ديدگاه­هايي پيرامون  سرمايه­ ي اجتماعي

فولي و ادواردز ، با معرفي بورديو، كلمن و پوتنام به عنوان سه شاخه­ي به نسبت متمايز در پژوهش­هاي مربوط به سرمايه­ي اجتماعي ضمن اين­كه از آنها به عنوان نظريه­پردازان كلاسيك سرمايه­ي اجتماعي ياد مي‌كنند . با تأكيد بر ديدگاه آنها، عمده­ترين تعاريف پيرامون سرمايه­ي اجتماعي را به آنها نسبت مي­دهند و اظهار مي­دارند در حالي­كه بورديو ، به سرمايه­ي اجتماعي بعنوان ابزار تمايز اجتماعي نگاه مي­كند، كلمن و پوتنام از آن به عنوان ابزار پيوند اجتماعي ياد­ مي­كنند. البته با وجود تمايز در ديدگاه آنها، هر سه نفر سرمايه‏ي اجتماعي را مشتمل بر ارتباط­هاي فردي و كنش­هاي متقابل بين­فردي، همراه با مجموعه‌هاي مشتركي از ارزش­ها مي­دانند كه در رابطه با تعاملات بين افراد مي­باشد.

بورديو، با تعريف سرمايه­ي اجتماعي بعنوان  مجموعه­اي از منابع واقعي و مجازي كه از طريق برخورداري از شبكه­هاي پايا و كم و بيش نهادينه­ شده­ي روابط دو جانبه، براي يك فرد يا گروه انباشته مي­شود، آن را مشتمل بر دو بُعد شبكه­ي اجتماعي و جامعه­پذيري مي­داند و اظهار مي­دارد كه بهره­برداري از منافع شخصي حاصل از اين روابط ـ به عنوان پايه­ي انسجام گروهي ـ منوط به آگاهي، شناخت و عمل به هنجارها و الگوهاي روابط بين­فردي مي­باشد .

كلمن ، نيز با عطف به تعريف بورديو، سرمايه­ي اجتماعي را بخشي از ساختار اجتماعي مي­داند كه به كنش­گر اجازه مي­دهد تا با استفاده از آن به منافع خود دست يابد. بنابراين، به نظر او سرمايه­ي اجتماعي با كاركردش تعريف مي­شود، يعني سرمايه­ي اجتماعي علاوه ­بر اينكه به عنوان يك دارايي منحصر به فرد از يك ساخت اجتماعي به تسهيل فعاليت­هاي شخصي و گروهي افراد كمك مي­نمايد؛ دستيابي به اهداف و منافع مُعيّني ـ مانند انتظارات و تعهدات دو جانبه، اعتماد و بده­بستان و تثبيت هنجارها و ارزش­ها در روابط اجتماعي ـ كه در نبود آن قابل دستيابي نمي­باشند را امكانپذير مي­سازد .

كلمن ، با بيان ويژگي­هايي براي سرمايه­ي اجتماعي، ضمن بيان اهميت آن در كنار ساير سرمايه­ها در پيشرفت و بهبود زندگي، به تمايز آن با ساير سرمايه­ها نيز اشاره مي­كند:

1. سرمايه­ي اجتماعي به راحتي مبادله نمي­شود.
2. سرمايه­ي اجتماعي دارايي شخصي هيچ فردي نيست.
3. سرمايه­ي اجتماعي نتيجه­ي فرعي ساير فعاليت­هاست.
4. سرمايه­ي اجتماعي در صورت استفاده­ي بيشتر نه تنها مستهلك نمي­شود، بلكه افزايش نيز مي­يابد و به توسعه­ي زيستي و بهبود زندگي روحي و رواني انسان­ها كمك مي­كند.

علاوه بر تعاريف فوق پوتنام ، نيز با به­كارگيري مفهوم سرمايه­ي اجتماعي در سطحي فراتر از سطح فردي، آن را شامل خصوصياتي از سازمان­هاي اجتماعي همچون شبكه­ها، هنجارها و اعتماد مي­داند كه باعث تسهيل همكاري و هماهنگي دو جانبه بين افراد مي­گردد. لذا از منظر وي سرمايه­ي اجتماعي يك دارايي جمعي و يك كالاي عمومي در گروه­هاي اجتماعي محسوب مي­شود كه از طريق ايجاد منافعي همچون اعتماد، بده‌بستان و تعهدات ناشي از آن به تسهيل تعاملات و مشاركت بين افراد و گروه­ها منجر مي­شود .در بسياري از تحقيقات بر اين نکته تأکید شده است که گرچه هر سه نظریه­پرداز مذکور، تعاریف متنوعی از سرمايه­ي اجتماعي ارائه کرده­اند اما تحقیقات زیادی به این نتیجه رسیده­اند که این ديدگاه­هاي متغير پيرامون سرمايه­ي اجتماعي جداي از هم نيستند. بلكه به دلیل برخی تفاوت­ها مکمل يكديگرند .

  شباهت­ها و تفاوت­هاي ميان ديدگاه بورديو، كلمن و پوتنام پيرامون سرمايه­ي اجتماعي

 مطابق با جدول، از دیدگاه هر سه نظریه­پرداز، سرمايه­ي اجتماعي منبعي براي فعاليت­هاي جمعي به شمار می­آید. با این وجود، در حالی­که از نظر بورديو، سرمایه­ی اجتماعی یک دارايي فرهنگي و اجتماعي است، كلمن از آن به عنوان بُعدي از ساختار اجتماعي و پوتنام از آن به عنوان يك دارايي اجتماعي جهت نيل به يك جامعه­ي دموكراتيك ياد مي­كند . همچنین، در حالی­که پيرامون اين نكته كه سرمايه­ي اجتماعي شکل­گرفته در اجتماعات با گذشت زمان انباشته مي­شود بین این سه تن اتفاق نظر وجود دارد، ديدگاه­هاي آنها پيرامون اندازه­ي اجتماعي كه سرمايه­ي اجتماعي در آن اتفاق مي­افتد متفاوت است.

علت چنین تفاوت دیدگاهی می­تواند این باشد که بورديو پیرامون سرمایه­ی اجتماعی كلاس درس، كلمن پيرامون سرمایه­ی اجتماعی خانواده و سازمان­ و پوتنام نیز پیرامون سطوح منطقه­اي سرمايه­ي اجتماعي بحث کرده­اند. مطابق با مطالب مذکور در جدول فوق، با وجودی­که در هر سه ديدگاه، سرمايه‌ي اجتماعي مبتني بر هدف و داراي نقش مهمي در كمك به اشخاص و گروه­ها جهت نيل به مطلوبيت‌ها در نظر گرفته می­شود. چون بورديو، مقياس سرمايه­ي اجتماعي را قدرت شخصي كلمن، پيشرفت تحصيلي و توسعه­ي انساني و پوتنام توسعه و بهبود موفقيت ملي ذكر مي­كنند، ديدگاه آنها تا حدودي از يكديگر متمايز مي­شود . در نهایت اینکه در حالي­كه سه ديدگاه فوق، سرمايه­ي اجتماعي را به عنوان كنترل اجتماعي در نظر مي­گيرند، بورديو، سرمايه­ي اجتماعي را نوعي كنترل اجتماعي براي محروم­سازي برخي افراد و كلمن و پوتنام، سرمايه­ي اجتماعي را به عنوان راهي براي هنجارسازي و ايجاد معيارهايي در جامعه براي تشخيص امنيت و عملكردهاي صحيح و بدون نقص در نظر می­گیرند .

رويكردهايي پيرامون سرمايه­ي اجتماعي

در خصوص سرمايه­ي اجتماعي و ارتباط آن با توسعه­ي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي چهار رويكرد متفاوت به شرح زیر وجود دارد :

1. رويكرد اجتماع­گرا
2. رويكرد شبكه­اي
3. رويكرد نهادي
4. رويكرد هم­افزار

رویکرد اجتماع­گرا

پيروان اين رویکرد، سرمايه­ي اجتماعي را همان سازمان­هاي محلي نظير باشگاه­ها، انجمن­ها و گروه­هاي مدني مي­دانند و با تأكيد بر تعداد و تراكم اين گروه­ها در يك اجتماع، بر اين باورند كه نه تنها سرمايه­ي اجتماعي ذاتاً خوب مي­باشد بلكه گسترش آن در يك اجتماع نيز تأثير مثبتي بر رفاه اجتماعي افراد خواهد گذاشت. با اين وجود، پيروان اين ديدگاه در تحليل­شان از اجتماع، نقطه ضعف مهم آن را ناديده مي­گيرند، مثلاً در مواردي كه اجتماعات يا شبكه­ها به صورت منزوي مي­باشند يا در راستاي اهداف متعارضي تلاش مي­كنند سرمايه­ي اجتماعي سازنده به سرمايه­ي اجتماعي منحرف یا کژکارکرد  تبديل مي­گردد و توسعه را با چالش رو­برو مي­كند.

رویکرد شبكه­اي

اين رویکرد به عنوان دومين رویکرد پيرامون سرمايه­ي اجتماعي محسوب مي­شود كه تلاش مي­كند به بيان نقاط قوت و ضعف بحث سرمايه­ي اجتماعي بپردازد. پيروان اين رویکرد با تأكيد بر اهميت انجمن­هاي افقي و عمودي بين افراد و روابط درون و بين واحدهاي سازمان­يافته نظير گروه­هاي اجتماعي، بيان مي­كنند كه وجود پيوندهاي اجتماعي درون گروهي به ايجاد احساسي از هويت و هدف مشترك در بين افراد خواهد انجاميد.

 اين رویکرد داراي دو ويژگي شاخص به شرح ذيل است: اولاً از نظر آنها سرمايه‌ي اجتماعي شمشيري دو لبه است يعني ضمن اينكه مي­تواند به ارائه­ي خدمات ارزشمندي به اعضاي يك گروه يا اجتماع بپردازد، ممكن است منجر به پيامدهاي منفي نيز شود. مثلاً ممكن است وفاداري افراد به يك گروه آنقدر زياد باشد كه آنها را از كسب اطلاعات جديد و تلاش جدي جهت پيشرفت باز دارد.

رویکرد  نهادي

از منظر پيروان رویکرد پيرامون نهادی به سرمايه­ي اجتماعي، قابليت­هاي گروهاي اجتماعي براي اقدام در جهت منفعت جمعي­، بر پايه­ي كيفيت نهادهاي رسمي­اي كه آنها را در خود جاي داده­اند، تعيين مي­شود. لذا از منظر آنها در حالي­كه شبكه­هاي اجتماعي و جامعه­ي مدني عمدتاً محصول بستر سياسي، حقوقي و نهادي موجود مي­باشند، عملكرد آنها نيز تابعي از انسجام داخلي، اعتبار، شايستگي و پاسخگو بودن آنها در قبال گروه است .

رویکرد هم­افزا

اين رویکرد تلاش دارد تا آنچه كه از رویکرد­هاي شبكه­اي و نهادي حاصل شده است را تلفيق نمايد. لذا از نظر پيروان اين رویکرد، سه وظيفه­ي اصلي پژوهشگران و سياستگذاران عبارت است از: شناختن ماهيت و ميزان روابط اجتماعي، نهادهاي رسمي و تعامل بين آنها؛ بسط راهبردهاي نهادي بر پايه­ي فهم روابط اجتماعي به ويژه ميزان سرمايه­ي اجتماعي وحدت­زا در جامعه يا اجتماع محلي و در نهايت تشخيص شيوه­ها و ابزارهايي كه از طريق آنها پيامدهاي مثبت يا منفي اجتماعي چون همكاري گسترده، اعتماد و كارايي نهادي، فرقه­گرايي، انزواطلبي و فساد اجتماعي پديد مي­آيد .

با وجود تحقيقات متعدد پيرامون سرمايه­ي اجتماعي و ابعاد سازنده­ي آن، اين موضوع همچنان به عنوان يك موضوع مورد اختلاف به شمار مي­آيد و هر کس از منظر و رويكردي بدان نگريسته است. با اين جود، بر اساس مطالعات انجام شده پيرامون سرمايه­ي اجتماعي و با اتخاذ رويكردي سيستمي پيرامون اين مفهوم، علاوه بر اينكه امكان شناسايي و احصاء ابعاد و عوامل تشكيل­دهنده­ي سرمايه­ي اجتماعي براي محققان، صاحبنظران و مسئولان آموزشي فراهم مي­گردد، در درك، تبيين و پيش­بيني جامع اين مفهوم نيز به آنها ياري مي‏رساند.

منبع

محترم،معصومه(1390)، رابطه­ي نوع ساختار سازمانی دانشگاه و سرمایه­ي اجتماعی بخش­ها  با رضایت تحصیلی دانشجویان،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت آموزشی،دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی شیراز

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید