دیدگاههای نظری رفتار شهروندی سازمانی

نظریه انتظار

قالب انگیزشی که در آن انتخاب رفتار شهروندی سازمانی را می توان توصیف کرد نظریه جاذبه وروم می باشد نظریه جاذبه بیان می کند که اشخاص در انجام کارها و عمل های خاصی بسیار محرک و پر انرژی  می شوند به شرط آنکه ، توانمندی خود را درک کنند ، رابطه بین تلاش و عملکرد را بفهمند، رابطه پاداش و عملکرد را بفهمند و بدانند که دستیابی به پاداش وسیله ای است جهت رسیدن به اهداف بزرگتر و بالاتر . تحقیقات بعدی از این عقیده حمایت می کند مبتنی بر اینکه رفتارها ، نسبت به رفتارهای شغلی و کارهای بسیار ارادی هستند بنابراین نقش این رفتارها از نظر سنجش هزینه ها و مزایا بسیار متفاوت است .

نیاز به پیشرفت

پافر گزارش داد که نیاز به پیشرفت و امنیت (که رضایت همراه با پاداش و درک رقابت اعضا را در بر می گیرد) رفتار شهروندی سازمانی را تعیین می سازد . وی نشان داد که کارمندانی که از رقابت بالایی برخوردارند، کاهش رفتار سازمانی را نشان می دهند و افزایش میزان رضایت شغلی همراه با دریافت پاداش ها با افزایش میزان بروز رفتار شهروندی ارتباط دارد وی این نتایج را با عنوان احتمالاتی که بر انتخاب رفتار شهروندی اثر می گذارد توصیف کرد و این نتایج از این عقیده حمایت می کند که اشخاص مطابق با احتمالات و عقاید واسطه ای مبنی بر عملکرد رفتار شهروندی ، عمل و فعالیت می کنند در واقع رقابت دوستان می تواند واسطه ای بدون رفتار شهروندی سازمانی را کاهش دهد زیرا کسی که در یک محیط رقابتی به خاطر دیگران از مسیر خود خارج می شود ، در واقع خود را برای شکست یا محرومیت آماده ساخته است ، رقابت بین افراد بر رابطه بین تلاش و کار تاثیر می گذارد زیرا اشخاص بر این باورند که کاری که انجام می دهند لازم نیست مورد قدردانی و سپس قرار گیرد . همچنین رضایت از پاداش کاری می تواند به شخص نشان دهد که واسطه ای بودن رفتار شهروندی سازمانی برای موقعیت مذکور بسیار بالا می باشد ارگان نیز از این عقیده حمایت کرد.

نظریه تبادل اجتماعی

نظریه تبادل اجتماعی بلو نشان می دهد که رفتار شهروندی زمانی قابل انتظار است که کارمندی نسبت به سازمان احساس خوشایندی را از خود بروز دهد و در مقابل سازمانی که باعث این احساس خوشایند شده است ، انگیزه خود را نشان دهد.نظریه تبادل اجتماعی ، تعامل میان فردی را بر مبنای سود و زیان آن برای هر شیوه احتمال تعامل تحلیل می کند . تبادل اجتماعی در جریان تعامل ها روی می دهد و طی آن دو فرد بر یکدیگر پاداشها یا پیامها متقابلی را فراهم می کنند .

باورلربراس در تحقیقی که بر روی 141 کارمند یک شرکت تولیدی انجام دادند نشان دادند که روابط اجتماعی با عملکرد و دریافت رفتار شهروندی بین کارمندان ارتباط دارد و این نتایج روابطی را فرض کرد که بر مبنای نظریه تبادل اجتماعی بوده اند که نشان داد شدت و میزان صمیمیت افراد با عملکرد و رفتار شهروندی بین فردی ارتباط دارد .همچنین کامدار ، مک الیستر ، توربان به نقش نظریه تبادل اجتماعی در ارتباط با رفتار شهروندی سازمانی اشاره کرده اند و اینکه چگونه با توجه به این نظریه عدالت و ادراک کارکنان بر روی رفتار شهروندی توجیه می شود .

بروز رفتار شهروندی سازمانی می تواند بر مبنای عوامل محیطی مثل پاداش های اجتماعی باشد ، همان طور که تسی و همکارانش اشاره می کنند که کارفرما به تلاش کارگر ، از طریق توجه بیشتر به آرامش و رفاه و سرمایه گذاری شغلی وی در سازمان واکنش نشان می دهد ، این روابط متقابل در محیط اجتماعی یا روابط شغلی افراد روی می دهد.

ایزنبرگر و همکاران در تحقیقی با توجه به اصل تقابلی 4 که در نظریه گلدنر 5 آمده است به این نتیجه رسیدند که اشخاص بر طبق اصل تقابلی منفی ، با دیدن رفتار نامطلوب از فرد متقابل بر علیه شخصی که با بی عدالتی با آنها رفتار کرده ، انتقام جویی می کنند و با وی به مخالفت می پردازند و از سوی دیگر اصل تقابلی مثبت را تایید می کنند که افراد به دنبال یک رویه و پیامد منصفانه در برابر طرف مقابل واکنشهای مثبتی را از خود می دهند بنابراین اصل تقابلی می تواند واسطه بین عدالت و اثرات آن باشد یعنی زمانی که رویه ها و پیامدهای سازمانی منصفانه باشد ، اشخاص طبق اصل تقابلی مثبت بیشتر رفتارهای مثبت را بروز می دهند ( به طور مثال ، اعتماد به همکاران یا سرپرستان و بروز رفتارهای شهروندی سازمانی و برعکس آن افراد با عرف تقابلی منفی با دیدن پیامدها و رویه های ناعادلانه رفتارهای نادرسی چون رفتارهای انتقام جویانه و کنارگیرانه از خود نشان می دهند.

انواع رفتار شهروندی

علی رغم توجه فزاینده به موضوع رفتار شهروندی ، با مروری بر ادبیات این حوزه ، فقدان اجماع درباره اباد این مفهوم آشکار می گردد . نتایج بررسی ادبیات نشان می دهد که تقریبا سی نوع متفاوت از رفتار شهروندی قابل تفکیک است و تعاریف متعددی از آن به عمل امده است که البته همپوشانی های زیادی بین آنها وجود دارد پودساکوف و همکارانش در مطالعاتخود هفت بعد مشترک را از این تقسیم بندی ها استخراج نموده اند که عبارتند از :

• رفتار امدادی
• جوانمردی
• اطاعت سازمانی
• ابتکار فردی
• فضیلت مدنی
• خود بهبودی.

” لیویا مارکوزی” رفتار شهروندی سازمانی را به دو نوع تقسیم می کند .

• یاری و کمک مثبت و فعال
• اجتناب از رفتارهایی که به همکاران و سازمان فرد لطمه وارد می کند.

شاید بتوان گفت که معتبرترین تقسیم بندی ارائه شده درباره مولفه های رفتار شهروندی سازمانی توسط ارگان ارائه شده است که در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد این ابعاد عبارتند از :

• آداب اجتماعی
• نوع دوستی
• وجدان کاری
• جوانمردی
• نزاکت

آداب اجتماعی وجدان کاری و نوع دوستی به عنوان مولفه های کمک کننده فعال و مثبت مطرحند آداب اجتماعی بعنوان رفتاری است که توجه به مشارکت در زندگی اجتماعی سازمانی را نشان می دهد وجدان کاری رفتاری است که فراتر از الزامات تعیین شده به وسیله سازمان در محیط کار می باشند ( همانند کار در ساعت اداری برای سود رساندن به سازمان ) نوع دوستی عبارتست از کمک کردن به همکاران در عملکرد مربوط به وظایفشان جوانمردی عبارتست از تمایل به شکیبایی در مقابل مزاحمت های اجتناب ناپذیر و اجحاف های کاری بدون این که گله و شکایتی صورت گیرد در حالی که نزاکت درباره اندیشیدن به این است که چطور اقدامات فرد بر دیگران تاثر می گذارد.

نت میر نیز رفتار شهروندی سازمانی را در قالب چهار دسته تقسیم بندی می نماید :

1. جوانمردی
2. آداب اجتماعی
3. وجدان کاری
4. نوع دوستی

عملکرد شهروندی شامل فعالیت هایی است که کمک به دیگران در انجام کارشان ، حمایت سازمان و داوطلب شدن در انجام کارهای جانبی یا مسئولیت پذیری را شامل می شود ” بورمن ” و ” موتوویدلو ” به طور خاص برای تبیین عملکرد شهروندی سازمانی مدل پنج بعدی ارائه می نمایند که این ابعاد عبارتند از :

• پشتکار توام با شور و شوق و تلاش فوق العاده که برای تکمیل فعالیت های کاری موفقیت آمیز ضروری است .
• داوطلب شدن برای انجام فعالیت های کاری که بصورت رسمی بخشی از وظیفه کاری افراد نیست .
• مساعدت و همکاری با دیگران
• پیروی از مقررات و رویه های سازمانی
• پشتیبانی ، حمایت و دفاع از اهداف سازمانی

منبع

 خدادادهمداني، مهدي(1394)، رفتار شهروندي سازماني با توانمندسازي و تعهد سازماني كاركنان اداري، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، مديريت دولتي،دانشگاه پیام نور

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید