« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »مفهوم و ماهیت جریان اطلاعات چیست؟
برای درک بهتر جریان اطلاعات لازم است مفهوم واژه‌های جریان و اطلاعات بیان شود. مفهوم واژه اطلاعات در ابتدای بحث بطور خلاصه بیان شد. در این قسمت ابتدا نظریه جریان را مطرح و سپس جریان اطلاعات را بیان می‌کنیم.
نظریه جریان
نظریه جریان، در پی توضیح حالتی ذهنی است که هنگام درگیری شدید فرد و جذب شدن او به یک فعالیت خاص رخ می‌دهد. افراد در این وضعیت ذهنی از تجربه احساساتی آکنده از لذات و کامیابی سخن می‌گویند. این نظریه در چندین زمینه، به عنوان یک شیوه بهبود تجارب انسانی و افزایش درگیری در فعالیت‌ها به کار گرفته شده است.
میهالی چکیزنمیهالی نظریه جریان را در دهه 1970 و زمانی پدید آورد که به دنبال پاسخی برای این سوال قدیمی بود که چه وقت افراد بیشترین حس شادی و رضایتمندی را دارند. او به این نتیجه رسید که شادی و رضایت عمدتاٌ به چگونگی تفسیر افراد از رویدادهای زندگی آنها بستگی دارد . پژوهش چیکزنمیهالی، کیفیت آن تجاربی را مورد بررسی قرار می‌دهد که به شادی منجر شده و شرایط تجربه مطلوب را که وی آنها را “جریان” تعریف می‌کند، معلوم می‌سازد. حالت ذهنی جریان، به عنوان حالتی تعریف می‌شود که طی آن، افراد آن چنان در یک فعالیت درگیر شده‌اند که گویا هیچ چیز دیگری اهمیت ندارد. در این حالت ذهنی، خود تجربه نیز آنقدر لذت بخش است که افراد آن را حتی به بیشترین بها و صرفاً به خاطر انجام آن تجربه، انجام خواهند داد.
این نظریه علاوه بر آگاهی‌رسانی در مورد پژوهش علمی، به طور گسترده‌ای در تعداد زیادی زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. در قلمرو علم اطلاعات، نظریه جریان عمدتاٌ در استفاده و طراحی نظام به کار رفته است. مطالعاتی چند در زمینه تعامل انسان با کامپیوتر، مبحث مربوط به جریان و تعامل کاربر با کامپیوتر را مد نظر قرار داده است. مبحث چیکزنمیهالی از نظریه اطلاعات و این که چگونه اطلاعات جدیدی که توسط افراد پردازش می‌شوند، در خودآگاهی نظم یا بی‌نظمی ایجاد می‌کنند را می‌توان از جمله مسائل خاص در رفتار اطلاعاتی برشمرد. وی مدعی است اگر بخشی از اطلاعات در حالت خودآگاهی نظم ایجاد کند، شرایط جریان را دارا خواهد بود، و اگر بی‌نظمی پدید آورد، مانع از ایجاد جریان می‌شود .
جریان داده
بسياري از برنامه‌هاي كاربردي نوعي داده جديد به نام جريان داده را توليد و تحليل مي‌كنند كه در آن داده‌ها به صورت پويا به يك بستر وارد و يا از آن خارج مي‌شوند. اين جريان داده‌ها داراي ويژگيهاي بارزي چون حجم زياد و گاه نامحدود، تغيير پويا، جريان به درون و خارج با يك ترتيب ثابت، پيمايش يك بار يا تعداد محدود، نيازمند زمان پاسخ سريع اغلب بدون درنگ و داراي چندين منبع هستند.
يك نگاه از سطح بالا به جريان داده‌ها در شكل نمايش داده شده است. در سمت چپ جريان داده وارد مي‌شود و حجم نامحدودي از پردازش پرس‌و‌جو را فراهم مي‌كند. پردازش پرس‌و‌جوهاي پيوسته به وضعيت مياني نياز دارد كه در شكل با نام منبع چرك‌نويس مشخص شده است. اين وضعيت مي‌تواند در ديسك و يا حافظه، ذخيره و قابل دسترسي شود. در بسياري از برنامه‌ها، جريان داده‌ها براي پردازش برون خطي در آرشيو نسخه‌برداري مي‌شوند. در بالاي شكل، كاربر يا برنامه كاربردي پرس‌و‌جوي پيوسته خود را صادر مي‌كند، كه در سيستم فعال مي‌ماند تا زماني كه به طور آشكار غيرفعال شود. نتايج پرس‌و‌جوي پيوسته تا حد امكان به صورت جريان داده خروجي منتقل مي‌شود و بخشي از آن به صورت رابطه‌اي است كه در طول زمان به هنگام مي‌شود.
همچنين در جريان داده‌ها تعدادي از داده‌هاي ورودي يا همه آنهايي كه بايد روي آنها عمليات انجام شود، به وسيله دسترسي به ديسك يا حافظه اصلي قابل دسترسي نيستند و بيشتر به صورت جريان داده به شكل پيوسته مي‌رسند. جريان داده‌ها از داده‌هاي ذخيره شده، در موارد زير متفاوت‌اند:
- عناصر داده‌ها به صورت بر خط مي‌رسند.
- سيستم هيچ گونه كنترلي بر روي ترتيب عناصر داده‌اي رسيده براي پردازش ندارد
- جريانهاي داده‌اي به صورت ذاتي از نظر اندازه نامحدود هستند.
- يك عنصر از جريان داده‌ها پس از پردازش يا ناديده گرفته و يا بايگاني مي‌شود.
اريك نوونتني چهار نوع محتواي جريان داده‌ها را تعيين كرده است.
- داده‌هاي عملكردي (كاربردي): كه عبارت است از جريان فرامرزي داده‌ها كه از تصميمات سازماني پشتيباني كرده و يا موجب پايداري فعاليت‌هاي مديريتي مي‌شود.
- داده‌هاي تراكنش مالي (مبادلات مالي): اطلاعاتي را ارائه مي‌دهد كه در نتيجه امور اعتباري، پرداخت‌ها و انتقال پول به وجود ميآيد و متفاوت از داده‌هاي كاربردي است كه داراي اطلاعات مالي است.
- داده‌هاي مشخصات فردي: شامل اطلاعات مربوط به سوابق اعتباري و پزشكي، پيشينه‌هاي كيفري، وضعيت استخدام و يا به طور ساده اسامي و شماره‌هاي شناسايي مي‌شود.
- داده‌هاي علمي و فني: شامل نتايج آزمايشات، تحقيقات، سنجش‌هاي محيطي و مترولوژيك و آمارهاي اقتصادي مي‌شود . در سازمان، هر نوع داده بسته به ماهيت و محتواي آن و هم چنين استفاده كننده از آن داراي كاربردهاي خاص خود است. از اين رو با توجه به كاربردي بودن و حيات داده مي‌توان آنها را به دو دسته تقسيم‌بندي كرده .
- داده فعال. به آن دسته از داده‌ها گفته مي‌شود كه هنوز براي سازمان داراي استفاده بوده و بنابراين بايد از دسترس‌پذيري بالايي برخوردار باشند.
- داده غيرفعال. داراي استفاده كمتري هستند و بنابراين از نظر سازمان از ارزش كمتري برخوردار هستند. سازمان بايد در مورد لزوم نگهداري و يا حذف اين داده‌ها از جريان داده سازماني تصميم‌گيري كند.
داده‌ها، ایجاد، استفاده، هدفگذاری دوباره، در حالتهایی ذخیره و در بعضی موارد حذف می‌شوند. انتخاب فرایندها، سخت‌افزار و سیستم‌های نرم‌افزاری موجود در چرخه می‌تواند سیستم را کنترل‌پذیر یا کاملاً بی‌استفاده سازد .
جریان اطلاعات
واژه جریان اطلاعات در زبان لاتين به شكل “Information flow” به معناي جریان اطلاعات، نمودار اطلاعات، نمایش گرافیکی داده‌ها (کامپیو)، پردازش داده‌ها، و توزیع گزارش در سراسر یک سازمان می‌باشد .داور‌پناه و آرمیده با استفاده از مدل ارتباطی لسول جریان اطلاعات را به روش‌ها، مواد و گیرندگان موجود در فرایند ساخت‌مند انتقال موثر اطلاعات به درون حوزه‌های علمی، فعالیتی یا سازمانی خاص اطلاق کرده و عوامل اساسی جریان اطلاعات را سه مورد زیر بیان کرده‌اند:
- منبع اطلاعات یا تولید‌کننده پیام یا فرستنده
- انتقال‌دهنده یا آژانس کانال ارتباطی، محمل یا رسانه‌ای که از طریق آن پیام منتقل می‌شود و جریان می‌یابد.
- دریافت کننده یا بهره‌گیر (گیرنده) که پیام را دریافت و آن را به دانش تبدیل می‌کند.
اما حسن‌زاده و فتاحی معتقدند جريان اطلاعات، فرايندي است كه در طول آن، اطلاعات از يك منبع توليدكننده به مصرف‌كننده منتقل مي‌شود. در اين جريان، عوامل زيادي دخيل است و خود به اجزاي مختلفي تقسيم مي‌شود، از طرف ديگر، جريان اطلاعات مي‌تواند در طيف وسيع و يا محدودي شكل بگيرد. علاوه برآن، اطلاعات تشكيل دهنده جريان اطلاعات (به همراه عوامل ديگر) متحول و پوياست. مجموعه اين ويژگي‌ها، مطالعه و بررسي، مفهوم جريان اطلاعات را جذاب و مفيد نشان مي‌دهد. از بعد سياسي و اجتماعي نيز، اين بحث داراي ويژگي‌هايي منحصر به فرد است. زيرا در عصر اطلاعات و به تعبير دقيق‌تر، در جامعه اطلاعاتي همه مناسبات بر اطلاعات استوار است و هر شخص، سازمان، ملت و موجوديتي كه بتواند با اطلاعات، به صورت برنامه‌ريزي شده و با آينده‌نگري مواجه شود، مي‌تواند به همان اندازه، جايگاه خود را در مجموعه جهاني ارتقاء بخشد. بنابراين، در جغرافياي سياسي اطلاعات، رتبه، مقام، و موقعيت هر واحد سياسي در گرو ميزان دخالت، تاثيرگذاري و ايفاي نقش آن واحد، در جريان جهاني اطلاعات است . در جريان اطلاعات سه ويژگي عمده را بايد در نظر داشت: مسير، محتوا، و محمل. در واقع مي‌توان گفت كه منظور از اين سه عنصر همان فرستنده و گيرنده و محتواي اطلاعاتي كه بايد منتقل شود و رسانه‌اي است كه بايد محتوا را منتقل كند .
ویژگیهای جریان اطلاعات
اطلاعات و آگاهي به وسيله محتوا (از جمله زوجيت بيولوژيك)، به وسيله شباهت‌ها و تفاوت‌هاي شكل گرفته، به واسطه الگوسازي و ميدان‌ها با ارتباط به عنوان مضموني از اشياء، ارگانيسم‌ها و انسان‌ها و همه شبكه‌هاي ارتباط دروني آنها به وجود ميآيد. اين مجاري ارتباط دروني از طريق انتقال خودآگاهي در ميان انسان‌ها ريشه دارد. لیو معتقد است جريانهاي اطلاعات خودساختار هستند و رفتار جريانهاي خودساختار را نيز تبيين مي‌كنند. در يك سو، ارگانيسم در تلاش است به گونه‌اي عمل كند كه آنچه ادراك مي‌كند به چيزي كه در محيط ظاهر مي‌شود تغيير يابد؛ و در مقابل، آنچه را در محيط هست به نحوي تغيير مي‌دهد تا با خواسته‌ها و ادراكاتش تناسب داشته باشد. مواجهه ارگانيسم و محيط هميشه به حالت موازنه و تعادل مي‌انجامد .
لومن اظهار مي‌دارد كه نظام‌هاي اجتماعي، ارتباطات را “به عنوان حالت خاص توليد مثل ارگانيسمي به كار مي‌برند. اين عناصر از نوع ارتباطي هستند كه به تناوب به وسيله شبكه‌هاي ارتباطي توليد و بازتوليد مي‌شوند و بيرون از چنين شبكه‌اي وجود نخواهند داشت”. در اين ساختار ارتباطي، ويژگيهاي زاينده نمايانگر فرايند يادگيري هستند، كه در آن اطلاعات جمع شونده (تجميعي) در هر سطح از يادگيري (دانش) در عين تحول، خودزدا و خود سازمان يافته‌اند .جورج برنارد شاو، نمايشنامه نويس ايرلندي، مي‌گويد: «اگر شما يك سيب داشته باشيد و من هم يك سيب داشته باشم و ما اين سيب‌ها را مبادله كنيم، من و شما هنوز هم يك سيب خواهيم داشت. اما اگر شما ايده‌اي داشته باشيد و من نيز ايده‌اي داشته باشم. چنان چه ما اين ايده‌ها را مبادله كنيم هر كدام از ما دو ايده خواهيم داشت.
نظریه کوانتوم و جریان اطلاعات
شايد يكي از عرصه‌هايي كه بيش از همه از نظريه كوانتوم تأثير پذيرفته عرصه اطلاعات باشد. اين تأثير از تفسير كلامي لفظ اطلاعات تا معيارهاي سنجش و اندازه‌گيري را دربرمي‌گيرد. اين تأثير تا بدان پايه است كه بسياري از نظريه‌پردازان كوانتوم بر اين نكته تأكيد ورزيده‌اند كه مكانيك كوانتوم را بايد براساس نظريه اطلاعات تفسير كرد. ممكن است بتوان مدعي شد كه اطلاعات به عنوان يك كل برابر است با اطلاعات بالقوه به علاوه اطلاعات بالفعل، اما اين معادله هرگز كامل نمي‌شود؛ زيرا اطلاعات بالفعل در چارچوب ظرفيت اطلاعات بالقوه محدود نمي‌ماند و به تناسب تعداد اهداف و نياتي كه در طول زمان توسط مشاهده‌گران متعدد اراده مي‌شود مي‌تواند گسترش يابد. نظريه كوانتومي اطلاعات را در هرگونه مبادله اطلاعات مي‌توان سنجيد. اين نظريه نه تنها انتقال اطلاعات در نظام‌هاي ديجيتال، بلكه ارتباطات انساني (ازجمله گفت و گو ميان دو فرد)، ارتباط انسان با دانش مكتوب و مضبوط و نيز ارتباط دانش مكتوب با دانش مكتوب را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهد. از آنجايي كه در حوزه اطلاع‌رساني يك سوي مبادله اطلاعات به نوع مكتوب/مضبوط آن اختصاص دارد، نظريه كوانتومي اطلاعات را در فرايند بازيابي اطلاعات، كنش‌هاي مربوط به استناد (و به طور كلي عرصه اطلاع‌رساني/ علم‌سنجي) نيز مي‌توان تجربه كرد. اين تجربه از اين نظر ارزشمند است كه در عرصه اطلاع‌رساني، سوي ديگر تبادل اطلاعات انسان است، و نظريه كوانتومي نيز انسان مشاهده‌گر آگاه را در هسته ارزش‌گذاري‌هاي اطلاعاتي قرار مي‌دهد .
چرخه حیات اطلاعات و جریان اطلاعات
اطلاعات و نظریه جریان را در مباحث گذشته در حد لزوم توضیح دادیم، در همین راستا ابتدا اشاره‌ای مختصر به چرخه حیات (چرخه زندگی) می‌نمائیم، زیرا حیات بشری همیشه با اطلاعات عجین بود.چرخه حیات، استعاره‌اي رايج، كه حاكي از گذار فرد از مراحل متوالي زندگي از تولد تا مرگ، شامل كودكي، نوجواني، زندگي بزرگسالي و سالمندي است و بازگشت به نوزادي در كهنسالي را به طور ضمني در خود دارد. اين اصطلاح در سطحي وسيع مترادف با اصطلاحات جريان زندگي (دوره زندگی) و مراحل زندگي است .
چرخه حيات اطلاعات را به صورت مختصر مي‌توان چنين تعريف كرد: “حد فاصل بين توليد اطلاعات و حذف كردن آن از سيستم” . اطلاعات از زماني كه توليد مي‌شود تا زماني كه استفاده از آن پايان مي‌يابد، وارد چرخه‌اي به نام چرخه حيات مي‌شود. در اين چرخه تا زماني كه اطلاعات مورد استفاده قرار مي‌گيرد، داراي حيات است، اما زماني كه استفاده از آن كاهش مي‌يابد، اينجاست كه سازمان بايستي در مورد نگهداري و حفاظت آن در سيستم تصميم‌گيري كند. پيش‌تر ذكر شد كه اطلاعات تا زماني براي سازمان داراي ارزش است كه مورد استفاده باشد .در نهايت چيزي كه در مورد چرخه حيات اطلاعات مي‌توان بيان كرد اين است كه چرخه حيات اطلاعات يك محصول خاص نيست، بلكه فرايندي است جامع و منسجم كه از آن براي مديريت بهينه اطلاعات سازمان و همچنين مديريت جريانهاي حاكم بر آن استفاده مي‌شود .
منبع
صادق‌زاده وایقان، علی(1390)، جریان اطلاعات در پژوهشکده‌ها، رساله دکتری، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید