دیدگاه های مختلف در ارتباط با دین

دیدگاه قرآن

استاد مطهری ابتدا به آیات چندی از قرآن استناد میکند آیاتی چون: (وجهت وجهی للّذی فطر السموات و الأرض) وآیه: (وإذ أخذ ربّک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم واشهدهم علی أنفسهم ألست بربّکم قالوا بلی شهدنا)این آیات در درجه نخست بر این نکته مهم تأکید دارند که انسان به طور کلی دارای فطرتی پاک و بی آلایش است یعنی چه انسانهای امروزی و چه انسانهای ابتدایی دارای این فطرت پاک و نیالوده بودهاند. دوم این که انسان ابتدایی هم مثل انسان امروزی به نظم دستگاه آفرینش و اینکه نظام عالم دارای سازنده و خالقی است میاندیشیده، که آیات قرآن نیز بر آن دلالت دارد.

به گفته استاد مطهری ؛انسان احساس میکند که خودش و هرچه و هر که خصلتی مانند خصلت او را دارد مربوب است و ربِّ غیر مربوب دارد، چون ربی که مربوب باشد او باز جزء مربوبهاست .به عبارت دیگر در نظر مطهری، انسان در طول تاریخ همواره دارای این منطق بوده که در جهت یافتن علت پدیدهها باید گشت. و با توجه به فطرت پاک خود معمولاً در تحلیل علت پدیدهها دنبال خدای خود میگشته، پس دلیلی ندارد که او در تحلیل پدیدهها دنبال علتی ماورای منطق و عقل خود باشد همانطور که فیلسوفان غربی بر آن عقیدهاند. بنابراین طبق آیات قرآن، انسان موجودی حنیف و فطرتاً خداگرای است و این ویژگی در نهاد و فطرت و منطق او قرار داده شده است، لذا خداپرستیِ انسان نمیتواند از جهل یا ترس یا ضعف او ناشی شود .

در نظر قرآن دو نوع هدایت داریم: هدایت فطری و هدایت اکتسابی، و هدایت اکتسابی زمانی برای انسان ممکن است که هدایت فطری برای او حاصل شده باشد. هدایت فطری زمانی که تعالیم انبیا بر دل انسان رسوخ کرده باشد ممکن و حاصل شده و امکان هدایتهای دیگر برای انسان فراهم می گردد. به عبارت دیگر، دین تنها چیزی است که خدا به وسیله پیامبران بر بشر عرضه کرده است و بشر بدون الهام خداوند نسبت به دین حالت بیتفاوتی دارد. البته از آنجا که در اسلام و قرآن بر وجود فطرت و سرشت خداجویی در انسان تأکید شده است میتوان گفت در واقع این پیامبران هستند که فطرت انسان را به مسیر صحیح و هدایت الهی راهنما میشوند یعنی با فرض عدم هدایت دینی از سوی پیامبران، انسان نسبت به حقیقت مطلقاً بیاعتنا نیست بلکه امکان اشتباه در رسیدن به حقیقت زیاد است، و این تنها پیامبران هستند که بهترین راهنمایان در رسیدن انسان به حقیقت مقدس هستند .

بنابراین استاد مطهری با استفاده از مفاد آیات قرآن بر این نظر است که انسان فطرتاً خداجو است یعنی منشأ گرایش او به دین و مذهب تنها در درون فطرت او قرار دارد و هیچ منشأیی خارج از انسان برای گرایش مذهب او نمیتوان یافت. براین مسئله آیه (فطرة الله التی فطر النّاس علیها)( سوره انبیا، آیه56.) و آیه (فأقم وجهک للدّین حنیفا) (سوره روم، آیه 30.) و آیه (ألم أعهد إلیکم یا بنی آدم أن لا تعبدواالشّیطان انّه لکم عدو مبین و أن اعبدونی هذا صراط مستقیم و لقد أضلّ منکم جبلا کثیرا أفلم تکونوا تعقلون) (سوره یس، آیه 60-62.) ، دلالت مستقیم و بارزی دارند. استاد مطهری برای اثبات گفتههای خود به سخن حضرت رسول صلی الله علیه وسلم اشاره میکند که ایشان میفرماید: «کلّ مولود یولد علی الفطرة فأبواه یهودانه أو ینصرانه أو یمجسانه»، یعنی: هر مولودی که متولد میشود بر فطرت الهی، بر فطرت اسلامی به دنیا می آید، پدران و مادران هستند که اینها را تغییر میدهند، اگر یهودی هستند یهودیش میکنند، نصرانی هستند نصرانیش میکنند، اگر زرتشتی هستند زرتشتیش میکنند.

دکتر علی شریعتی

از ديدگاه شريعتي دو نوع اسلام و دو نوع دين و مذهب وجود دارد و براي آنكه منظور او را از ايدئولوژي بفهميم و به بيراهه نرويم بايد اين دو نوع اسلام را شناخت: وي در بحث‌هاي ؛ مذهب عليه مذهب، تشيع علوي و تشيع صفوي، بازگشت به خويشتن . اين دو نوع دين و مذهب را از یکديگر تفكيك مي‌كند؛ مذهب دو گونه است، يكي عليه ديگري، چرا كه هيچ كس به اندازة من به مذهب ايمان ندارد. مذهب بهعنوان سنت عبارت است از «مجموعه عقايد موروثي، احساس‌هاي تلقيني، و همچنين تقليد از مدها و روابط و شعائر مرسوم اجتماعي و احكام خاص ناخودآگاه عملي. مجموعهی اينها مذهبي را مي‌سازد كه بيش از آنكه مبناي انساني داشته باشد و مبناي آگاهانه، مبناي سنتي كورِ غريزي، موروثي يا اجتماعي دارد و بيشتر نشان دهندة تجلي روح دسته‌جمعي يك گروه است .

به نظر دكتر شريعتي مذهب اسلام به شيعه و سني، مالكي و حنبلي و شافعي تقسيم نمي‌شود بلكه به مذهب منحرف منجمد بسته و مذهب باز مترقي روشنفكرانه (ايدئولوژي) تقسيم مي‌شود، كه تجسم عيني آن تشيع علوي و تشيع صفوي است. منظور شريعتي از تشيع علوي و تشيع صفوي شيعه بعد از صفويه و قبل از صفويه نيست بلكه نوعي برداشت است. دكتر شريعتي براي آنكه تشيع علوي و تشيع صفوي، دين ايدئولوژيك و دين سنتي را از همديگر متمايز كند در كتاب تشيع علوي و تشيع صفوي، دو نوع برداشت از بعضي از مفاهيم اصلي دين اسلام را با هم مقايسه مي‌كند كه ما در اينجا براي روشن شدن مطلب تعدادي از آنها را نقل مي‌‌كنيم .به اعتقاد سازمان جهاني بهداشت كيفيت زندگي افراد را می توان با توجه به سلامت فيزيكي، سلامت رواني، روابط و ارتباطات اجتماعي و سلامت محيط، مورد سنجش و ارزيابي قرار داد. سازمان جهاني بهداشت براي هريك از اين ابعاد مصاديقي را نيز ارائه مي نمايد كه عبارتند از:

سلامت فيزيكي: شامل توانايي انجام فعاليت هاي روزمره زندگي، ميزان وابستگي به درمانهاي پزشكي، قدرت و خستگي، تحرك و چابكي، درد و ناراحتي، خواب و استراحت، ظرفيت و توانايي براي كار و فعاليت مي باشد.
سلامت رواني: شامل رضايت و تصور شخص از خود و ظاهر بدني اش، احساسات مثبت و منفي فرد، اعتماد به نفس، اعتقادات روحي، مذهبي، شخصي، تفكر، يادگيري و حافظه و تمركز مي باشد.
روابط اجتماعي: شامل ارتباطات شخصي ، حمايت اجتماعي ، فعاليت جنسي مي باشد.
سلامت محيط: شامل منابع مادي و مالي ،آزادي ،ايمني، ميزان دردسترس بودن وكيفيت مراقبت هاي بهداشتي، درماني و اجتماعي، فرصت هاي پيش رو براي كسب و به دست آوردن اطلاعات و مهارت هاي جديد، امكان فعاليت هاي تفريحي، سلامت محله اي كه شخص در آن زندگي مي كند و امكانات آن و سلامت محيط خانه مي باشد .

دین یک نظام مبتنی بر اعتقادات است که در قلمرو ابعاد فردی و اجتماعی از جانب پروردگار برای هدایت انسانها در مسیر رشد و کمال الهی ارسال گردیده و شامل عقاید، باورها، نگرش ها و رفتارهایی است که با هم پیوند داشته و یک احساس جامعیت را برای فرد تدارک می بیند.سید قطب می گوید: دین به معنای راه است. راهی به سوی سعادت و هدف نهایی انسان همان رسیدن به سعادت است .

بدون تردید انسان در گذر زمان و گذران زندگی با انواع حادثه ها و پیشامدها روبرو می شود و به بسیاری از خواسته ها و آرزوهایش دست نمی یابد و طبعاً همواره چرخش جهان به دلخواه او نیست. در اینجا مثبت نگری می تواند با ایجاد هدف و امید به آینده فرد را به زندگی علاقمند سازد و به فرد کمک کند تا تصورات منفی از خود و شکست هایش نداشته باشد، داشتن زندگی با معنی، با هدف، مشخص بودن اهداف و تلاش در جهت رسیدن به اهداف، ارزیابی مثبت آگاهی فرد از میزان توانایی های خود و نداشتن دیدگاه جبری به فرد کمک می کند تا قادر به تغییر سرنوشت خود باشد. تلاطم روحی ناشی از بی اعتقادی و عدم ایمان قلبی به مبدأ آفرینش فرد را دچار بیهودگی و سرگشتگی می سازد و زندگی را برای فرد، پوچ و بی هدف جلوه داده و فرد تلاش و کوشش خود را بی ارزش می پندارد و در نتیجه به بیهودگی خویش می رسد .

در مورد تأثیر اعتقادات الهی بر بهداشت روانی نیز از دیرباز بحث های زیاد و گاهاً متفاوتی مطرح شده است از یک سو اسلاف روان پزشکی همچون فروید و همکاران، مذهب و اعتقادات مذهبی را یک اختلال نوراتیک تلقی کرده و دین باوری را نه تنها مؤثر بر سلامت روانی ندانسته بلکه برعکس مخاطره آمیز برای بهداشت روانی دانسته اند و از طرف دیگر شاید به صورت واکنشی به این طرز فکر بی خدایی، افرادی چون یونگ که چندی با فروید همکاری داشته است، هر گونه اعتقاد دینی حتی اگر آمیخته با خرافات و روشهای ابتدایی بشر اولیه بوده باشد را مورد توجه قرار داده و در سلامت روانی افراد معتقد به آن لازم و ضروری شمرده اند.

اوّلین قدم در فلسفه دین، تعریف خود دین است. یعنی شناخت دین و ماهیت آن مورد نظر میباشد. از همین رو در نوشتههای شهید مطهری نیز به تعاریف چندی از دین میتوان برخورد کرد. در یک تعریفِ وی، دین مشتمل بر یک سلسله اصول و معتقدات است که هر کس باید خودش مستقیماً تحقیق کند و واقعاً تشنهی یاد گرفتن و تحقیق در آنها باشد و مسلماً اگر کسی خدا را پویا باشد خداوند تعالی او را دستگیری و هدایت خواهد کرد .در این تعریف عناصر بنیادین دین را اصول معتقدات و تلاش هر کس برای فهم آنها تشکیل میدهد. طبق تعریف دیگری، دین ایدئولوژی است که تکیهاش بر سرشت روحانی انسان یعنی بر شناساندن انسان است، بر آگاه کردن انسان به این سرشت و پرورش دادن این جنبهی وجود انسان و برقرار کردن تعادل میان دو جنبه وجودی انسان.استاد مطهری هدف انبیاء از بعثت را در واقع نیاز بشر به دین میداند، یعنی پیامبران در واقع کسانی هستند که این نیاز عمیق و فطری انسان به معنویت را پاسخ میگویند.

پیامبران با هدایت فطرت پاک انسانها به سوی خدا، ترک پرستش طاغوتها و تهذیب و تزکیه نفوس آنها ضمن پاسخگویی به نیاز درونی انسانها زمینهی رسیدن آنها به کمال را فراهم میکنند. کارل گوستاو يونگ، مي گويد من صدها تن از بيماران را معالجه و درمان کرده ام . از ميان بيماراني که در نيمه ي عمر خود ؛ 35 سالگي به بعدبسر مي برند حتي يک بيمار را نيز نديدم که اساساً مشکلش نياز به يک گرايش ديني در زندگي نباشد. به جرات مي توانم بگويم که تک تک آنها به اين دليل قرباني بيماري رواني شده بودند که آن چيزي را که اديان موجود در هر زماني به پيروان خود مي دهند ، نداشتند و فرد فرد آنها، تنها وقتي که به دين وديدگاههاي ديني بازگشته بودند بطور کامل درمان شدند.

منبع

سیدمیرزایی،سیده زهرا(1394)، پیش بینی سلامت روان بر اساس باورهای مذهبی و هوش اجتماعی،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشکاه بوبوک دیدن نمایید