رویکردهای موجود در باب هوش هیجانی

در حال حاضر دو رویکرد عمده در خصوص هوش هیجانی مطرح شده و تعاریف و مدل های هوش هیجانی در حوزه ی این دو رویکرد گنجانده شده اند:

رویکرد توانایی، که مبتنی بر مهارت هایی است که هوش هیجانی را به مثابه ی یک هوش مبتنی بر هیجان در نظر می گیرد.
رویکرد مختلط، که بر توانایی و سایر ویژگی ها مانند انگیزش و حالت های هشیاری مبتنی است و هوش هیجانی را با سایر مهارت ها و ویژگی ها مانند به زیستی و سلامت، انگیزش و توانایی برقراری رابطه با دیگران ترکیب می کند.

ابداع مفهوم هوش هیجانی اولیه از طرف سالووی و مایر در اوایل دهه 1990 در یک مقاله ی نظری صورت گرفت. آن ها در 1997 در آخرین تعریف خود از عبارت مذکور، چهار مؤلفه ی اساسی پایه را برای آن هوش هیجانی ذکر کردند که عبارتند از:

ادراک، ارزیابی و ابراز هیجان.
تسهیل هیجانی تفکر.
فهم و تحلیل هیجان ها و به کارگیری آگاهی هیجانی.
تنظیم واکنشی هیجان به منظور ارتقای رشد هیجانی و عقلانی.

می توان کفایت های اساسی درگیر در هوش هیجانی را شامل ادراک هیجان در خود و دیگران، فهم این هیجان ها و اداره ی هیجان ذکر کرد. از آن جایی که فرض می شود این توانایی ها نیمه مستقل باشند، احتمال دارد الگوهای هوش هیجانی بین افراد متغیر باشد؛ یعنی ممکن است یک فرد در یک موضوع توانایی بالا و در دیگری توانایی کم تری داشته باشد؛ در حالی که فرد دیگری الگوی متضادی را نشان دهد . در پی عمومیت یافتن مفهوم هوش هیجانی، تعریف آن نیز به طور اساسی تغییر یافت. این تغییر مفهومی موجب شد که توانایی فهم و پردازش هیجانی با برخی از ویژگی های دیگر ترکیب شود و یک روی کرد جدید در حوزه ی هوش هیجانی، به نام رویکرد مختلط، به وجود آید. بنابراین، در راستای همین رویکرد بود که گلمن هوش هیجانی را واجد پنج حوزه ی اصلی شامل: آگاهی از هیجان های خود، مدیریت هیجان ها، خودانگیزی، شناسایی هیجان ها در دیگران و اداره ی روابط دانست . با این تغییر مختصر، توجه مؤلفان در تعریف هوش هیجانی به سوی مفهوم انگیزش (خودانگیزی) و روابط اجتماعی، (اداره ی روابط) تغییر جهت یافت. در قالب همین رویکرد مختلط، یک مدل متفاوت دیگر در 1997 به دست بار – آن ایجاد شد که هوش هیجانی را به صورت مجموعه ای از توانایی ها، کفایت ها و مهارت های غیرشناختی که توانایی فرد را برای کسب موفقیت در مقابله با مقتضیات و فشارهای محیطی تحت تأثیر قرار می دهد تعریف کرد .

نکته ی اساسی در تعریف و مدل سازی هوش هیجانی این است که این ترکیب، مفهومی جدید و چالش برانگیز بوده است و طبیعی است که نمی توان بین محققان توافق یا همگرایی زیادی را انتظار داشت. با وجود این، می توان از طریق نظری به یک پارچه سازی و همگونی رویکردهای مختلف تحت عنوان هوش هیجانی مبادرت کرد؛ بدین معنی که از یک سو، رویکرد هوش هیجانی به عنوان یک هوش، مجموعه ای از استعدادهای هیجانی را در نظر می گیرد و در نتیجه می تواند معادلی برای (IQ) به حساب آید؛ از سوی دیگر، رویکرد هوش هیجانی به عنوان مجموعه ای از کفایت های اکتسابی، بررسی چگونگی سازگاری شخص با محیطش را که می تواند سنجش از پیامد نتیجه به حساب آید، امکان پذیر می سازد. فهرست اختصاصی ویژگی های تعریف کننده ی هوش هیجانی در هر یک از مدل های سه گانه، در جدول ذکر شده است.

جدول مدل های هوش هیجانی و ویژگی های اختصاصی هر کدام

رویکرد توانایی		رویکرد التقاطی (ترکیبی)
مایر، کارسو و سالووی		بار – آن		گلمن
1-توانایی آگاهی عاطفی به منظور دریافت صحیح عواطف موجود در صورت افراد، موسیقی و طرح ها.	1-عواطف موجود در صورت افراد، موسیقی و طرح ها.	1-هوش عاطفی (درون فردی)	-آگاهی -حرمت نفس -خود شکوفایی -جرأت ورزی – استقلال	1-خودآگاهی عاطفیدرونی	-خودارزیابی صحیح -اعتماد به نفس
2- توانایی کاربرد عواطف جهت تسهیل جریان تفکر	-برقراری ارتباط صحیح بین عواطف و احساس های دیگر (رنگ، زمینه) – کاربرد عواطف برای تغییر چشم اندازها	2-هوش عاطفی بین فردی	-همدلی -مسئولیتپذیریاجتماعی – روابط بین فردی	2- خود نظم دهی	-کنترل خود – قابل اعتماد بودن – هشیاری – نوآوری -توان سازگاری
3- توانایی درک و فهم عواطف و معانی آن ها.	-توانایی تجزیه عواطف به اجزا – توانایی فهم تغییر احتمالی از یک حالت به حالت دیگر احساسی – توانایی درک احساسات پیچیده در داستان ها.	3- توان سازگاری (EI)	-حل مسئله -واقعیت آزمایی	3- انگیزش	-انگیزه پیشرفت – ابتکار – خوش بینی – تعهد
4- توانایی مدیریت عواطف	-توانایی اداره عواطف خود – توانایی اداره عواطف دیگران.	4- مدیریت استرس	-تحمل استرس – کنترل تکانه	4 –همدلی	-درک دیگران – رشد دادن دیگران – متنوع بودن در شیوه نفوذ -آگاهی سیاسی
		5- خلق کلی	-شادکامی – خوش بینی	5- مهارت های اجتماعی	-نفوذ – ارتباط -مدیریت تعارض – رهبری – ایجاد پیوند – همکاری و مشارکت