درمان دارویی اعتیاد به مواد مخدر

درمان اعتیاد فرآیندی دشوار و پیچیده با ابعاد فراوان است. یکی از مسیرهای درمانی آن به درمان دارویی اختصاص دارد. ولی این هرگز به معنای فراموش کردن دیگر زوایای درمان نمی­باشد، چرا که اگر تمامی ابعادآن مورد توجه قرار نگیرد، چه بسا درمان دارویی مؤثر واقع نشود. مسائل پراهمیت پزشکی مثل استفاده از سر سوزن­های غیراستریل، HIV ، هپاتیت، دیگر عفونت­های خونی، نامناسب بودن بهداشت فردی، سوء­تغذیه، عواقب نابهنجار در اثر استفاده از داروها، تصادفات، ضربه مغزی و بیماری­های همراه پزشکی، همه و همه تداخلات جدی در مسیر درمان فراهم آورده و دشواری کار را دو چندان می­سازند.

 سم­زدایی

درمان سم­زدایی به سه دسته تقسیم می­شوند:

درمان سم­زدایی به وسیله­ داروهای غیرافیونی:

کلونیدین،  که آگونیست گیرنده آلفا-2 آدرژنیک است، بعنوان یک داروی ضد فشارخون در ترک اعتیاد بکار می­رود. بیمارانی که با میزان نسبتاً کمی متادون به وضع تقریباً ثابتی رسیده­اند را می­توان سریعاً قطع متادون کرده و روی درمان کلونیدین قرار داد. کلونیدین با میزان 1/0 میلی­گرم یا 3/0 میلی­گرم، سه تا چهار بار در روز نیز بکار می­رود. عارضه اصلی آن افت فشار خون و اثرات آرامبخشی داروست. کلونیدین اثر کمتری در کاهش درد عضلانی، بی­خوابی، بی­قراری و اشتیاق برای مصرف در بیماران دارد و همچنین در کاهش عود تأثیر زیادی ندارد. هرچند برای تسهیل انتقال متادون و قرار گرفتن روی نالترکسون مفید واقع می­شود. ترکیب کلونیدین با نالترکسون می­تواند دوره بستری را کوتاه و به کمتر از 5روز تقلیل دهد.

درمان سم­زدایی بوسیله داروهای افیونی:

مصرف متادون از طریق دهان غالباً سبب تخفیف علائم ترک می­گردد. اخیراً بوپرنورفین  نیز در این مورد کاربرد پیدا کرده است. از نظر تئوری هرگونه ماده افیونی را می­توان بکار بست و سپس به آهستگی از مقدار آن کاست. علائم ترک غالباً در مسمومیت­زدایی قابل تحمل بوده و باید به بیمار تأکید کرد که به هرحال مقداری ناراحتی را تجربه خواهد کرد. برای شروع تجویز 10 تا 20 میلی­گرم متادون از طریق دهان کافی است، تا مقدار 40 میلی­گرم برای تثبیت وضع بیمار تجویز می­شود. وقتی بیمار وضعیت ثابتی پیدا کرد، میزان مصرف متادون بتدریج کاهش می­یابد.بطور کلی بیمارانی که ارتباط درمانی عمیق­تری با درمانگر برقرار می­کنند یا کسانی که مصرف مستمر متادون برای مدت­های بیشتری دارند، پیش­آگهی بهتری برای کامل کردن مرحله سم­زدایی دارند .

سم­زدایی بسیار سریع:

زمان ترک را می­توان با افزودن آنتاگونیست­ های افیونی بسیار کوتاه کرد. این روش منجر به ایجاد علائم شدید ترک می­گردد. اساس روش تجویز داروهایی برای پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ و کاهش حرکات روده­ای و همچنین تعدیل دستگاه عصبی خودکار است. بدنبال اینکه بیمار با آرامبخش آرام شد و لوله­گذاری انجام گردید، از طریق لوله­ی گوارش نالترکسون به او داده می­شود. بیهوشی برای 4 تا 6 ساعت ادامه دارد. بعضی از بیماران علائم خفیف ترک را بعد از بهوش آمدن تجربه می­کنند هرچند جدیدا”، برتری این روش را تأیید کرده­اند .

 درمان نگهدارنده

درمان نگهدارنده نیز به دو دسته تقسیم می­شوند:

• درمان نگهدارنده با نالترکسون که جزء آنتاگونیست­های افیونی است،
• درمان نگهدارنده با متادون که از آگونیست­های مواد افیونی است.

درمان نگهدارنده با نالترکسون که گاهی به مدت 6 ماه استفاده می­شود، باعث کمتر شدن اشتیاق و وسوسه مصرف مواد می­شود. مصرف این دارو از طریق دهان مؤثر می­باشد و به همراه یکسری درمان­های روانشناختی در کاهش وسوسه و حالت ولع بیمار برای مصرف مواد مخدر مؤثر می­باشد.

متادون چیست؟

متادون ، اولین بار در آلمان و در حین جنگ جهانی دوم تولید شد و در ابتدا جهت تسکین درد به کار می­رفت. در سال 1965 در آمریکا توسط دول  و نیس­واندر،  بعنوان درمان با آگونیست مورد استفاده قرار گرفت.

در دهه 1990، لزوم کاهش صدمات ناشی از مصرف مواد بطور روشن­تری به رسمیت شناخته شد و تحولاتی جهت تسهیل متادون درمانی توسط پزشکان پدید آمد، که منجر به افزایش تعداد افراد تحت درمان متادون و کاهش تعداد مرگ و میر ناشی از مصرف هروئین گردید. طرح درمان نگهدارنده با متادون، علاج قطعی محسوب نمی­شود و حکم نوعی درمان مقطعی را دارد که در آن فرد معتاد تحت حمایت­های طبی و اجتماعی موردنیاز جهت تثبیت و بهبود وضع زندگی­اش قرار می­گیرد وتشویق میشود تا زمانیکه درمان برایش مفید باشد، این طرح را ادامه دهد. شکل ظاهری متادون، بصورت خالص، پودر بلوری سفیدرنگی است که معمولاً در یک نوشیدنی با طعم میوه حل شده و روزانه مصرف می­شود. در ایران معمولاً به شکل قرص­های 5 میلی­گرمی می­باشد .

متادون که آگونیست گیرنده µ است، سبب سرخوشی، اثرات ضد درد و دیگر تأثیرات شبه مورفینی می­گردد. خواص دیگر این دارو شامل جذب مطمئن و کامل بعد از مصرف دهانی است. برنامه نگهدارنده متادون با توجه به میزان مصرف مواد مخدر، نگرش نسبت به رفتارهای ضد اجتماعی و اهداف درازمدت اجتماعی متفاوت است. غالب برنامه­ها بر اساس مصرف 80 تا 120 میلی­گرم روزانه تأکید دارند که سبب مهار تمایل به مصرف هروئین و القای تحمل متقابل می­گردد. برنامه­های دیگر با 20 تا 60 میلی­گرم برای ممانعت از رفتارهای جستجوی دارو کافی است، اما برای تحمل متقابل دوزهای بالاتری لازم است. به هرحال بیمارانی که با دوز کمتری از متادون نگهداری می­شوند، میزان عود بالاتری را نشان می­دهند. تعداد زیادی از بیماران که با متادون درمان می­شوند، کاهش قابل توجهی در استفاده از مواد مخدر، رفتارهای جانبی و علائم افسردگی نشان می­دهند. همچنین افزایش اشتغال نزد این گروه نیز بیشتر است.

لوومتیل­استات، نیز از آگونیست­های گیرنده µ است و بعنوان همکار دیگر متادون در درمان اعتیاد به هروئین، هم برای سم­­زدایی و هم برای رفع وابستگی بکار می­رود.

آیا متادون اعتیادآور است؟

تعاریف جدید اعتیاد، شرایط سنجش مصرف دارو توسط افراد را، اینگونه بیان می­کند: میزان تحمل ومقاومت یا نیاز به افزایش دارو تا حصول تأثیر مشابه و وابستگی فیزیکی که در صورت قطع دارو موجب علائم ترک شده و مصرف بی اختیار دارو به رغم عوارض منفی آن ادامه می­یابد .

بعضی افراد معتقدند که متادون مثل هروئین اعتیادآور است و در عمل هم افراد تحت درمان متادون، نسبت به اثرات معین آن مقاوم شده و در صورت عدم مصرف منظم، علائم قطع دارو را تجربه می­کنند ولی وقتی نحوه و علت مصرف متادون را مورد توجه قرار می­دهیم، معلوم می­شود که اثرات مصرف متادون در تعریف اعتیاد نمی­گنجد. در درجه اول، تداوم مصرف متادون به عنوان یک درمان طبی توصیه می­شود. این برای افرادی است که در گذشته به مواد افیونی وابستگی داشته­اند. متادون برای این اشخاص راه سالمی است جهت جایگزینی خطرات دائمی و مشکلات ناشی از تأمین مرتب و روزانه مواد مخدر خیابانی نظیر هروئین. چون این امر آن­ها را از وسواس دائمی مصرف رها کرده و امکان تمرکز جهت بهبود شرایط زندگیشان را فراهم می­آورد. اثرات متادون دیر ظاهر می­شود ولی دوام دارد، لذا از تمایل به آن به عنوان یک ماده مخدر می­کاهد .

متادون چه احساسی به فرد می­دهد؟

وقتی درمان نگهدارنده با متادون شروع می­شود، برخی افراد احساس شعف و تسکین می­کنند، حالتی که در کلیه مواد افیونی شایع است، اما در ادامه درمان و تثبیت دوز متادون، مقاومت به این اثرات بروز کرده و افراد تحت درمان، از عادی بودن احساس خود خبر می­دهند. همچنین درمان با متادون تداخلی در افکار ایجاد نمی­کند؛ لذا فرد قادر است به زندگی روزمره خود بپردازد. به علاوه اکثر مردم برخی عوارض جانبی درمان با متادون را تجربه می­کنند که عبارتند از: تعریق، یبوست و اضافه­وزن .

تأثیر متادون چقدر دوام می­آورد؟

افراد معتاد، با مصرف یک دوز متادون 24 تا 36 ساعت دچار علائم ترک نمی­شوند. در مقابل، افراد مصرف کننده مواد برای جلوگیری از علائم ترک باید حداقل روزی 3 تا 4 بار آن را مصرف کنند.

درمان روزانه با متادون ممکن است به طور نامحدود ادامه یابد، اما اگر شخص مصرف­کننده متادون با پزشک معالج، جهت خاتمه درمان به توافق برسند، می­توان ظرف چند هفته یا چندماه، دارو را کم کرده و در نهایت متادون را قطع کرد. در صورتی که متادون یکباره قطع شود علائمی مانند درد شکم، اسهال و درد مضلانی و استخوانی بروز خواهد کرد که معمولاً 1 تا 3 روز پس از آخرین روز مصرف بروز کرده و در روزهای سوم تا پنجم به اوج خود رسیده و تدریجاً تحلیل می­رود.

مزایای درمان نگهدارنده متادون

درمان نگهدارنده متادون (MMT) چندین مزیت دارد، شامل:

• متادون را می­توان از راه خوراکی مصرف کرد. بنابراین شخص وابسته به مواد افیونی از مصرف وریدی هروئین رها شده و لذا احتمال انتشار HIV از طریق سوزن آلوده کم می­شود .
• متادون حداقل نشئه را ایجاد کرده و در مصرف درازمدت، به ندرت موجب خواب­­آلودگی یا افسردگی می­شود.
• متادون به بیمار امکان می­دهد به جای انجام فعالیت­های جنایی و خلاف برای یافتن مواد غیرقانونی، به مشاغل مفید روی آورد .
• پژوهشگران دریافتند که بعد از مصرف مقادیر نسبتاً زیاد متادون، معتادان به هروئین از کاهش قابل توجه اشتیاقشان به مواد مخدر خبر می­دهند. همچنین کاهش قابل ملاحظه­ای در مصرف هروئین و جرم­های مربوط به آن، و افزایش در عملکرد اجتماعی آن­ها وجود داشته است .
• متادون اثر طولانی­تر از هروئین دارد و 24 تا 36 ساعت از شروع نشانه­های ترک دارو جلوگیری می­کند. از طرفی، با اینکه در اثر ترک متادون نشانگان ترک ظاهر می­شود ولی شدت آن از علائم ترک هروئین کمتر است .
• متادون ظاهراً مانع از آثار هروئین برای فرد می­شود. چندین بررسی انجام شده در محیط آزمایشگاهی و خارج از آن نشان داده­اند که فرد معتاد به هروئین چنانچه همراه متادون، هروئین مصرف کند، شتاب یا شنگولی یکسانی را احساس نمی­کند. شاید به این علت که متادون قبلاً گیرنده­های مربوط به هروئین را اشغال کرده است .
• بیماران برای دریافت متادون، هر روز باید به کلینیک مراجعه کنند بنابراین، کلینیک برای فرد معتاد، حمایت اجتماعی و ساختاری جهت زندگی روزمره او فراهم می­آورد و به محدود کردن یا برطرف کردن فعالیت­های غیرقانونی مربوط به دارو کمک می­کند .

درمان نگهدارنده (MMT) در حد ایده­آلی مراجع را از فشارهای لازم برای بدست آوردن هروئین، از مخاطرات تزریق و از غلتیدن در سراشیبی که مواد مخدر ایجاد می­کنند رها می­سازد. لذا مصرف آن برای ایجاد تعادل جسمی، اجتماعی و عاطفی که با مصرف مواد ممکن نمی­گردد، پیشنهاد می­شود.

هرچند متادون خود جزء داروهای اعتیادآور مواد مخدر است، ولی استفاده آن در امر درمان هیچ­گونه عوارض جانبی ندارد. همچنین به معتاد اجازه می­دهد که بتواند خودش را با محیط، به عنوان فردی از افراد جامعه هماهنگ سازد و در مرحله جایگزینی، معتاد را قادر می­سازد که خود را از اعتیاد هروئین که بسیار خطرناک است برهاند و به جای آن مدتی این ماده را مصرف کند که در نهایت و درازمدت موجب ترک کامل و مرحله رهایی از اعتیاد خواهد شد.

موارد تجویز متادون به عنوان درمان نگهدارنده

افراد زیر برای دریافت درمان نگهدارنده متادون مناسب هستند:

• معتادان هروئینی یا مواد مخدر دیگر به صورت تزریقی
• معتادان زندانی
• بیمارانی که دارای یکی از شرایط زیر باشند:
• اختلالات عمده محور یک روانپزشکی
• اختلالات عمده محور دو روانپزشکی
• اختلالات عمده رشدی- تکاملی مثل اوتیسم و عقب­ماندگی ذهنی
• بیماری­های عمده غیرروانی که ترک مواد مخدر موجب عوارض ناگوار برای بیمار شود: مثل بدخیمی­ها، بیماری­های پیشرفته کبدی، کلیوی، قلبی و …
• افکار جدی خودکشی یا سابقه مبادرت به آن در زمان ترک، انجام خودزنی و صدمات عمدی به خود و دیگران در هنگام ترک مصرف مواد مخدر
• بارداری
• سابقه اقدام به ترک ناموفق در مراکز معتبر طبی و با استفاده از روش­های استاندارد تحت نظر روانپزشک. به عنوان یک قاعده کلی، بیمارانی که مدت وابستگی آن­ها بیش از یکسال نبوده و یا قبلاً سعی در ترک نداشته­اند، نامزد مناسبی برای درمان نگهدارنده نیستند.

بطور خلاصه MMT فواید زیر را برای بیماران به همراه دارد:

• مصرف مواد غیرقانونی را کاهش می­دهد.
• زندگی بیمار را ثبات می­بخشد.
• زندگی سازنده را ممکن می­سازد.
• مصرف خودسرانه داروها را کاهش می­دهد.
• از ارتکاب اعمال غیرقانونی می­کاهد.
• رفتارهای پرخطر به خصوص تزریق مشترک که همراه با خطر انتقال بیماری­های پاتوژن خونی همانند ایدز و هپاتیت است را کاهش می­دهد.
• بیماری و مرگ و میر ناشی از مواد را کاهش می­دهد.
• شیوه­ی زندگی بیمار، نظم بیشتری می­یابد.
• کارکرد و موقعیت خانوادگی و اجتماعی وی بهبود می­یابد.
• وضعیت سلامت جسمانی و حس بهزیستی وی افزایش می­یابد.
• پیشرفت روند سایر بیماری­های همراه مانند ایدز کاهش یافته یا کندتر می­شود .

بنابراین درمان نگهدارنده متادون هم برای فرد و هم برای جامعه ثمربخش است. این درمان، هرچند خود نوعی اعتیاد جسمانی ارزیابی می­شود اما مساوی با اعتیاد تلقی نمی­گردد؛ زیرا فرد به سبب مصرف منظم این دارو از دور تسلسل یکنواخت : مصرف، نشئگی، خماری، جستجوی نوبت بعدی مواد، مصرف رها می­شود. در کنار آن به ندرت جایی برای بازگشت مصرف مواد باقی می­ماند. این رهایی از بازگشت، ورود مجدد فرد به جامعه و معطوف ساختن نیروی زندگی به سایر زمینه­ها را امکان­پذیر می­سازد .

مقررات مربوط به درمان (MMT)

• دردرمان متادون،اصل برمراجعه روزانه دریافت داروی متادون مصرفی به صورت محلول می­باشد.
• مراجعه روزانه و تحویل دارو توسط پرسنل، به طور ضمنی معنای مراقبت شدن را در بر دارد.
• مراجعه روزانه باعث تحکیم پیوندونظام درمانی وباقی ماندن طولانی­تر در درمان می­گردد.
• بیماران مشکلات زیادی دارند که در صورت ارتباط روزانه، بخشی از آن­ها با پرسنل مطرح شده و از بار آن­ها کاسته خواهد شد.
• در دو ماه اول درمان، بردن داروی متادون به منزل توصیه نمی­شود.
• در صورتیکه بیمار با ثبات باشد و به خصوص در صورت اشتغال، پزشک می­تواند بعضی دوزهای درمانی را برای بردن به منزل به شرح زیر در نظر بگیرد:
• درماه سوم درمان، بیمار می­تواند داروی روزهای آخر هفته را به منزل ببرد.
• در ماه چهارم، بیمار یک روز درمیان برای دریافت دارو مراجعه کند.
• در ماه پنجم، حداقل مراجعه بیمار برای دریافت دارو دو روز در هفته باشد.
• از ماه ششم، حداقل مراجعه یکبار در هفته ضروری است .

سایر مداخله­های غیردارویی مورد نیاز در درمان نگهدارنده متادون

خدمات روانشناختی

• جلسات هفتگی گروه­درمانی؛ برای ارتقای کیفیت زندگی بیمار وکیفیت درمان بسیار مفید است.
• مشاوره توسط روانشناس مرکز در رابطه با موارد زیر:
• حصول اطمینان از تأمین سرپناه، غذا، پوشاک
• درگیری­های قانونی
• مهارت­های زندگی
• کنار آمدن با استرس
• مشاوره خانواده و تربیت فرزندان
• عدم استفاده از مواد غیرقانونی و پیشگیری از عود مصرف آن­ها

خدمات مددکاری

خدمات مددکاری می­تواند در زمینه­های زیر ارائه شود:

الف) وجود سرپناه و نیازهای عادی اولیه زندگی

ب) درگیری­های قانونی

ج) مسائل و درگیری­های شغلی

د) کمک در یافتن محل شغل

ذ) مسائل خانوادگی و کمک به حل آن

ر) مشکلات مالی در رابطه با درمان متادون

ز) تقویت حمایت خانواده و بستگان بیمار از بیمار .

منبع

شایی آرانی،سهیلا(1392)، سازگاری زناشویی توسط رضایت جنسی و باورهای ارتباطی ناکارآمد زوجین معتاد، پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی شیراز

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید