معرفی مدل هاي مختلف سرمایه فکري

سازمان ها به چهار دليل ممكن است سرمايه هاي فكري خود را مورد سنجش قرار دهند كه عبارتند از :

1-بهبود مديريت داخلي 2- بهبود گزارش دهي به خارج سازمان3- مبادلات اين سرمايه 4- دلايل قانوني بهبود. در يك سازمان دانش محور، كه درآن دانش بخش بزرگي از ارزش يك محصول و همچنين ثروت يك سازمان را تشكيل مي دهد، روش هاي سنتي حسابداري،كه مبتني بر دارايي هاي ملموس و اطلاعات مربوط به عمليات گذشته سازمان هستند، براي ارزش گذاري سرمايه فكري، كه بزرگ ترين و ارزشمندترين دارايي براي آنها است، ناكافي هستند.

مدل حسابرسي سرمايه فکري بروكينگ – اين مدل توسط بروكينگ طراحي و پيشنهاد شده است و به تعيين جايگاه سرمايه فکري سازمان درايجاد ارزش مالي براي آن مي پردازد. بروکينگ دراين مدل سرمايه فکري را به دارايي ها بازار، دارايي هايي با مالکيت فکري، دارايي هاي زيرساختي و دارايي هاي انسان محور تقسيم کرده است.

بروكينگ ارزش سرمايه فكري سازمان را از راه تحليل عيب‌يابي ارزيابي کرد و واكنش سازمان را به بيست پرسش در رابطه با چهار جزء سرمايه فكري، مورد تجزيه و تحليل قرار داد:

• دارايي‌هاي بازار شامل مارك‌هاي تجاري، مشتريان، كانال هاي توزيع و همكاري‌هاي تجاري است.
• دارايي‌هاي انسان محور شامل آموزش، دانش و شايستگي افراد سازمان است.
• دارايي‌هاي مالكيت معنوي عبارت از حق ثبت اختراع، حق امتياز و اسرار تجاري هستند.
• دارايي‌هاي زير ساختاري نيز مجموعه‌اي از فرايندهاي مديريتي، سيستم‌هاي تكنولوژي اطلاعات، شبكه ارتباط‌ها و سيستم‌هاي مالي هستند .

الگوي رهياب اسكانديا- اسكانديا يك شرکت خدمات مالي سوئدي است که براي نخستين بار توانست دارايي­هاي دانشي خود را اندازه‌گيري كرده و در قالب ضميمه­اي به حسابداري سنّتي شرکت، الحاق کند. نخستين گزارش سرماية فكري اسکانديا بر اساس الگوي پيشنهادي ادوينسون و مالون در اواسط دهة 1980 تدوين شد. آنها مفروضاتي ارائه دادند که نشان دهنده تفاوت موجود بين ارزش دفتري و ارزش بازاري سازمان بود . عليرغم ضعف هاي مدل رهیاب اسکاندیا ، بيشترمحققان پذيرفته اند که تلاش قابل توجه اسکانديا براي ايجاد يک طبقه بندي جهت اندازه گيري دارايي هاي ناملموس، ديگران را  ترغيب کرد تا نگاهي فراتر از فرضيات سنتي درباره عواملي که درسازمان ايجاد ارزش مي كند، داشته باشند.

اجزا و ساختار مدل فرضي ارزش بازار اسکانديا  به شرح زير است:

ارزش بازار يک سازمان است که خود به دو دسته ي سرمايه مالي و سرمايه فکري تقسيم مي شود. اجزائ سرمايه فکري عبارتند از سرمايه ساختاري و سرمايه نيروي انساني، به طوري که سرمايه ساختاري خود به سرمايه سازماني و سرمايه مشتري و از طرفي سرمايه سازماني نيز به سرمايه نوآوري و سرمايه فرآيند تقسيم مي شود .

از طرفي مي توان  به مدل اسکانديا  به عنوان يک خانه نگاه کرد که شامل پنج عامل مالي، مشتري، فرآيند، نيروي انساني و توسعه و نوسازي است. عامل مالي در اين مدل سقف خانه را تشکيل مي دهد عامل مشتري و عامل فرايند ديوارهاي خانه هستند. عامل نيروي انساني بخش اصلي و روح خانه است و عامل توسعه و نوسازي زمين خانه را تشکيل مي دهد. بزرگترين مزيت مدل اسکانديا اين است که تصوير جامع و متعادلي از فعاليت هاي سازمان ارائه مي دهد.

مدل اسکانديا شباهت زيادي با مدل کارت هاي امتيازي متوازن دارد و تنها يک بعد انساني به آن اضافه شده است تا يک معيار پنج بعدي( تمرکز مالي، تمرکز به مشتري، تمرکز بر فرآيند، تمرکز بر نيروي انساني و تمرکز بر نوآوري) به دست آيد .

مدل اسکانديا شباهت زيادي به مدل کارت هاي امتيازي متوازن دارد و به عنوان يک ابزار مديريتي مد نظر قرار مي گيرد­. اين تصور که از مجموع سرمايه فکري و سرمايه مالي، ارزش بازار يک سازمان به دست مي آيد، يک تصور اشتباه است چون اين متغيرها منفک از هم نيستند و با هم تعامل دارند.

درخت شاخص سرمايه فکري- اين مدل توسط برادران روس، از موسسات خدمات سرمايه فکري لندن به وجود آمده است و در زمره رويكردهاي كارت امتيازي قرار دارد. هدف اين شاخص ايجاد تجسّم و انتقال سرماية فكري و ارزش، مشتق شده از آن است. شاخص سرماية فكري به نسل دوم از روش­هاي اندازه‌­گيري سرماية فكري تعلّق دارد كه کاستي­هاي شيوه‌هاي پيشين را رفع مي‌کند.

اين الگو، تمامي مؤلفه‌هاي سرمايه فكري را در يك شاخص سازماني گرد هم مي‌­آورد. در اين ادغام، اهميّت ضريب اثرگذاري هر كدام از نماگرها نشان داده شده است. اين شاخص مديران را به طور مستقيم قادر به تشخيص و همچنين قضاوت دربارة وضعيت سرماية فكري سازمان مي‌سازد. همچنين، زمينة مقايسه بين سازمان‌ها و واحدهاي اقتصادي را فراهم مي‌آورد.

بر مبنای این مدل، سرمايه فكري به سرمايه نيروي انساني، سرمايه سازماني و سرمايه مشتري و
ارتباطات تقسيم مي‌گردد. سرماية سازماني نيز سرماية زيرساخت ها و سرمايه نوآوري را در برمي‌گيرد .

براي تعريف شاخص سرمايه فکري سازمان، بايد مهمترين معيارهاي سرمايه فکري تعريف و فهرست شوند. سپس بايد فهرست معيارهاي اندازه گيري سرمايه فکري سازمان را ارزيابي و دسته بندي کرده و براي هر بخش از سرمايه فکري، تنها تعداد کمي از معيارهاي معنادار را انتخاب کرد. پس از کارهاي فوق معيار انتخاب شده بايد در يک جدول وزن بندي و خلاصه شوند.

براي تهيه معيارهاي مذکور در تقسيم بندي سلسله مراتبي مدل شاخص سرمايه فکري بايد که سه مرحله زير انجام گيرد: بازنگري اساسي درشاخص هاي موجود، ايجاد شاخص هايي که نشانگر وجود جريان و
ارتباط بين بخش هاي مختلف سرمايه فکري هستند و ايجاد سلسله مراتبي از شاخص هاي سرمايه فکري
. هرکدام از اين شاخص ها تحت يک شاخص اصلي طبقه بندي شده اند، اين کار بدين منظور است که  بتوان از آن براي مقايسه يک بخش درطول زمان (روند) و يا مقايسه يک بخش با ساير بخش ها استفاده کرد.

اين مدل كليه ي معيارهاي مختلف سرمايه فکري را در يک جدول يا حداقل در تعداد کمتري از معيارها يکپارچه مي كند. به اين ترتيب امکان ايجاد يک تصوير جامع از سرمايه فکري سازمان مهيا گردد، تصويري که اجازه مقايسه بيروني را به سازمان مي دهد و همچنين رابطه بين سرمايه فکري و سرمايه مالي يک سازمان را پيگيري مي­کند.

الگوي هدايت گر دارايي هاي نامشهود اسويبي- الگوي نمايشگر دارايي‌هاي نامشهود كه جز روش هاي كارت امتيازي محسوب مي شود، توسط اسويبي بر اثر تجربياتش به عنوان مدير يك هفته نامه مالي در سال 1997 ارائه شد .

اسويبي معتقد است که ارزش بازار کل يک سازمان شامل ارزش خالص و مشهود سازمان همراه با سه نوع دارايي ناملموس مي شود: ارزش خالص مشهود سازمان، ارزش دفتري سازمان است. دارايي هاي نامشهود، به ساختار خارجي و سرمايه دانش تقسيم مي شوند. ساختار خارجي شامل مارک هاي تجاري، مشتريان و روابط عرضه کنندگان است.

 سرمايه دانش از ساختار داخلي و شايستگي افراد تشکيل شده است. ساختار دروني از مديريت سازمان، ساختار قانوني، سيستم هاي دستي،گرايشات، واحد تحقيق و توسعه و نرم افزار تشکيل شده است و شايستگي افراد شامل تحصيلات و تجربه مي­شود. معيارهاي اندازه­گيري براي هرکدام از دارايي­هاي نامشهود را مي توان با سه گروه معيار (معيار نوسازي و رشد، معيار ثبات و معيارکارايي) نشان داد.

مقايسه مدل هاي متداول سنجش سرمايه فکري- امروزه مدل های متنوعی در سرمایه فکری ارائه گردیده است و لیکن هریک ویژگی های مربوط به خود را دارد. از جمله مدل کارت امتيازي متوازن تاکید ویژه ای بر منطق استراتژيک، يعني روابط علت و معلولي بين فعاليت هاي جاري و موفقيت بلندمدت سازمان دارد به طوری که تبديل رسالت و استراتژي به معيارهاي عملکرد،­جهت سيستم مديريت و اندازه­گيري استراتژيک­سازمان را الزامی می­داند.بنابراین،­این­مدل بر­ای-استقرار به چهار جنبه مالي، مشتري، فرآيند دروني کسب و کار، رشد و يادگيري نیاز دارد . مدل حسابرسی بر نقش سرمایه فکری در ایجاد ارزش مالی سازمان تاکید داشته و از راه تحليل عيب‌يابي به ارزيابي دارایی های بازار، انسان محور، مالکیت فکری و زیرساختاری می پردازد. از طرف دیگر، مفروضه اصلی مدل رهياب اسكانديا تفاوت موجود بين ارزش دفتري و ارزش بازاري سازمان بود و پنج عامل مالي، مشتري، فرآيند، نيروي انساني و توسعه و نوسازي باعث ارائه تصوير جامع و متعادلي از فعاليت هاي سازمان می گردید.

مدل شاخص سرمايه فکري بر گردآوري مؤلفه‌هاي سرمايه فكري را در يك شاخص سازماني تاکید داشته و با طبقه بندی سرمايه فكري به سرمايه نيروي انساني، سرمايه سازماني، سرمايه مشتري و ارتباطات، شاخص هایی بوجود می آید که منجر به ارائه تصوير جامع از فعاليت هاي سازمان و مبنایی برای مقايسه با معیار های بيروني ایجاد می گردد . سرانجام اینکه، مدل هدايتگر دارايي هاي نامشهود اسويبي، ارزش بازار کل
يک سازمان را شامل ارزش خالص و مشهود سازمان همراه با سه نوع دارايي ناملموس معرفی می نماید. خلاصه ویژگی های پنج مدل فوق در جدول ارائه شده است:

چنانچه ملاحظه گردید هریک از این مدل ها دارای مزایای منحصربفردی هستند و موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان ها، تاحد کمی مبتنی بر تخصیص راهبردی منابع فیزیکی و مالی و تاحد زیادی مبتنی بر مدیریت دانش و دارایی های دانشی خواهد بود. به بیان روشن تر، چالش مدیران آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان هاست. بنابراین توانایی مدیریت دانش، مهارت اساسی مدیران در این سازمان ها محسوب می شود.

 نقاط قوت و ضعف و روش هاي جديد براي مديريت سرمايه هاي فكري

 روش هايي كه به مقدار پولي منجر مي شوند نظير روش هاي سرمايه فكري مستقيم يا روش هاي بازگشت دارايي ها، براي قيمت گذاري دارايي هاي ناملموس شركت ها مفيد هستند و مزيت ديگر اين روش آن است كه امكان مقايسه شركت ها با يكديگر در يك صنعت را فراهم مي آورند. از معايب اين روش ها اين است كه تبديل هرچيز به مقادير پولي مي تواند كمي سطحي نگري قلمداد شود. روش هاي بازگشت دارايي ها به ميزان زيادي نسبت به نرخ بهره حساس هستند. مزاياي روش هاي مستقيم سرمايه فكري و روش هاي كارت امتيازي اين است كه آنها مي توانند تصوير كامل تري از سلامت سازماني نسبت به روش هاي پولي ارائه دهند. اين روش ها اين قابليت را دارند كه به آساني به سطوح مختلف سازماني تسري پيدا كنند.

آنها مي توانند با دقت خوبي نتيجه وقايع را اندازه گيري کرده و از اين رو گزارش دهي آنها سريع تر و دقيق تر از اندازه گيري هاي مالي است. با توجه به اينكه اين روش ها نيازي به اندازه گيري مالي ندارند براي سازمان هاي غير انتفاعي، بخش هاي داخلي سازمان ها، سازمان هاي عمومي، اهداف اجتماعي و فرهنگي بسيار مناسب هستند. از معايب اين روش ها اين است كه آنها شاخص هايي را مورد استفاده قرار مي دهند كه براي هدفي خاص يا سازماني مشخص طراحي شده است و از اين رو امكان مقايسه نتايج بسيار مشكل است .

همچنین اندازه گيري و گزارش دهي سرمايه فكري، يك سري هزينه هاي عملياتي را افزايش مي دهـد كـه محصول قوانين جديد و بوروكراسي است، اندازه گيري و گزارش دهي سرمايه فكري موجب مي شود كه برخي از اطلاعات حساس سـازماني كه قبلا فاش نشده بود، در قلمرو عمومي افشاء شود كه ممكن است به ضرر سازمان تمام بشود و اما يكي از مهمترين مشكلات در زمينه اندازه گيري سرمايه فكـري، بـه روش­ها و سيسـتم هـاي ناكارانه و حسابداري و پارادايم حسابداري سنتي مربـوط مـي شـود.

فرآيند سازي براي مديريت سرمايه هاي فكري نيازمند روش هاي حرفه اي جديد است كه مبتني بر پيشرفت تفكرات بشري طراحي شده اند. روش هاي سنتي براي فرآيندسازي و عملياتي كردن مديريت سرمايه هاي فكري، كارساز نيست و نمي توانيم در شرايط دنياي جديد از آنها استفاده كنيم. ما با ايده آل ها فاصله زيادي داريم و بايد براي كم كردن فاصله بين وضع موجود و وضع مطلوب سياست گذاري كنيم. استراتژي ما بايد اين باشد كه از وضع موجود كه استفاده نكردن از ظرفيت ها و استعدادهاي ذاتي دانش آموختگان است به سمتي حركت كنيم كه فكر جامعه علمي را به­كار بگيريم چون در ذات آنها استعدادهايي است كه هرگز استفاده­نشده و پنهان­مانده است­.

مدیریت موفق سرمایه فکري

پنج مرحله براي مدیریت موفق سرمایه فکري بیان شده است: در مرحله اول باید سرمایه فکري تعریف و شناسایی شود، یعنی باید معیارهاي شناسایی آن مشخص شود تا براساس آن،بتوان ارزش واقعی دارایی هاي فکري را تعیین کرد. مشخص کردن اینکه چه اقلامی جزء سرمایه هاي فکري هستند، از این نظر مهم است که می تواند به سازمان در جهت رسیدن به اهدافش کمک کند. در مرحله دوم، سرمایه فکري از نظر محر كهاي ارزش، مورد ارزیابی قرار می گیرد. منظور از محر ك هاي ارزش، عواملی هستند که موجب تغییر در ارزش سرمایه فکري می شوند و آن را تحت تأثیر قرار می دهند. این محرك ها باید براساس یک طرح استراتژیک و برنامه هدفمند مشخص شوند. در مرحله سوم، اطلاعات مدیریتی دقیق و معناداري در رابطه با اندازه گیري عملکرد سرمایه فکري جمع آوري می شوند. در مرحله چهارم، اطلاعات مدیریتی جمع آوري شده در مرحله قبلی، براي تجزیه و تحلیل عملکرد و بهبود عملیات مدیریتی در زمینه آموزش و تصمیم گیري در سازمان مورد استفاده قرار می گیرد. در مرحله آخر نیز گزارش هاي خارجی در رابطه با عملکرد در زمینه سرمایه فکري آن در طول یک یا چند دوره مالی فرآهم می شوند. این گزار ش ها براي سها مداران داخلی و خارجی و بقیه افرادي که منافعی در شرکت دارند، مفید خواهد بود.

استفاده کنندگان اطلاعات مربوط به سرمايه فکري به این شرح می باشند: سهامداران و سرمايه گذاران: براي داشتن اطلاعات بهتر براي تصميمات مربوط به سرمايه گذاري، سهامداران و سرمايه گذاران (اعم از بالفعل و بالقوه) بايد دانش و آگاهي بيشتري در مورد سرمايه فکري يک سازمان داشته باشند.  2-تحليلگران مالي: تحليل گران براي درک بهتر ارزش سازمان، بايد اطلاعات درستي در مورد ارزش سرمايه فکري آن داشته باشند.     بدون داشتن اطلاعات کامل در مورد سرمايه فکري سازمان و درک چگونگي کمک کردن اين اطلاعات در رسيدن به اهداف استراتژيک، تجزيه و تحليل کنندگان نمي توانند ارزيابي درستي از وضعيت سازمان انجام دهند. اين امر، منجر به افزايش ابهام براي سرمايه گذاران و بانک ها مي شود و باعث خواهد شد که آنها ريسک بيشتري براي سرمايه گذاري يا دادن اعتبار، براي سازمان در نظر بگيرند که اين خود سبب مي شود، هزينه سرمايه اي افزايش پيدا کند و در نتيجه در بعضي موارد منجر به کاهش اشتياق در سرمايه گذاري در اين بنگاه گردد. 3-کارکنان: کارکنان براي درک سلامت و وضعيت مالي سازمان خود، به اطلاعات نياز دارند و امروزه سرمايه فکري يک عنصر بسيار مهم براي اين هدف است. آنها به ويژه به کسب اطلاعات در مورد شکل فرآيندهاي مربوط به نحوه مديريت، نگهداري و گسترش دادن اين دارايي ها علاقه مند هستند. 4-ساير افراد: سازمان ها به وضعيت روابطشان با شرکاي تجاري، تامين کنندگان و تمامي کساني که منافعي در سازمان دارند و به عبارتي در زنجيره تامين و توليد و توزيع محصول شرکت نقشي دارند بسيار اهميت مي دهند. يکي از راه هاي کسب اطمينان اين افراد و داشتن روابط مستحکم با آنها در اختيار گذاشتن اطلاعات دقيق در مورد دارايي ها به ويژه سرمايه فکري موجود در سازمان است.

رابطه سرمایه های فکری و عملکرد مالی

منظور از سرمايه فكري، توسعه و بكارگيري منابع دانش در شركت ها است. سرمايه فكري شامل دانش، اطلاعات، دارايي فكري و تجربه است كه مي تواند براي ثروت آفريني مورد استفاده قرار گيرد. سرمايه فكري عبارت است از توانايي ذهني جمعي يا دانش كليدي به صورت يك مجموعه ،بنابراين سازماني برتر است كه در هر سه جزء سرمايه فكري قدرتمند باشد.تحقیقات صورت گرفته نشان داده است که امروزه منبع ارزش اقتصادي، تنها تولید محصولات برتر نیست بلکه وجود سرمایه فکري متمایز است. با توجه به اهمیت سرمایه فکري تحقیقات زیادي به بررسی تاثیر سرمایه فکري بر ابعاد مختلف عملکرد پرداخته اند.

ادوینسون و مالون  یکی از اولین تعاریف سرمایه فکري را مطرح نمودند که سرمایه فکري دانش، تجربه، تکنولوژي سازمانی، روابط با مشتریان و مهارت هاي حرفه اي است  که سبب ایجاد مزیت رقابتی شرکت در بازار سرمایه می شود. ریاحی و بلوکی رابطه مثبت و معناداری بین سرمایه های فکری و عملکرد مالی را نشان دادند، چن علاوه بر اثبات روابط بین سرمایه فکري و عملکرد مالی و ارزش بازار، نشان داد سرمایه گذاران ممکن است ارزش هاي متفاوتی براي اجزاي خلق کارایی (فیزیکی، انسانی، ساختاري) قائل باشند.

نمازي و ابراهیمی در تحقیقی روش پالیک براي  سنجش ارزش افزوده سرمایه فکري استفاده نموده و به این نتیجه رسیدند که بین سرمایه فکري و عملکرد جاري و آینده شرکت هم در سطح کلیه شرکت ها و هم در سطح صنایع، رابطه مثبت ومعناداري وجود دارد. همچنین تحقیقات مصطفایی و طباطبایی  و مهرانی ­همگی حاکی از تاثیر مثبت سرمایه­فکري بر عملکرد و ارزش بازاراست­.

تینگ و لین با هدف ارزیابی عملکرد سرمایه فکري و رابطه آن با عملکرد مالی به انجام پژوهشی در مالزي پرداختند،نتایج نشان می دهد که اجزاي سرمایه فکري نیز با سودآوري رابطه معنی داري دارند. مدیشنز و همکاران به بررسی تأثیرسرمایه فکري بر ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت پرداختند. نتایج پژوهش، حاکی ازاین بود که تنها بین سرمایه انسانی و یکی از معیارهاي عملکرد مالی یعنی بازده سرمایه(ROE) ارتباط معناداري وجود دارد.

منبع

خزائی لنگرودی، آمنه(1393)، تاثیر مدیریت سرمایه فکری بر عملکرد مالی سرپرستی بانک ها و بیمه ها، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت بازرگانی، دانشگاه آزاد اسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید