تحلیل محتوای کتاب­های درسی

همگام با گسترش استفاده از روش تحلی محتوا، برخی محققان به طبقه­بندی­هایی پیرامون این روش پرداختند. برلسون،تحلیل محتوا را بر اساس مقاصد اصلی آن به پنج نوع تقسیم کرد:

• توصیف ویژگی­های ماهیتی محتوای پیام
• توصیف ویژگی­های شکلی محتوای پیام
• استنتاج­هایی پیرامون تولید کننده محتوا
• استنتاج­هایی پیرامون مخاطبین محتوا
• پیش­گویی تأثیرات محتوا بر مخاطبین

درهمین حال نیویندورف، چهار نوع تحلیل محتوارامطرح می­کند که شامل تحلیل محتوای توصیفی، استنتاجی، پیش­گویی و روان­سنجی می­شود.در تحلیل­های استنتاجی، نتایج بدست آمده، استنتاج­هایی ازمحتوا دررابطه با شرایط اجتماعی تولید پیام است ودرتحلیل­های پیش­گویی کننده،محقق تلاش داردتاتأثیرات احتمالی پیام رابرروی مخاطبین پیش­گویی کندو تحلیل­های روان­سنجی دررابطه با تحلیل متون مصاحبه روان­پزشکان با بیماران کاربرد دارد. بررسی­های نویسنده نشان می­دهد که تا کنون محققی به بررسی انواع تحلیل محتوای رسانه­های آموزشی نپرداخته است.بمنظور شناخت بیشتر تحلیل محتوای رسانه­های آموزشی و با توجه به ویژگی­های این نوع رسانه­ها، تحلیل محتوای رسانه­های آموزشی به سه نوع تقسیم شده است. که عبارتند از تحلیل محتوای توصیفی، ارتباطی و استنباطی.

تحلیل محتوای توصیفی

در تحلیل محتوای توصیفی به تبیین ویژگی­های محتوای آشکار یک رسانه آموزشی پرداخته می­شود. این نوع از تحلیل محتوا، کاربرد گسترده­ای در بررسی رسانه آموزشی دارد و ابعاد گوناگون ویژگی­های رسانه آموزشی را در بر می­گیرد.

تحلیل محتوای ارتباطی رسانه­های آموزشی

تحلیل محتوای ارتباطی نوعی دیگر از تحلیل محتوای رسانه­های آموزشی است در این نوع از تحلیل­ها روابط بین عناصر برنامه درسی و رسانة آموزشی مورد تحلیل و بررسی قرار می­گیرد.قضاوت در مورد نتایج حاصل از این بررسی به میزان زیادی با الگوی طراحی برنامه درسی انتخابی مرتبط است. الگوهای طراحی برنامه درسی تبیین کننده عناصر یک برنامه درسی و چگونگی ارتباط آنها با هم می­باشند. همین امر موجب می­شود که در الگوی مبتنی بر موضوع­های درسی مدون، یک رسانه آموزشی همچون کتاب درسی تنها رسانه آموزشی باشد در این صورت لازم است تمام اهداف برنامه درسی توسط محتوای کتاب درسی پوشش داده شود اما در الگوی مبتنی بر دانش آموز کتاب درسی یکی از رسانه­ه ای اموزشی است و معلم و دانش­آموز در فرآیند یاددهی – یادگیری، منابع و رسانه­های متنوعی را انتخاب و مورد استفاده قرار می­دهند، طبیعتاً در این حالت اگر کتاب درسی نتواند همه اهداف یک برنامه درسی را پوشش دهد،اشکالی نداردومی­تواند جزء ویژگی­های مثبت آن باشد چون زمینه­های درگیر کردن دانش­آموز و معلم را با فرآیندانتخاب واستفاده از رسانه­های آموزشی دیگر فراهم می­آورد. تحلیل محتوای ارتباطی رسانه ­های آموزشی ابعاد متنوعی را در بر می­گیرد که به برخی از آنها اشاره می­شود:

تحلیل محتوای سطوح اهداف:تحلیل محتوای سطوح اهداف،ارتباط بین اهداف یک سطح رابااهداف سطوح بالایی ویاپائینی خود مورد بررسی قرار می­دهد. تحلیل محتوای سطوح اهداف یک سطح را بااهداف سطوح بالایی ویا پایینی خود مورد بررسی قرار می­دهد.یک رسانه آموزشی به منظور تحقق اهداف برنامه درسی انتخاب ویا تولید میشوداهداف نیزباتوجه به الگوهای طراحی،سطوح گوناگونی دارند.برخی الگوها،خردکردن اهداف راتا سطح اهداف رفتاری ملاکی پیشنهادمی­کنند؛برخی دیگر معتقد به رفتاری کردن اهداف نیستنددررابطه بااین بُعدازتحلیل محتوای ارتباطی درفصل دوم بخش سوم بطورمفصل بحث شده است.

تحلیل محتوای متن رسانه بر اساس اهداف: متن رسانه آموزش در انبان محتوا برنامه درسی است. متن در کتاب درسی شامل متن نوشتاری، تصویر، نمودارها، جداول و دیگر شکل­های ارائه محتوا می­باشد. بررسی ارتباط بین محتوای متن رسانه آموزشی و اهداف برنامه درسی یکی از جنبه­های تحلیل محتوای ارتباطی است. در این نوع تحلیل محتوا، میزان پوشش اهداف توسط محتوا و میزان ارتباط محتوا با اهداف مورد بررسی قرار می­گیرد. واحد محتوا بر اساس طرح تحلیل محتوا می­تواند درس، جمله، پاراگراف، صفحه، مضمون، تصویر،آزمایش و یا مثال باشد. بررسی جنبه­ای از پوچی ویاعقیم بودن برنامه با این نوع تحلیل امکان پذیر است.در فصل دوم بخش سوم یک نمونه از تحلیل ارتباطی بین متن رسانه و اهداف آورده شده است.

تحلیل ارتباط بین عناصر متن رسانه آموزش: رسانه­های آموزشی که از ترکیب چند رسانه تشکیل شده­اند نیازمند هماهنگی بین اجزاء و عناصر خود می­باشند مثلاً کتابهای درسی معمولاً متشکل از متن نوشتاری و تصویر هستند بررسی ارتباط بین محتوای تصاویر و متن نوشتاری یا به عبارت دیگر تحلیل تصاویر از جهت هماهنگی با متن نوشتاری و یا هماهنگی متن نوشتاری با تصاویر، یکی دیگر از موضوعات تحلیل محتوای ارتباطی است.

بررسی ارتباط بین تمرین­ها، اهداف و محتوای رسانه آموزشی: تمرین­ها، هدایت کننده فعالیت­هایی است که به دانش­آموزان جهت تحقق اهداف برنامه درسی کمک می­کند.این در صورتی است که تمرین­ها براساس اهداف . محتوای رسانه آموزش، طراحی شده باشند با تحلیل محتوای ارتباطی می­توان تمرین­های یک رسانه آموزشی همچون کتاب درسی را مورد بررسی قرار داد. تحلیل تمرین­ها بر اساس اهداف و محتوا همچنین تحلیل اهداف و محتوا بر اساس تمرین­ها دو بعد اصلی این نوع پژوهش را تشکیل می­دهد. تعیین اهداف . محتوایی که توسط تمرین­ها پوشش داده نمی­شود، تعیین تمرین­هایی که در جهت تحقق اهداف از نظر سطح عملکرد مورد انتظار فراگیر می­تواند موضوعات این نوع تحلیل را تشکیل دهد.

بررسی چگونگی سازماندهی محتوای رسانه: همانگونه که قبلاً گفته شده رسانه­ها ابزار و وسایل نگهداری و ارائه محتوا هستند لازمة نگهداری و ارائه محتوا، سازماندهی آن در رسانه است. چگونگی سازماندهی، مستقیماً بر کارکرد رسانه تأثیر می­گذارد، ضمن آن که سازماندهی باید بر اساس روش تدریس و اصول توالی، وسعت، توازن و تنظیم افقی باشد. در فصل دوم از بخش سوم، نمونه­ای از تحلیل سازماندهی محتوا بر اساس روش تدریس حل مسأله آورده شده است.

 تحلیل محتوای استنباطی رسانه ­های آموزشی

در تحلیل محتوای استنباطی، محقق به دنبال یافتن برخی واقعیات اجتماعی زمان تولید رسانه، پیش­بینی تأثیرات رسانه آموزشی بر فراگیران و جهت­گیری­های خاص و غیر اعلام شده رسانه آموزشی است. این نوع از تحلیل محتوا رسانه آموزشی نیز دارای ابعاد گسترده­ای است و بستگی بیشتری به خلاقیت و نوآوری محقق دارد.

 منبع

اللهیاری،مریم(1392)، بررسی میزان انطباق محتوای کتابهای فارسی دوره دوم ابتدایی ،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی وعلوم اجتماعی،دانشگاه آزاداسلامی تهران

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید