مؤید این نکته می باشد که در هر شرایطی برای دستیابی به آگاهی ها وبه دست آوردن صلاحیتی که خانواده ها برای زندگی موفق بدان نیازمند ند باید سود برد .آموزش خانواده هم چون اشکال دیگر آموزش برای رسیدن به اهداف خود نیازمند روشهای مؤثرمی باشد . اکثر پژوهشگران دراین حیطه به تشکیل و استفاده ازروشهای نوین در آموزش خانواده اصرار ورزیده اند .

دربرخی ازکشورها برنامه های آموزش خانواده با محوریت والدین خوب بودن برای دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان اجرا می گردید . نتایج نشان می دهد روشهای اثر بخش والدین بودن و آموزش خانواده به طور مثبت با یادگیری و موفقیت دانش آموزانی که تحت آموزشهای والدین می باشند ، مرتبط هستند .

برمبنای پژوهش های خود دریافت که بسیاری از مهارتهای که ارتقاء دهنده روابط والدین- فرزند می باشند همان مهارتهای هستند که به تمامی مهارتها ، در زمینه روابط انسانی ، غنا می بخشند. مضافاً اینکه ، مهارتهایی که دانش آموزان شرکت کنند در آموزش های خانواده فرا می گیرنداغلب باهم ارتباط متقابل دارند.

روش ها:

روشهایی که در برنامه های آموزش خانواده در کشورهای مختلف ارائه شده است عبارتند از:

عمل ، تمرین وارائه الگو
مشاهده والدین وکودکان در محیط های طبیعی
به کار گیری کاست ویدئویی
ایفای نقش در جهت همدلی ، درک و یادگیری
روش حل مسئله انعطاف پذیر
تصمیم گیری شخصی ومشترک
تبادل فکری ،منعکس نمودن امور ،حساسیت وآگاهی ناشی از همدلی
حل و فصل تعارض
مدیریت استرس
مدیریت خود ، مراقبت از خود ، نظارت بر خود
به کار گیری مهارتهای حمایت از حقوق فرزندان
هدایت گیری ، توانمند سازی و مربی گری
برنامه ریزی ، برنامه های عملیات وتعیین اهداف
درگیر کردن فراگیران در سئوالات ساختمند یا سئوالات باز پاسخ
تأمل به صورت شخصی ویا در گفتمان گروهی
ارزیابی چگونگی اثر گذاری رفتار فراگیران بردیگران
بحث درباره تجارب فرد در هنگام کودکی به عنوان عضو یک خانواده
همکاری مشارکت در کار گروهی تؤام باهمیاری
یافتن منابع وتقاضا برای کمک
مشارکت در بحث گروهی
خواندن و تدوین داستان
حمایت از به خاطر آوردن رویداد های گذشته و پیش بینی اعمال آینده
به کارگیری مهارتهای ارزشیابی در مورد موقعیت ها وافراد.

در حال حاضر در کشور ما بنا به هر دلیلی برنامه آموزش خانواده اکثرا برای والدینی که این نقش را برعهده گرفته اند اجرا می گردد . متأسفانه تنها نهاد رسمی متولی اجرای برنامه های آموزش خانواده سازمان مرکزی انجمن اولیا ومربیان وزارت آموزش و پرورش بوده واین کلاس ها نیز صرفاً در مدارس کشور وآن هم بیشتر با حضور مادران دانش آموزان برگزار می گردد . و گویا هیچ نهاد دیگری اهمیت نقش والدین را یا درک نکرده و یا ضرورتی برای تدوین واجرای برنامه ای در جهت توانمند سازی آنها احساس نمی کنند . به هر تقدیر سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش وپرورش که طیف بسیار وسیعی از خانواده ها را تحت پوشش خود دارد با وقوف به چنین نقشی رسالت آموزش اولیا رادردستورکارخودقراردادهست .

در برنامه های انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران ، نحوه اجرای دوره های آموزش خانواده به دو صورت است :

روش حضوری که والدین براساس برنامه های مشخص در کلاسهای مربوطه حضور می یابند.
روش غیر حضوری که در این روش خانواده معمولاً دارای سطح تحصیلات دیپلم و بالاتر است و با دریافت کتابهای آموزشی و مطالعه آنها در امتحانات دوره ها شرکت می کنند .

این کتابها عبارتند از:

کتاب اول: جوان وتشکیل خانواده (خانواده وفرزندان دردوره ابتدایی).

کتاب دوم: (خانواده وفرزندان دردوره پیش دبستانی).

کتاب سوم: (خانواده وفرزندان دردوره دبیرستان).

برنامه آموزش خانواده درکشورهای مختلف به شیوه های گوناگونی اجرا می گردد .از جمله این شیوه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد .

استفاده از روشهای آموزش همگانی ( تهیه ونصب تراکت ، پوستر وبنرهای آموزشی ، پانل آموزشی ، آموزشهای رسانه ای همانند استفاده از برنامه های رسانه ها ؛ تلویزیون ،رادیو تهیه فیلم آموزشی برای والدین ، آموزش غیر مستقیم از طریق طرح موضوعات ومهارتهای فرزند پروری در قالب فیلم های داستانی ، سینمایی و تلویزیونی ، نمایش فیلم ، کتابچه های آموزشی وخود یاری همانند تهیه وپخش بروشور در مراکز بهداشت وانتشار نشریات تخصصی آموزش برای والدین و…. .
برگزاری جلسات سخنرانی وکارگاه آموزشی وسمینار توسط کارشناسان ، اساتید دانشگاه و مدرسین آموزش خانواده : همانندکلاسهای حضوری آموزش های خانواده مدارس ،آموزش های قبل ازازدواج ، آموزش خانواده برای سربازان،آموزش خانواده برای شاغلان دولت ، آموزش خانواده نیروی انتظامی ، آموزش خانواده زندانیان ، طرح آموزش خانواده سازمان بهزیستی، آموزش خانواده معتادان در حال ترک ، آموزش زایمان آسان در بیمارستانها ، برگزاری کلاسهای آموزشی برای پدران ومادران در مراکز وکارخانه های صنعتی ، مساجد وفرهنگسراهای شهرداری و…. .
استفاده از روشهای ابتکاری وخلاق به منظورافزایش نشاط و تقویت پیوندهای خانوادگی: همچون فعالیتهای اجتماعی مانند پیام های تربیتی درج شده برروی قبوض تلفن ،آب ، برق، فیش حقوق کارمندان ، ارسال پیام های متنی یا صوتی تلفنی و… ، برگزاری مسابقات ، سرگرمی ها ، راهپیمایی ها ، جشن ها،مراسم محلی و…. .
بازدید از منازل شبه خانواده وآموزش اولیائی که مسئولیت تربیت کودکان را در این مراکز برعهده گرفته اند. استفاده از بسته های آموزش در منزل ، حضور تیم های آموزشی ویژه در منزل بیماران دچار اختلال مزمن و ارائه آموزش به اعضای خانواده و…. .
استفاده از بسته های آموزشی ویژه: به عنوان مثال بسته آموزشی آبیدین. این بسته آموزشی با عنوان بسته آموزشی زودرس مهارتهای فرزند پروری در دو مجلد شامل کتاب راهنمای ارائه مهارتها برای متخصصان (شامل چهار بخش) وکتاب کار برای والدین: شامل تمرین هایی برای انجام در منزل . بوسیله ریچارد آبیدین ، تهیه شده است . هدف آن آموزش مهارتهایی به والدین است که بعنوان کلید والگوی موفق شناخته شده اند.گسترش روابط سازنده،ارتباط ، نظام تربیتی ، مهار هیجانها و بسط ساختار صحیح ، از جمله هدف های این برنامه اند .
آموزش غیرحضوری خانواده ها از طریق بروشورهای آموزشی : به عنوان مثال می توان به بروشور اشاره کرد که توسط انجمن اولیاء ومربیان شهر تهران تهیه ، و به خانواده ها ارسال می گردد ، اشاره نمود. هدف این آموزش ها ارتقاء سطح دانش وآگاهی اولیای دانش آموزان در زمینه تعلیم وتربیت فرزندان و همچنین افزایش مهارتهای تربیتی آشنا می باشد.
آموزش خانواده به خانواده که یکی از شیوه های نوین ومؤثر می باشد، در پژوهش خود تحت عنوان آموزش خانواده به خانواده : مبانی نظری ونمونه کاربردی خانواده دارای کودکان سندروم داون ضمن نتیجه گیری در زمینه رضایت شرکت کنندگان از مؤلفه ها و روش های برگزاری دوره ی آموزشی ، این شیوه را به عنوان یکی از مؤثرترین روش های آموزش خانواده در مقابل سایر روشها (روش سخنرانی ، نمایش فیلم و…)پیشنهاد می کنند.

ساموئلسون ؛ معتقداست برنامه های آموزش خانواده می تواند به صورت گروهی ، از طریق خبرنامه و یا در قالب خدمات اجتماعی ارائه گردد . به نظر وی مهم آن است که پدر و مادر در این آموزش ها به صورت فعال درگیر شوند. او روشهای تعاملی مانند نقش بازی کردن و تشویق پدر و مادر برای تمرین مهارت والدین را از نمونه های یادگیری فعال در این زمینه می داند.

بیسر وهمکاران ؛ با مشارکت بسیاری از محققین مقالات منتشر شده به زبان انگلیسی از سال 2002-1990را که در مورد ارزیابی برنامه های آموزشی برای والدین کودکان تولد تا 7 سالگی نوشته شده بود بررسی کرده و به تجزیه و تحلیل ساختار ومحتوای برنامه ها واجزای آنها وتأثیرات آنها از دیدگاه پدران و مادران شرکت کننده وهمچنین مقایسه گروههای آزمایش وگواه و نتایج آنها بر رفتار فرزندانشان پرداختند. در مقالات یاد شده بیان گردیده است که برنامه های آموزشی والدین برنامه هایی است که در آن پدر و مادر به طور فعال از طریق سازوکارهایی همچون اینترنت ، رسانه ، مدل سازی ، تمرین مهارت و… ، مهارتهای فرزند پروری را بدست می آورند. نتایج تجزیه و تحلیل برنامه نشان داد که آموزش والدین تنها به انتقال اطلاعات از طریق سخنرانی ها ، فیلم ها و… ، محدود نشده و رویکرد های یادگیری فعال نسبت به روش های غیر فعال تأثیر بیشتری در مورد کسب مهارت توسط والدین به بار می آورد.

هوسر، اسمال واستمان ؛ برنامه آموزش متراکم گروهی (12جلسه دو یا سه ساعته در هر هفته) ، ویا عضویت در خبرنامه ماهانه با حداقل 12 شماره و ارسال آن از طریق پست را دارای ارزش آموزشی یکسانی دانسته اند .

لوینستین ولوینستین ؛ برنامه خانه والدین – کودک را برای آماده سازی کودکان خانواده های کم در آمد و فقیر وکودکان بی سرپرست جهت ورود به مدرسه ایجاد کرده اند. مطالعات آنهااز سال 1970 تاحال حاضر نشان داد ، روابط متقابل عاطفی و کلامی مناسب میان والدین وکودکان و ایجاد محیط های غنی عاطفی وشاد ، می تواند در بهبود سرعت و قدرت یادگیری کودکان تأثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد. اساس نظریه آنها براهمیت فراوان تأثیر ارتباطات کلامی و غیر کلامی و آموزش مهارت فرزند پروری و غنی سازی تعامل وارتباطات میان والدین فرزند بر یادگیری و دو سویه بودن این یادگیری استوار است. صباغیان واکبری ؛ آموزش گروهی را یکی از مؤثر ترین راه های آموزش خانواده می دانند. ایشان معتقدند در این روش به والدین کمک می شود تا مسائل ومشکلات کودکان خودرا در جمع والدین مطرح نمایند و پس از بحث وگفتگو درباره ی مشکل و یافتن راه حل های مناسب ، آموخته های خود را در مورد فرزندانشان به کار گیرند. آنها آموزش گروهی خانواده را نوعی تعلیم وتربیت گروهی می دانند که دامنه وسیعی را در بر می گیرد و موجب می شود تا اعضای خانواده از این طریق دانش و اطلاعات خود رادر زمینه پرورش فرزندان به شیوه ی مطلوبی گسترش دهند .

طالب زاده ؛ بیان می کند که در کشور های مختلف به تدریج 15 راهبرد برای اجرای برنامه های آموزش خانواده بوجود آمده است،این راهبردهای اجرا،برای دسترسی وتحت پوشش قراردادن بیشتر والدین بکار می روند.

این راهبردها بطور خلاصه شامل موارد زیر می باشد :