رفتار رانندگی ؛مفاهیم وعوامل
امروزه يكى از مولفه هاى اساسى در تقويت توسعه پايدار مساله ى ارتقاء سلامت جامعه مى باشد. چرا كه محور توسعه پايدار انسان سالم است. از طرفى رانندگى انسانها در جهان امروز با خطرات زيادى روبه رو مى باشد. از جمله مهم ترين و قابل توجه ترين خطراتى كه امروزه زندگى افراد را در كشورهاى مختلف جهان تهديد مى كند، افزايش حوادث و آسيب هاى عمدى و غير عمدى است كه سالانه باعث مرگ بيش از 6 ميليون نفر در جهان مى شود و پر واضح است كه “رانندگان” عامل اصلي انجام تخلفات ترافيكي بهشمار مي روند، اما آنچه كه بر چگونگي رفتار انسان و راننده در زمان رانندگي و يا تغيير آن نقش خواهد داشت، متفاوت بوده كه در يك دسته بندي كلي سه عامل 1- محيطي 2- قانوني و اجرايي 3- دروني را مي توان نام برد.
- عوامل محيطي:
به مجموعه عواملي گفته مي شود كه در محيط پيراموني و اطراف انسان وجود داشته و منجر به انجام تخلف توسط رانندگان مي گردد. در واقع اين عوامل بگونهاي بر رفتار انسان ها اثر ميگذارد كه راننده را به سمت انجام تخلف سوق ميدهد که براي ريشه يابي علل وقوع تخلفات، لزوما” بايد اين عوامل را به درستي شناخت و تلاش نمود بر اينگونه عوامل تأثير گذار مديريت نموده تا دچار رفتارهاي ناهنجار ترافيكي در جامعه نشويم.
– شرايط آب و هوائي: گرماي بيش از حد هوا در روزهاي تابستان مي تواند موجب ناراحتي خاطر و از بين رفتن آرامش و آسايش و در نهايت بي حوصلگي و خشم رانندگان شود . از طرف ديگر سرماي هوا همراه با شرايط بدآب و هوايي نظير برف و كولاك، مي تواند زمينه ساز ايجاد انگيزه در راننده جهت انجام تخلفات ترافيكي را براي رسيدن سريعتر به مقصد، فراهم نمايد و در حقيقت موجب كاهش آستانه تحمل رانندگان شود.
– وضعيت ترافيكي: تراكم بالاي ترافيك همراه با راهبندان هاي طولاني مدت، بويژه در شرايط نامساعد جوي ميتواند بستر لازم براي تأثيرگذاري در رفتار رانندگان را فراهم آورده و انسان در اين شرايط و فشار رواني احيانا” از كوره به در رود و رفتاري خارج از عرف و عادت از خود بروز دهد كه يكي از آنها مي تواند، انجام تخلفات رانندگي باشد.
– طرح هندسي راه و كيفيت روسازي: اين دو از عواملي هستند كه رانندگي ها بويژه در رانندگيهاي طولانيمدت، راننده را خسته نموده و موجب استرس يا بروز خشم در رانندگان می شوند كه از جمله مي توان به ناهموار بودن جادهها، وجود خرابي و دست اندازها، سرعت گيرهاي ناگهاني و نيز پيچ هاي تند و خطرناك و غيره نام برد.
– وضعيت روشنايي: در برخي موارد انجام تخلف داراي پس زمينه خاص رفتاري نبوده، بلكه صرفا” به دليل ديد ناكافي از طرف راننده رخ ميدهد، بطور مثال ممكن است به علت كمبود روشنايي در راهها برخي علائم راهنمايي و رانندگي توسط رانندگان بويژه در شرايط نامساعد جوي ديده نشده و تشخيص ميزان فاصلهها به درستي انجام نگيرد و همين مسأله موجب بروز برخي تخلفات ترافيكي گردد.
– شرايط پيراموني به لحاظ بصري: بطور مثال در اين مورد مي توان به تبليغات اطراف مسير حركت، به لحاظ نوع تبليغ، رنگ و طراحي آن اشاره كرد كه مي تواند به لحاظ رواني بر راننده اثر گذار بوده و باعث ايجاد هيجان در راننده گردد و افزايش رفتارهاي احساسي مي تواند منجر به ايجاد روحيه تهاجمي در رانندگان شود.
- عوامل قانوني و اجرايي:
به مجموعه عواملي كه مرتبط با قانون و نحوه اجراي آن و نيز بازتاب ها و تبعات اجراي قوانين بوده، اشاره مي نمايد كه مي تواند بر رفتار رانندگان و طرز تلقي آنان و نيز ميزان تبعيت و يا گريز از قوانين و مقررات را فراهم نمايد.
– برخورد با متخلف: اين مسأله از دو جنبه متفاوت قابل بررسي است ، از يك طرف ممكن است برخورد با متخلفين از قوانين رانندگي بسيار ملايم و ناكافي باشد و در نتيجه رانندگان را به تكرار انجام تخلف سوق دهد! از طرف ديگر برخورد تحقيرآميز و نامناسب با رانندگان متخلف موجب ايجاد روحيه قانون شكني و مخالفت با قوانين راهنمايي و رانندگي گردد.
– نقص قوانين: در برخي كشورها، تغيير و تحول در قوانين و مقررات ممكن است، بسترهاي لازم را در جامعه نداشته باشد و در حقيقت همراه و هماهنگ با رشد علم و فن آوري نباشد، در اينگونه موارد هم كم كم قانون به حاشيه رانده شده و اجراي آن دچار مشكل می شود.
– عدم اجراي كامل قوانين : قوانين و مقررات وضع شده در جامعه از نگاه طراحان اوليه و قانون گذاران بايد مانند يك پازل كامل در جامعه پياده شود تا تأثير آن ايجاد گردد. اگر بخاطر دلايل گوناگون و يا نظارت ناكافي، بخشي از قطعات پازل قانون اجراء و بخشي از قطعات پياده نشود آن شكل لازم محقق نمي شود و در نتيجه زمينه گريز از مقررات و قوانين توسط رانندگان شكل مي گيرد.
– بازدارنده نبودن جريمه ها: براي بسياري از افراد و در برخي از جوامع از لحاظ فرهنگي، جريمه يكي از مهم ترين ابزارهاي مبارزه و برخورد با تخلفات رانندگي محسوب مي گردد كه استفاده از آن در كنترل بي نظميهاي ترافيكي مؤثر بوده و يا لااقل در يك برهه زماني كوتاه مدت ضروري و تأثيرگذار مي باشد تا بتواند آرام ، آرام به يك عادت و يا رفتار در جامعه تبديل شود. اغلب رانندگان از جريمه شدن واهمه دارند و يا در مكانهايي كه مأموران راهنمايي و رانندگي حضور دارند از ارتكاب كوچكترين تخلفي نيز خودداري مي كنند. اما اگر ميزان جريمه هاي رانندگي پائين باشد آن قدرت بازدارندگي و تغيير رفتار در رانندگان را ايجاد نمي نمايد و موجب تجري بيشتر رانندگان متخلف مي گردد.
- عوامل دروني انسان:
مطالعات و بررسي ها نشان مي دهد، در بخش قابل توجهي از تصادفات ترافيكي، اشتباهات انساني دخيل است بنابراين آنچه اهميت بيشتري مي يابد، شناخت هرچه بيشتر عامل دروني انسان است كه به نوبه خود مجموعه قابل توجهي از عوامل را در بر مي گيرد، شناخت اين عوامل مستلزم بررسي ويژگي هاي فردي راننده، تعاملات اجتماعي، ويژگي هاي روحي و رواني ، تربيت افراد، سطح فرهنگ، ميزان آگاهي و … را ضروري مي سازد.
در حقيقت هر فرد انساني بايد براي حضور در جامعه و براي رعايت حقوق اوليه انساني در اجتماع، رفتارهاي خود را ريشهيابي نموده، عوامل تأثيرگذار رفتاري را بازيافته تا بتواند به درستي بر اين رفتارهاي غير نُرم و ناهنجار مديريت نمايد تا حقوق خود و ديگران را تضييع ننمايد.
– ريسك پذيري رانندگان: بطور كلي يكي از انگيزه هاي اصلي انسان براي انجام تخلف ريسك پذيري آنها مي باشد در واقع در اكثر موارد، انجام تخلف همراه با سود و منفعت خواهد بود كه حتي گاهي اين منفعت از هزينه هاي ايجاد شده در اثر انجام تخلف (نظير جريمه هاي حاصل از آن ) نيز بيشتر خواهد بود. بنابراين راننده در زمان انجام تخلف ابتدا بطور آني با در نظر گرفتن منافع حاصل از انجام تخلف و نيز هزينه هاي احتمالي (بالقوه) آن، نسبت به اين موضوع اقدام مي نمايد. كه متأسفانه فارغ از تبعات انجام تخلفات در جامعه و براي افراد ديگر مرتكب رفتار غير معمول در جامعه مي گردد.
– خودنمايي: اين مسأله در رانندگان جوان بيشتر ديده مي شود، رانندگاني كه بيشتر نياز به جلب توجه و ديده شدن در جامعه دارند ، معمولا” در زمان رانندگي اقدام به برخي حركات نمايشي و تخلفات رانندگي مي نمايند كه هم خود را به خطر انداخته و حتي ديگران را هم در معرض رفتار ناپسند خود قرار مي دهند.
– غرور و خودبرتربيني: برخي از افراد و گروه ها در جامعه ، با توجه به نوع تربيت و فرهنگ خاصي كه در آن پرورش يافتهاند، همواره در اكثر عرصه هاي اجتماعي داراي نوعي روحيه خود برتر بيني و غرور ميباشند. اين افراد معمولا” در زمان رانندگي با انجام تخلفات، منافع خود را بر ديگران ترجيح داده و حتي در برخي موارد منافع سايرين را به مخاطره مياندازند.
– ناآگاهي و بي اطلاعي راننده: گاهي اوقات فرد متخلف با توجه به كمبود اطلاعات و ناآگاهي، ممكن است اقدام به انجام تخلف نمايد يا اينكه واقعا” از عواقب فردي و اجتماعي، مستقيم و غيرمستقيم، آني و آتي انجام تخلف بي اطلاع باشد كه البته با گسترش روزافزون رسانهها و سيستم هاي اطلاع رساني در جامعه نا آگاهي رانندگان بسيار بعيد به نظر ميرسد.
– آموزش نادرست و فرهنگ غلط: بسياري از ناهنجاري و مشكلات اجتماعي، ريشه در تربيت و تعليم دوران كودكي افراد جامعه دارد كه بايد تعاليم ترافيكي از همان دوران كودكي با شيوه هاي متنوع براي كودكان فراهم شود تا بسترساز يك فرهنگ اجتماعي و قانون پذير در بزرگسالي باشد.
– عدم تمركز حواس: در برخي از موارد، رخداد تخلف ناشي از عدم تمركز حواس رانندگان و در نتيجه بي توجهي آنها به قوانين و مقررات رانندگي مي باشد ، در اينگونه موارد فرد به رغم ميل باطني و با انگيزههاي شخصي مرتكب خلاف مي شود، از مصرف الكل و داروهاي روان گردان تا مكالمه با تلفن همراه، خوردن و آشاميدن، استعمال دخانيات و … از جمله عوامل اختلال در حواس رانندگان هستند كه جز خود راننده كسي در انجام آن دخيل نمي باشد.
– محرك هاي دروني: خشم و عصبانيت ، اضطراب و اضطرار ، استرس، هيجان و هرگونه عاملي كه موجب برانگيختن احساسات رانندگان شود، مي تواند به عنوان محركي جهت انجام تخلفات ترافيكي تلقي شود، بطور مثال در موارد اضطراري، فرد به راحتي اقدام به بي قانوني خواهد كرد و يا در حالت اضطراب و استرس، تمركز رانندگان از بين رفته و ممكن است، مرتكب تخلف شوند.
هر يك از عوامل انساني، ذكر شده بالا منجر به نوعي رانندگي خواهد شد، كه به رانندگي تهاجمي معروف است در اين نوع رانندگي فرد در جهت آسيب رساندن به خود و يا در خطر قرار دادن ديگران، به نوعي رانندگي مي كند كه موجبات اين موارد را فراهم ميسازد، در اين شرايط، قدرت و ادراك راننده از حالت طبيعي خارج و تسلط او بر خودش كاهش يافته و در موقعيت خطرپذيري قرار ميگيرد كه ميتواند منجر به بروز تخلفات و در نتيجه وقوع تصادفات گردد.
شخصیت فردی و رفتار رانندگی:
برخلاف تصور برخی از افراد، نحوه رانندگی با اتومبیل بیش از ظاهر آن میتواند فرهنگ و سطح اجتماعی فرد را نمایان سازد؛ زیرا چگونگی رانندگی با اتومبیل، بخوبی نشاندهنده وجوه مختلف شخصیتی و رفتاری و درک اجتماعی یک انسان میباشد.
در واقع نحوه رانندگی، نمونهای بارز از اخلاق اجتماعی اشخاص میباشد؛ چراکه رعایت قانون و مقررات، احترام به حقوق دیگران. آستانه تحمل فردی در مقابل محرکهای ترافیکی و میزان پاکیزگی و سلامت اتومبیل و ایجاد فضای آرام برای سرنشینان و رانندگان دیگر، همگی نمونههایی از رفتار اجتماعی راننده است که در هنگام رانندگی ناخودآگاه از شخصیت واقعی او منعکس میشود(.
آمارها نشان میدهد که 90 تا 95 درصد تصادفات، رفتار انسان، عامل تعیینکننده اصلی است و رفتارهای ضداجتماعی با خشونت در رانندگی و نحوه رانندگی خشن نیز با تصادفات رابطه داشته است. در این راستا، بررسیهای متعددی درخصوص رابطه بین ویژگیهای شخصیتی و رفتار رانندگی صورت گرفته است. به نظر میرسد عناصر خاصی از شخصیت باعث رفتارهای قانونشکنانه در رانندگی میشود، ازاینرو این رفتارها منجر به برآورده شدن برخی از نیازهای شخصی فرد گردیده؛ هرچند که با سیستم قانونمند محیط اطراف مغایرت دارد.
محققان ترافیک معتقدند بیش از 90 درصد تصادفات تا اندازهای به دلیل شخصیت راننده و وابسته به رفتارهای راننده است و رانندگی مخاطرهآمیز سبب نتایج منفی میشود. رانندگی خطرناک شامل رانندگی رقابتجویانه (لذت بردن از مانور دادن در میان دیگر رانندگان)، رانندگی خطرپذیر (پذیرش خطرات رانندگی برای هیجان و لذت)، رانندگی همراه با خطرپذیری بالا (سرعت و سبقت ناگهانی)، رانندگی پرخاشجویانه مانند (رانندگی با فاصله کم با خودروهای دیگر که اغلب به منظور تنبیه رانندگان صورت میگیرد، گاز دادن از روی خشم، ژستهای خشمناک) نگرشهای مزبور و ویژگیهای شخصیتی که گسترش این رفتارها، ایمنی را به طور جدی تهدید میکند.
به هر حال اکثر جوانان با رفتار رانندگی پرمخاطره درگیر هستند که آمار تصادفات جوانان بیانگر این موضوع میباشد. ویژگیهای شخصیتی این افراد به احتمال قوی در بروز رفتارهای پرخطر دخیل میباشد که برای بسط و توسعه سیاستهای ایمنی ترافیک نیاز به توضیح و بررسی بیشتر دارد. تا راهحلهایی برای کاهش درصد تصادف و مرگو میر پیدا شود.
اخیرا با افزایش توجه افراد به اتومبیل، رفتارهای جالبی از بعضی رانندگانی که سعی دارند با اتومبیل یا شیوه رانندگی خود، نظر دیگران را جلب کنند، سرمیزند. آنها معمولا با سرعت و سبقت غیرمجاز و هراسانگیز و انجام حرکات نمایشی در محلهایی که رانندگان معمولی و خانواده دیگران در آن رهگذرند، لجبازی با دیگر رانندگان، سعی بر جذب افراد خاص و جلب توجه اطرافیان دارند؛ اما این کار نهتنها جذاب و شاهکار نیست؛ بلکه نشانه ضعف فرهنگی و عدم کنترل فردی نیز به شمار میرود.
عدم رعایت حقوق دیگر رانندگان و تجاوز به حریم آنها یا ایجاد وحشت و اضطراب در بین دیگران نشانه خشونت و بدرفتاری فرد میباشد و او را شخصی گستاخ و متجاوز معرفی میکند. رانندگی در دو جمله یعنی رعایت قانون مقررات و رعایت حقوق و حریم دیگران. ما باید این باور را در ذهن خود بپرورانیم که از عدم رعایت قانون و مقررات راهنمایی و رانندگی نمیتوان برای نمایش توانمندیها و استعدادهای نهفته خود استفاده کرد؛ چراکه با این کار تنها شخصیت ما نزد دیگران تضعیف میشود و موجب ترویج و توسعه فرهنگ غلط رانندگی در بین اطرافیان و اعضای خانواده خود میشویم.
تحقیقات متعدد نشان میدهد که ویژگیهای شخصیتی در رانندگی پرمخاطره نقش دارد. با توجه به شیوع رفتارهای حادثهساز رانندگی و رانندگیهای پرمخاطره و همچنین ازدیاد تصادفات در بین رانندگان جوان… پیشنهاد میگردد: شناسایی رانندگان پرخطر و ارائه مشاوره و راهنمایی و آموزش اختصاصی به آنان از طریق مشاورین روانشناسی و پلیس از اهمیت ویژهای برخوردار است.
همچنین تشویق رانندگان هیجانجو برای حضور در فضاهای کنترل شده همچون مسابقات اتومبیلرانی، موتورسواری و… میتواند سبب ارضای نیازهای هیجانجویی و تجربهجویی آنان گردد که با افزایش این فضاها میتوان رفتارهای رانندگی پرمخاطره را کم و نهایتا التهاب و هیجانات رانندگی پرخطر آنان را در بزرگراههای شهری و آزادراههای خارج از شهر شدیدا کاهش داد.
منبع
مناجاتی، آرمان(1393)، رابطه بین ویژگی های شخصیتی و هوش هیجانی با رفتار رانندگی، پایان نامه کارشناسی ارشد، روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید