تشریح فرایند تحلیل شبکه 

تصمیم گیری یکی از وطایف مهم مدیریت هر سازمان می باشد . بطوریکه دانشمندان مدیریت ، تصمیم گیری را هنر مدیریت و مبنای موفقیت هر سازمان قلمداد نموده اند . لذا جهت اتخاذ تصمیمات مناسب با حداقل خطاپذیری ، مدیران نیازمند اطلاعات مناسب و تجزیه و تحلیل های مرتبط آن می باشند . روشهای تصمیم گیری به تصمیم گیرنده کمک می کنند تا بتواند برای رسیدن به هدف با طرح سئوالات دقیق و تحلیل منطقی روابط بین آنها بهترین تامین کننده را انتخاب نماید .مدلهای زیادی برای ارزیابی تامین کنندگان در حوزه های کمی و کیفی ارائه شده است . این مدلها اغلب با بهره گیری از روشهای ریاضی و روشهای پژوهش عملیاتی سعی دارد در ارائه تحلیلی علمی جهت ارزیابی و انتخاب تامین کننده در تصمیم سازی و تصمیم گیری به مدیران یاری رساند .

تصمیم گیری چند معیاره :

از زمان جنگ جهانی دوم ، بهینه کردن مسائل با توجه به یک هدف مورد توجه مدیران بوده است . حال آنکه امروزه بادر نظر گرفتن چندین معیار ، به مسائل بهینه سازی توجه بیشتری شده است ، به صورتی که گاه این معیارها با هم متضاد نیز می باشند . مدلهای تصمیم گیری چند معیاره به دو دسته کلی تقسیم می شوند که عبارتند از :

مدلهای تصمیم گیری چند هدفه:در بسیاری از وضعیت ها ومسائل واقعی تصمیم گیرندگان برای تصمیم گیری بیش از یک هدف را مدنظر قرار میدهند .برنامه ریزی خطی فرض  می کرد که تصمیم گیرنده تنها یک هدف دارند ؛ برای مثال حداکثر کردن سود ، یا حداقل کردن هزینه ، یا حداقل کردن ضایعات ، یا حداکثر کردن سهم بازار .در نظر گرفتن تنها یک هدف ممکن است باعث بروز مشکلاتی شود ، برای مثال اگر یک شرکت ر تصمیم گیری اش در خصوصمیزان تولید تنها سود را مورد توجه قرار دهد و از اهداف دیگری همچون رضایت مشتری ، رضایت کارکنن ، تنوع تولید ، سهم بازار و … غافل شود ممکن است در بلند مدت نتواند در بلند مدت به بقاء خود ادامه دهد . بنابراین لازم است از مدل های چند هدفه استفاده شود .

مدلهای تصمیم گیری چندشاخصه:دراین مسائل تعدادی گزینه مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و در مورد آنها یک نوع اولویت بندی انجام می شود . به عبارتی دیگر در اینگونه مسائل چندین شاخص وجود دارد که تصمیم گیرنده باید اولویت آنها را به دقت در مسائل خود مشخص کند . این شاخص ها در ارتباط با هر یک از گزینه ها مورد بررسی قرار می گیرد .

فرایند تحلیل شبکه :یکی از روشهای بر کاربرد در تکنیکهای تصمیم گیری چند معیاره فرایند تحلیل سلسله مراتبی می باشد که برای حل اکثر مسائل پیچیده مناسب است. این تکنیک توسط “ساعتی” در دهه 1970 میلادی و به عنوان روشی برای حل مسائل تصمیم گیری اقتصادی اجتماعی مطرح گردید پس از آن برای حل طیف گسترده ای از مسائل تصمیم گیری به کار گرفته شد.حالت سلسله مراتبی یک بستر گسترده را فراهم کرده است تا از این طریق بتوان تمام مسائل با خواص حسی بودن، عقلانی بودن، غیرعقلانی بودن با وجود چند هدفه بودن و چند معیاره بودن و چند تصمیم گیرنده بودن را در شرایط قطعی یا نامطمئن و در حضور گزینه های مختلف را حل نمود.

هدف فرایند تحلیل شبکه ساختار مند کردن فرآیند تصمیم گیري با توجه به یک سناریو متاثر از فاکتور هاي چند گانه مستقل از هم می باشد . این تکنیک ، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی را به عنوان یک ابزار تصمیم گیري چند معیاره به وسیله جایگزینی شبکه به جاي سلسله مراتب بهبود می بخشد . یک مسئله پیچیده را می توان به چند مسئله فرعی متشکل از سطوح سلسله مراتبی به گونه اي تجزیه کرد که هر سطح در بر گیرنده مجموعه اي ازمعیار ها و گزینه هاي مربوط به هر مسئله فرعی باشد . در این رویکرد سلسله مراتبی هدف مسئله بالاترین نقطه به شمار آمده و سطوح میانی شامل فاکتور هاي نمایانگر سطوح بالاتر می باشند. آخرین سطح شامل گزینه ها یا فعالیت هایی است که براي رسیدن به هدف باید به آنها توجه کرد.

فرض اصلی در حالت سلسله مراتبی استقلال عملیاتی قسمت بالایی از قسمت پایینی و از معیارهای هر سطح یا طبقه است. بسیاری از مسائل تصمیم گیری را نمی توان در یک ساختار سلسله مراتبی جای داد و این به دلیل تعاملات بین فاکتورهای مختلف است که بعضاً فاکتورهای سطح بالا وابستگی خاصی به فاکتورهای سطح پایین دارند. ساختاربندی یک مسئله با وابستگی های عملیاتی به ما اجازه می دهد بازخوردی بین کلاسترهای شناسایی شده در سیستم شبکه دریافت گردد.

تحلیل شبکه نیز توسط “ساعتی” در سال1994میلادی پایه ریزی شد و به عنوان تعمیمی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی ارائه شد . “ساعتی” روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی را برای حل مسائلی در حالت استقلال بین گزینه ها و معیارها و روش فرایند تحلیل شبکه را برای حل مسائلی که وابستگی بین گزینه ها یا معیارها دارند را پیشنهاد کرده است. همانطور که فرایند تحلیل سلسله مراتبی بستری را برای ساختارهای سلسله مراتبی با روابط یک سویه فراهم می کند، فرایند تحلیل شبکه  نیز روابط پیچیده داخلی بین سطح های مختلف  تصمیم و معیارها را اجازه می دهد.

تفاوت روش فرایند سلسله مراتبی با فرایند تحلیل شبکه :

برای انتخاب گزینه ای از بین جند گزینه موجود با توجه به چندین شاخص روشهای زیادی وجود دارد . یکی از این روشها روش تحلیل سلسله مراتبی است .آنجه در این روش به عنوان روش تصمیم گیری چند شاخصه انجام می شود گاهی از واقعیت دور است . به عنوان نمونه ، گاهی می بینیم بین شاخصها و گزینه ها ارتباط دو جانبه وجود دارد ؛ یاحتی روشن تر ار آن ، بسیار دیده می شودکه بین شاخص ها وابستگی دو جانبه نامتقارن وجود دارد.به عبارتی ، در فرایند تحلیل سلسله مراتبی (طبق اصل سوم ) وابستگی ها به صورت خطی یعنی از بالا به بایین و یا بالعکس است . حال اگر وابستگی ها دوطرفه باشد ؛ یعنی وزن شاخص ها به گزینه ها و وزن گزینه ها به شاخص ها وابسته باشد ، مساله از حالت سلسله مراتبی خارج شده و تشکیل یک شبکه یا سیستم غیر خطی را می دهد. در شکل زیر نمونه ای از یک فرایند سلسله و یک شبکه رانشان می دهد . چنانجه ملاحضه می شود در حالت سلسله مراتبی ارتباط ، یک طرفه بوده در حالی که در شبکه ممکن است یک عنصر بر عناصر دیگر بر عناصر دیگر در هر جهت و یاحتی بر خودش هم تاثیر داشته باشد.

درحالت سلسله مراتبی ، وزن نهایی یک گزینه از مجموع تسهیم به نسبت وزن معیارها به گزینه ها بدست می آید . به عبارتی دیگر ابتدا سهم ( وزن ) شاخص ها و زیر شاخصها مشخص شده و سبس سهم ( وزن ) هر گزینه از شاخص مشخص می شودکه مجموع این وزن ها ، وزن نهایی هر گزینه را نشان می دهد . این حالت را ، یک حالت خطی و یا ارتباط یک طرفه یا سلسله مراتبی می نامند.جنانجه ارتباطات جند طرفه بوده یعنی نه تنها A به Bوابسته باشد، بلکه B نیز ازA تاثیر بذیرباشد (یا وابستگی داشته باشد ) در این صورت مساله از حالت خطی خارج شده و مجموع تسهیم به نسبت نمی تواند برای محاسبه رتبه نهایی گزینه ها استفاده شود . در این صورت مساله حالت غیر خطی یا شبکه پیدا می کند که روش حل خاص خود را داراست .

گامهای حل مساله با روش فرایند تحلیل شبکه :

فرآیند تحلیل شبکه اي شامل چهار مرحله است که عبارتند از :

گام  1) ساختن مدل و ساختاربندي مدل:مساله را باید به طوري شفاف بیان کرد و با یک سیستم منطقی براي مثال یک شبکه تجزیه کرد . ساختار مذکور را می توان با استفاده از نظر تصمیم گیرندگان و از طریق روش هایی چون طوفان مغزي و یا دیگر روش هاي مناسب بدست آورد.

گام2) مقایسات زوجی بردار هاي اولویت  :در روش تحلیل شبکه اي نیز همچون روش تحلیل سلسله مرتبی عناصر تصمیم در هر قسمت نیز با توجه به اهمیت آنها در کنترل معیار ها به صورت زوجی مقایسه می شوند، و خود قسمت ها نیز با توجه به تاثیرشان در هدف به صورت زوجی با هم مقایسه می شوند.  از تصمیم گیرندگان در قالب یک سري مقایسات زوجی پرسیده می شود که دو عنصر یا دو قسمت در مقایسه با هم چه تاثیري در معیار هاي بالا دستی خود دارند.به علاوه اگر روابط متقابل میان عناصر یک قسمت وجود دارد، با استفاده از مقایسات زوجی و به دست آوردن بردار مقادیر ویژه هر عنصر، میزان تاثیر دیگر عناصر را روي آن نشان داد. اهمیت نسبی با استفاده از یک مقایسه نسبی بدست می آید. براي این کار می توان از یک مقایسه 1 تا 9 استفاده کرد در حالیکه نمره 1 نشان دهنده اهمیت یکسان دو عنصر بوده و نمره 9 نشان دهنده بالاتر بودن اهمیت یک عنصر (سطر ماتریس) در مقایسه با دیگر ستون هاي ماتریس می باشد.در یک ماتریس مقایسه زوجی ارزش طرف مقابل برعکس می باشد یعنی aij=1/aji در حالی که(aji) aij نشان دهنده اهمیت  i امین عنصر j) امین( در مقایسه با  jامین عنصر (  iامین) است .

گام 3) تشکیل سوپر ماتریس :مفهوم سوپر ماتریس شبیه فرایند زنجیره مارکوف می باشد.  سوپر ماتریس قادر به محدود کردن ضرایب براي محاسبه تمامی اولویت ها و در نتیجه اثر تجمیعی ( تجمعی ) هر عنصر بر سایر عناصر در تعامل می باشد.هنگامی که یک شبکه صرف نظر از هدف، صرفا در بر گیرنده دو خوشه به نام هاي معیار ها و گزینه ها باشد ، رویکرد ماتریسی ارائه شده توسط ساعتی و تاکیزاوا در سال 1986 می تواند براي مواجهه با وابستگی هاي عناصر یک سیستم به کار گرفته شود .

گام 4 ) انتخاب بهترین گزینه :در صورتی که سوپر ماتریس تشکیل شده در مرحله قبل همه شبکه را پوشش دهد می توان وزنهاي اولویت را درستون گزینه ها در یک سوپر ماتریس نرمال شده یافت. از سوي دیگر ، اگر یک سوپر ماتریس فقط شامل قسمت هاي به هم مرتبط باشد نیاز به محاسبات بیشتري براي رسیدن به اولویت هاي کلی گزینه ها وجود دارد.سوپر ماتریس حدي، عدد دلخواه و بزرگ است.  به توان رساندن سوپر ماتریس امکان همگراه شدن و در نتیجه ثبات وزن هاي آن را می دهد. به عبارت دیگر ، این سوبر ماتریس بر اساس روش  ” زنجیره مارکوف ” آنقدر به توان می رسد (در خود ضرب می شود) که سطر های آن به اعداد ثابتی میل کنند. به عبارتی دیگر، وزن معیارها و وزن گزینه ها ، در سوبر ماتریسی که سطرها به مقدار ثابتی میل کنند، به دست خواهد آمد و در نهایت گزینه با بزرگترین اولویت به عنوان اولین گزینه برتر شناخته می شود .

منبع

فلاحی ، سام(1393)، ارزيابي سطح کیفی تامین کنندگان ماشین آلات و قطعات یدکی، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت صنعتی، دانشگاه آزاد اسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید