تمایز راهبردهای شناختي و فراشناختي

در بیشتر تعاریف مربوط به فراشناخت، مؤلفه های راهبرد و دانش گنجانده شده است. اما کاربرد چنین تعاریفی دارای مشکلات زیادی است. یکی از مشکلات اصلی، تفکیک راهبردهای شناختی و فراشناختی است. یکی از سوالاتی که در این خصوص مطرح می شود این است که بین راهبردهای شناختی و فراشناختی چه تفاوتی وجود دارد؟ آیا دانش بیانی می تواند ماهیت فراشناختی داشته باشد. برای مثال، آیا دانشی که فرد در مورد مشکل درک اصول بیوشیمی دارد دانش شناختی است یا فراشناختی؟

به نظر فلاول؛ آن چه با دانش فرد از فرآیند های شناختی و محصولات آن مرتبط باشد فراشناخت است. در این مفهوم، بر فرآیند فکر کردن تاکید زیادی می شود. وی می گوید دانش فراشناختی ممکن است از دانش شناختی متمایز نباشد اما تمایز این دو در نحوۀ استفاده از اطلاعات است. از این رو، تنها تفاوت بین آنها، انتخاب سنجیده و دقیق و نه کورکورانه راهبردهاست.

راهبردهای شناختی برای دست یابی به یک هدف خاص مثلاً : درک یک متن استفاده می شوند اما راهبردهای فراشناختی برای اطمینان از تحقق هدف به کار می روند برای مثال: به منظور ارزیابی میزان درک یک متن خوانده شده، فرد خود را مورد آزمون قرار می دهد. تجربیات فراشناختی معمولاً به دنبال فعالیت های شناختی می آیند.به اعتقاد لوينگستون؛ تجارب فراشناختي يا قبل از فعاليت شناختي مي آيند و يا بعد از آن، ‌و اغلب نيز وقتي روي مي دهند كه شناخت فرد با شكست مواجه شود. مثلاً وقتي يادگيرنده متوجه مي شود كه معني مطالبي را كه تازه خوانده، نفهميده است از راهبرد فراشناختي سوال كردن از خود استفاده مي كند.

ضرورت آموزش راهبردهای فراشناختی

هدف اساسی آموزش فراشناختی، خودکنترلی و خودآموزی است تا فراگیران یادگیرندگان مستقلی شوند که بتوانند فرآیندهای شناختی یادگیری شان را در جهت اهداف تعیین شده خود، هدایت، نظارت و اصلاح کنند. بسیاری از مشکلات يادگيري و انتقال يادگيري ناشي از فقدان مهارت ها و راهبرد هاي فراشناختي است. مهارت ها و راهبرد هاي يادشده به فرد امکان انتخاب، کنترل، نظارت، مديريت و در نتيجه بهبود فرآيند هاي شناختي را مي دهد. بنابراين لازم است فراگيران در زمينه مهارت هايي از قبيل نظم دهي، نظارت بر خود، برنامه ريزي و تعيين هدف، آموزش لازم را ببينند تا بر راهبردهاي شناختي تصميم يافته مسلط شوند و پايه يادگيري هاي جديد ايجاد شود. در غير اين صورت حل تکاليف جديد که قبلاً با آن مواجه نشده اند، برايشان مشکل است. آموزش چنين راهبردهايي يعني آموزش فراشناختي از آموزش شناختي متمايز است.آموزش شناختي مستلزم آموزش راهبردهاي ويژه تکاليف است، در صورتي که آموزش فراشناختي بر آموزش فنون نظارت، ارزيابي و نحوه استفاده از راهبرد هاي شناختي تاکيد دارد .

براي شناخت اين دو نوع آموزش به تفاوت آموزش فعال و انفعالي اشاره مي شود. آموزش انفعالي به عنوان رويکردي در آموزش مهارت هاي شناختي مطرح مي شود که روي محتوا انجام مي گيرد. با اين آموزش، فراگيران از اهميت و کارآمدي راهبرد هاي مورد استفاده خود اطلاعي ندارند و بر کارکرد آنها نظارت نمي کنند. به عنوان مثال به فراگير آموزش داده مي شود که حاشيه نويسي و يا خط کشي زير مطالب را انجام دهد، بدون اينکه اين کار را به او بگویند. يافته هاي پژوهشي مشخص مي کنند که چنين روش هايي به نگهداري و تعميم راهبرد هاي آموخته شده منجر نمي شود. آموزش فراشناختي، رويکرد فعالانه به آموزش است که طي آن به اهميت و موقعيت کاربرد راهبرد ها و فرآيند هاي شناختي پرداخته مي شود. فراگير مي داند که بايد زير نکات مهم را خط بکشد و اين کار براي او چه نفعي خواهد داشت و با اين کار بازده يادگيري او افزايش خواهد يافت. در اين نوع آموزش هدايت و نظارت بر فعاليت ها و فرآيند هاي شناختي آموزش داده مي شود.در هر حال فراشناخت نبايد به عنوان هدف نهايي آموزش تلقي شود، بلکه بايد به عنوان فرصتي براي مجهزکردن فراگيران به دانش و مهارت هاي لازم به منظور ادارۀ يادگيري خود آنها در نظر گرفته شود، به طوري که آنها را در تکاليف آينده ماهر و کنجکاو بار آورد.

مدل فراشناختی اختلال روانشناختی

نظریه فراشناختی نوعی مدل عملکرد اجرایی خود تنظیمی است . دلیل چنین نام گذاری این است که مدل حاضر به تبیین عوامل شناختی و فراشناختی دخیل در کنترل نزولی یا تدوام اختلال هیجانی می پردازد .در این مدل ، فرآیندهای شناختی در سه سطح متعادل مد نظر قرار گرفته اند : پردازش خودکار و انعکاسی؛ پردازش سطح پایین ، پردازش هشیار و پیوسته افکار و رفتارها ؛که به عنوان سبک شناختی مشهور است و مجموعه دانش یا باورهایی که ماهیتی فراشناختی داشته و در حافظه ی بلند مدت ذخیره می شوند.

فراسیستم از بقیه سیستم شناختی معمول متمایز است ، اما نظیر هر سیستم دیگری عملکردهای آن در سطوح مختلف پردازش صورت می گیرد . فراسیستم ، یک مدل یا نمونه از پردازش شناختی متدوال و فعلی را در بطن خودش به وجود می آورد و آن را به سمت دستیابی به اهداف نقشه ی فعال شده رهنمون می سازد .فراشناخت درمانی بر این اصل اساسی بنا شده است که اختلال روانشاختی بر اثر فعال سازی سبک فکری خاص و زهرآگینی به وجود می آید که به این سبک فکری ، سندرم شناختی توجهی؛ می گویند . اغلب مردم دوره هایی از هیجان و ارزیابی منفی مثل: غمگینی ، اضطراب ، خشم ، بی ارزشی را به طور موقتی و گذرا تجربه می کنند ، با این حال ، سندرم شناختی توجهی؛ باعث می شود ، افراد در دام آشفتگی های تکراری و دیرپا بیفتند.

سندرم شناختی توجهی؛ را یم ، توان سبک فکری تکراری تعریف کرد که به شکل نگران اندیشی یا اندیشناکی ، توجه معطوف به تهدید و رفتارهای مقابله ای ناکارآمد بروز می کنند . چنین شکل هایی از سبک فکری تکراری ، آتش بیار معرکه می شود برای مثال: سرکوبی افکار ، اجتناب ، سو مصرف مواد . این سندرم پیامدهایی دارد که منجر به تدوام هیجان های منفی و تقویت افکار منفی می شود . معمولاً سندرم شناختی توجهی ؛ سبب ماندگاری احساس تهدید در افراد می شود .

یک نمونه از اثرات سندرم شناختی توجهی ؛را می توان در شکل گیری اختلال هراس دید. بروز خود به خود حملات هراس ، کاملاً متداول است و برای بسیاری از افراد در دوره هایی از زندگی شان پیش می آید . با این حال ، نگرانی درباره ی حمله بعدی به عنوان بخشی از سندرم شناختی توجهی؛ باعث تدوام اضطراب می شود و بازبینی احساس های بدنی به عنوان بخشی از سندرم شناختی توجهی؛ شرایط را برای راه اندازی حمله های بعدی افزایش می دهد. بنابراین ، افرادی که مستعد فعال سازی این الگوی شناختی توجهی ؛ هستند ، به احتمال بیشتر تداوم برانگیختگی اضطراب گونه را نشان می دهند وحملات هراس مکرر دست از سر آنها بر نمی دارد . چنین الگوهایی این باور را در فرد تقویت می کند که پیامدهای اضطراب کنترل ناپذیر و خطرناک در پی دارد . آبشخور سندرم شناختی توجهی ؛ دانش و باورهاست ، اما این دانش و باورها ماهیتی فراشناختی دارد و ربطی به حوزه ی شناختی متداول , باورهای افراد درباره ی خود و جهان ندارد . دو نوع باور از اهمیت خاصی برخوردارند :

باورهای مثبت درباره ی نیاز به انجام جنبه هایی از سندرم شناختی توجهی ؛ برای مثال :اگر درباره ی علایم بیماری خودم نگران باشم ، هیچ چیز مهمی را نادیده نخواهم گرفت
باورهای منفی درباره ی کنترل ناپذیری ، خطرپذیری یا اهمیت افکار و احساسات برای مثال : هیچ گونه کنترلی بر ذهن خودم ندارم, اضطراب مرا دیوانه می کند.

قبل از ارائه جزئیات بیشتر ، بهتر است به ارائه محتوای بنیادین رویکرد فراشناختی بپردازیم :

هیجان های اضطراب و غم ، نشانه های دورنی بنیادین هستند که بیانگر ناهمخوانی در فرایند خود تنظیمی و عوامل تهدید کننده بهزیستی فرد است .
چنین هیجان هایی معمولاً کوتاه مدت هستند ، به این دلیل که شخص دست به دامن راهبردهای مقابله ای برای کاهش تهدید یا کنترل شناخت می شود .
اختلال روانشاختی ناشی از تداوم پاسخ های هیجانی است .
پاسخ های هیجانی به دلیل سبک و راهبردهای فکری افراد تداوم می یابند .
این سبک های دردسرساز که در همه ی اختلال های هیجانی دیده می شود ، سندرم شناختی توجهی؛ نامیده می شوند که از نگرانی ، اندیشناکی ، تهدیدیابی ، راهبردهای ناکارآمد کنترل فکر و اشکال دیگری از رفتار مثل اجتناب تشکیل می شوند . این سبک های ناکارآمد ، مانع یادگیری سازگارانه می شوند .
سندرم شناختی توجهی ؛در اثر باورهای فراشناختی به وجود می آیند و حالت های احساسی و فکری را کنترل و تفسیر می کنند .
سندرم شناختی توجهی؛ از طریق چندین مکانیسم کاملاً مشخص باعث تداوم و تشدید تجارب هیجانی منفی می شود .

سندرم شناختی توجهی

الگوهای فکری افراد مبتلا به اختلال روانشاختی ، کیفیتی تکراری و غم اندیشانه دارند که بر موضوعات معطوف بر خویشتن متمرکز است و به سختی تحت کنترل در می آیند . این کیفیت ، شاخصه ی سندرم شناختی توجهی ؛ است و با توجه قفل شده بر خود مشخص می گردد . سندرم شناختی توجهی؛ را می توان پردازش مفهومی افراطی تعریف کرد که به شکل نگرانی و اندیشناکی تجلی می یابد . این پردازش مفهومی افراطی به شکل زنجیره های طولانی افکاری است که عمدتاً کلامی هستند . فرد در چنین حالت هایی سعی می کند به سوال های چه می شود اگر … جواب بدهد ؛ یا همان نگران اندیشی و یا در تلاش برای یافتن معنای حوادث است برای مثال ، چرا حال من این گونه است؟

علاوه بر این مولفه مفهومی ، سندرم شناختی توجهی ؛ مولفه ی سوگیری توجه را نیز در بر می گیرند . سوگیری توجه ، نوعی توجه ثابت و سمج بر محرک های تهدیدزا است . به این سوگیری توجه ، تهدیدیابی گفته می شود ،به عنوان مثال : فردی که در سرقت مسلحانه ، دچار اختلال استرس پس از سانحه شده بود ، بعد از حادثه دائم به دنبال علایم خطر بالقوه ی محیطی می گشت . بیماری که از عزت نفس پایین شکایت می کرد ، اظهار داشت ، نسبت به نادیده انگاری از سوی دیگران ، حساسیت پیدا کرده است . او متوجه شد که این حساسیت با جستجوی علایم حاکی از بی مهری دیگران همراه است .

این فرآیندهای مفهومی و توجهی بخشی از راهبردهای فرد برای کنار آمدن با تهدید ، ناهمسانی های خود و هیجان های ناشی از این وضعیت ها محسوب می شوند . راهبردهای دیگری نیز وجود دارد که بخشی از سندرم شناختی توجهی ؛ به حساب می آیند . راهبردهای کنترل فکر برای مثال : سرکوبی افکار و رفتارهایی نظیر اجتناب شناختی ، هیجانی و رفتاری در زمره ی سندرم شناختی توجهی ؛ قرار می گیرند .

منبع

فاضلی،کریم(1394)، اثر بخشی آموزش موئلفه های فراشناخت بر اضطراب امتحان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید