حمل‌ و نقل دریایی کشور ایران

جمهوری اسلامی ایران  باسابقه نزدیک به 3000 سال دریانوردی و پیشتاز در امر دریانوردی و برخورداری از 5800 کیلومتر طول سواحل در شمال و جنوب و موقعیت ممتاز در منطقه مهم خاورمیانه و عبور کریدورهای مهم شمال – جنوب و شرق – غرب از پهنه سرزمین و وجود شبکه‌های گسترده راه در کشور از قابلیت بسیار بالایی در توسعه حمل و نقل دریایی و حمل و نقل ترکیبی و گسترش ترانزیت برخوردار می‌باشد و به همین لحاظ با توسعه فعالیت‌های بندری و دریایی می‌توان زمینه‌های تحقیق بخش مهمی از چشم انداز توسعه جمهوری اسلامی ایران را فراهم ساخت.

حمل و نقل دریایی در سطح بین‌الملل به‌عنوان باصرفه‌ترین، ارزان‌ترین و کارآمدترین شیوه حمل و نقل انبوه کالاهای نفتی و غیرنفتی در سرتاسر جهان محسوب شده و بیشتر تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود و هم اکنون سهم کشتیرانی در جا به‌جایی کالاهای ساخته شده و مواد خام به 90% کل تجارت جهانی می‌رسد.

سازمان بنادر و دریانوردی

سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان یک سازمان دولتی وابسته وزارت راه و شهرسازی، مرجع قانونی حمل و نقل دریایی کشور می‌باشد و نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی دریایی را بر عهده دارد. اداره و بهره برداری بندرها بازرگانی کشور، سیاست‌گذاری و نظارت کامل در امور کشتیرانی ساحلی و بازرگانی و تأمین ایمنی عبور و مرور آن‌ها رسالت وجودی این سازمان است و بر اساس قوانین و مقررات مصوب به‌صورت در آمد 0 هزینه اداره می‌گردد و این سازمان ابتدا با عنوان “اداره بنادر کل کشور(اداره کل بنادر)” در روز 15 بهمن ماه سال 1314 شمسی در تهران ایجاد و کلیه امور بنادر ایران در آن متمرکز شد و سپس در خرداد کاه سال 1339 بانام سازمان بنادر و کشتیرانی قانونا تأسیس گردید. سازمان در سال 1353 شمسی از وزارت دارایی متنازع و به وزارت راه و ترابری انتقال یافت. در سال 1387 قانون تغییر نام سازمان به ” سازمان بنادر و دریانوردی” در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و حاکمیت کلیه قوانین حاکم بر سازمان بنادر و کشتیرانی به سازمان بنادر و دریانوردی نیز تنفیذ گردید. حمل‌ونقل دریایی کشور نقشی غیرقابل جایگزین در تجارت خارجی به‌ویژه فرا قاره‌ای کشورها دارد و به‌عنوان ایمن‌ترین و باصرفه‌ترین شیوه حمل‌ونقل انبوه کالا نسبت به سایر شیوه‌های حمل‌ونقل، از جایگاهی کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشور برخوردار است. در کشور ما، جابه‌جایی حجم انبوه کالاها از بنادر و اسکله‌های بازرگانی (به‌عنوان دروازه اصلی حمل‌ونقل دریایی ایران) بالغ بر 83 درصد از تناژ صادرات و واردات کشور طی سال 1390 را به خود اختصاص داده است .

سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان یک سازمان دولتی وابسته به وزارت راه و شهرسازی، مرجع قانونی حمل‌ونقل دریایی کشور می‌باشد و نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی دریایی را بر عهده دارد. همان‌طور که گفته شد بیش از 80 درصد تجارت و حمل‌ونقل بین‌الملل توسط دریا و شبکه دریایی صورت می‌گیرد که بخش عظیم آن توسط دو بندر شهید رجایی واقع در بندر عباس که مهم‌ترین بندر کانتینری کشور و بندر امام انجام می‌پذیرد. به دلیل مجاورت با آب‌های آزاد، بندر شهید رجایی دسترسی دریایی مناسبی به دیگر قسمت‌های جهان از طریق کشتیرانی تنگه هرمز دارد. ایجاد چندین مسیر حمل‌ونقل دریایی از این بندر به سواحل جنوبی خلیج فارس و همچنین به کشورهای آفریقایی و آسیای شرقی از جمله فعالیت‌هایی است که برای گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین ایران و دیگر قسمت‌های دنیا باید مورد توجه قرار گیرد. کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران باهدف تمرکز زدایی و تخصصی کردن فعالیت‌های خود اقدام به سازمان‌دهی ساختار شرکت بر مبنای هلدینگ نموده و هم اکنون این گروه به‌عنوان بزرگ‌ترین هلدینگ حمل‌ونقل کشور و منطقه محسوب می‌گردد که دارای شرکت‌ها و مؤسسات متعدد با فعالیت‌های بین‌المللی در داخل و خارج از کشور بوده و با بهره‌مندی از بیش از 180 دفتر نمایندگی در سرتاسر جهان، قابلیت ارائه کلیه خدمات حمل‌ونقل دریایی به طیف وسیعی از مشتریان را دارا می‌باشد.

جدول : ظرفیت و قابلیت بنادر کل کشور

کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران

کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در سال 1346 تأسیس و فعالیت خود را با دو فروند کشتی با مجموع ظرفیت 2550 تن آغاز کرد. حمل و نقل دریایی به‌عنوان اقتصادی‌ترین شیوه حمل و نقل، جایگاه ویژه‌ای را در جابجایی کالا به خود اختصاص داده و لذا حدود 90 درصد از کل حمل و نقل جهانی کالا از طریق دریا صورت می‌پذیرد. کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با شناخت این جایگاه ویژه اقدام به توسعه و تجهیز ناوگان خود نمود و هم اکنون گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن بیش از 160 فروند شناور با ظرفیت حمل بیش از 5/5 میلیون تن به‌عنوان بزرگ‌ترین ناوگان خاورمیانه و یکی از شرکت‌های برتر در میان شرکت‌های کشتیرانی جهان می‌باشد و دارای شرکت‌ها و مؤسسات متعدد در داخل و خارج از کشور در سطح بین‌المللی بوده که با بهره‌مندی بیش از 180 دفتر نمایندگی در سرتاسر جهان ، قابلیت ارائه کلیه خدمات حمل و نقل دریایی به طیف وسیعی از مشتریان را دارا می‌باشد . شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در سال 1389 موفق به جابجایی 27/3 میلیون تن کرایه محموله گردید و کرایه‌ای بیش از 16/1 میلیارد دلار کسب نمود که نسبت به سال گذشته دارای 11/2 درصد رشد می‌باشد.

تمامی شرکت‌های موفق در دنیا اقدام به تکمیل زنجیره تأمین خود نموده و سعی می‌نمایند با تأسیس شرکت‌های اقماری فعالیت‌های حاشیه‌ای هسته اصلی فعالیت خود را توسط شرکت‌های تحت پوشش به انجام رسانند تا ضمن پائین آوردن هزینه تمام شده بدون نیاز به اتکا به دیگر شرکت‌های پیمانکار در استقلال کامل در هر شرایطی امکان انجام مأموریت‌های محوله خود را داشته باشند. کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان شرکت مادر هم اکنون دارای 95 فروند کشتی اقیانوس‌پیمای ملکی به ظرفیت 4/6 میلیون تن می‌باشد و 9 فروند کشتی چند منظوره، مجموعاً با ظرفیت 252000 تن نیز در حال ساخت دارد که به‌تدریج به ناوگان ملحق خواهند شد. در سال 1389 میزان کل محموله جا به‌جا شده گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بیش از 34/58 میلیون تن کرایه بوده و کل کرایه حمل دریافت شده نیز بیش از 1/26 میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال گذشته دارای 9/6 درصد رشد می‌باشد. از کل محمولات ، 6/9 میلیون تن محمولات وارداتی ، 6/2 میلیون تن محمولات صادراتی و 14/2 میلیون تن کرایه محمولات بین‌الملل بوده است.

گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بهره‌مندی از ناوگان و شبکه‌ای توانمند با  گستره‌ی جهانی و برخوردار از سهم بازاری چشمگیر در سطح منطقه، نقش مهمی را در حمل و نقل از طریق دریا ایفا می‌کند. همچنین کشتیرانی ایران و هند، کشتیرانی والفجر، موسسه آموزشی کشتیرانی، خدمات ماشینی کشتیرانی، کشتیرانی دریای خزر، کشتیرانی جنوب – خط ایران، کشتیرانی ایران و مصر و نیز شرکت اوسیس فریت، ایرینوست شیپ، خدمات دریایی و مهندسی کشتیرانی، ایرایتال، شرکت حمل و نقل ریلی و موسسه خدمات رفاهی کشتیرانی شرکت‌های زیر نظر کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران هستند.

گمرک جمهوری اسلامی ایران

امروزه نقش گمرك در نظام‌های اقتصادي ، صرفاً به دو جنبه مالي و اقتصادي آن منحصر نبوده و اهميت آن تنها از جنبه‌های وصول در آمد براي دولت ، اجراي مقررات بازرگاني خارجي و اعمال سیاست‌های حمايتي ، مطرح نمی‌باشد. و طيف گسترده‌ای از الزامات ملي و بین‌المللي در رابطه با مبادلات بین‌المللي و تجارت خارجي را شامل می‌شود. ظهور اقتصاد ديجيتالي ، جهاني شدن و تحولات حادث شده در نظام بین‌المللي ، موجب گرديده است كه نقش گمركات كشور  نيز دگرگون شده و وظائف و مأموریت‌های سنتي گمرك ، پاسخگوي اهداف توسعه ملي نباشد.

گمرك جمهوري اسلامي ايران با توجه به اهميت جايگاه خود در نظام اقتصادي كشور نهايت تلاش خود را در جهت كمك به تحقق اهداف توسعه اقتصادي – اجتماعي كشور ، از طريق ايجاد تسهيلات مناسب در چارچوب قوانين و مقررات ، حذف تشريفات زائد ، افزايش كيفيت خدمات گمركي و به‌طور كلي ارتقاء کارایی نظام گمركي و بازرگاني كشور ، معطوف نموده است.

گمرك جمهوري اسلامي ايران به‌عنوان مرزبان اقتصادي كشور ، نقش مهمي در اجراي سیاست‌ها و برنامه‌های دولت و نيل به اهداف توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگی كشور دارد . به راین اساس گمرك ايران همواره تلاش می‌نماید تا با تنظيم برنامه‌ها و سیاست‌های اجرائي ، اعمال دقيق و مقررات گمركي – بازرگاني ، و با ايجاد تسهيلات لازم گمركي و افزايش کارایی خود ، به تحقيق اهداف دولت در زمینه‌های مختلف اقتصادي و بازرگاني كمك می‌نماید.

گمرك جمهوري اسلامي ايران سازماني دولتي تابع وزارت امور اقتصادي و دارايي است كه به‌عنوان مرزبان اقتصادي كشور نقش محوري و هماهنگ‌كننده را در مبادي ورودي و خروجي كشور دارد و مسئول اعمال حاكميت دولت در اجراي قانون امور گمرکی و ساير قوانين و مقررات مربوط به صادرات و واردات و عبور (ترانزيت) كالا و وصول حقوق ورودي و عوارض گمركي و ماليات‌هاي مربوطه و الزامات فني و تسهيل تجارت است. گمرك جمهوري اسلامي ايران براي انجام وظايف قانوني خود، سطوح واحدهاي اجرايي مورد نياز را بدون رعايت ضوابط و تقسيمات كشوري و ماده (30) قانون مديريت خدمات كشوري، متناسب با حجم و نوع فعاليت‌ها تعيين مي‌نمايد. تشكيلات گمرك و واحدهاي اجرايي متناسب با وظايف و مأموريت‌هاي محوله توسط گمرك جمهوري اسلامي ايران تهيه مي‌شود و پس از تأييد وزير امور اقتصادي و دارايي به تصويب هیئت وزيران مي‌رسد.گمرك جمهوري اسلامي ايران شامل ستاد مركزي گمرك ايران و گمرك‌هاي اجرايي است. بخشی از وظايف و اختيارات گمرك جمهوري اسلامي ايران به شرح زیر می‌باشد:

• اعمال سياست‌هاي دولت در زمينه صادرات و واردات و عبور كالا
• تشخيص و وصول حقوق ورودي و ساير وجوه قابل وصول قانوني توسط گمرك ايران
• انجام تشريفات قانوني ترخيص و تحويل كالا به صاحب يا نماينده قانوني وي و بررسي اسناد ترخيص به‌منظور احراز صحت شرايط ترخيص و وصول كسر دريافتي يا استرداد اضافه دريافتي
• كنترل و نظارت بر امر عبور كالا از قلمرو كشور
• اجراي قوانين و مقررات مرتبط با بازارچه‌هاي مرزي، مرزنشينان و پيله‌وران
• اعمال مقررات گمركي درباره معافيت‌ها و ممنوعيت‌ها در بخش‌هاي صادرات قطعي، صادرات موقت، واردات قطعي، واردات موقت، كران بري (كابوتاژ)، عبور داخلي كالا، انتقالي، معاملات پاياپاي مرزي، فروشگاه‌هاي آزاد، بسته‌ها و پيك‌هاي سياسي و پست بين‌الملل
• اجراي قوانين و مقررات مربوط به تخلفات و قاچاق گمركي، كالاهاي متروكه و ضبطي
• پيش‌بيني و فراهم نمودن زيرساخت‌هاي مورد نياز براي اجرا و استقرار سامانه‌ها، رويه‌ها و روش‌هاي نوين همچون پنجره واحد در فعاليت‌هاي گمركي

بنادر تجاری کشور

بنادری تجاری کشور سهم عظیمی در تجارت کشور ایفا می‌کنند . همان‌گونه که گفته شد بنادر تجاری کشور بیش از 80 درصد از ترانزیت کشور را بر عهده دارد. در این بخش به خلاصه‌ای از معرفی بنادر فعال تجاری در ایران و  نقش آن‌ها در حمل و نقل دریایی پرداخته شده است.

• بندر امام خمینی

بندر امام خمینی (ره) در اواسط نهمین دهه از آغاز فعالیتش، اکنون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای به ایفای نقش می‌پردازد. این بندر در سال 1390 پس از تغییر رژیم حقوقی خود از یک بندر عادی به منطقه ویژه اقتصادی و الحاق اراضی مجاور، هم اکنون با بالغ بر 11 هزار هکتار مساحت، بزرگ‌ترین منطقه ویژه اقتصادی کشور را تشکیل می‌دهد. بندر امام امروزه با انجام بیش از 35% از کل تجارت دریایی کشور، نوید توسعه‌ای پایدار را برای منطقه از طریق صنعت حمل‌ونقل می‌دهد. مساحت انبارهای این بندر در حدود 262 هزار متر مربع می‌باشد. از قابلیت‌ها و مزیت‌های این بندر می‌توان به خلاصه موارد زیر اشاره کرد:

• ارتباط با شبکه راه آهن سراسر کشور
• مجاورت با بزرگ‌ترین منطقه ویژه اقتصادی صنایع پتروشیمی بندر امام و مجتمع‌های پتروشیمی رازی و بند امام خمینی
• واقع شدن در مسیر ترانزیت کالا از کشورهای آسیای جنوب شرقی و کشورهای عراق، ترکیه و آسیای میانه
• بهره گیری از پیشرفته‌ترین تجهیزات ویژه بندری، بهره‌مندی از پایانه اختصاص غلات و توانایی پذیرش کشتی‌های 100 و 150 هزار تنی

جدول: مشخصات کلی و ظرفیت بندر امام خمینی

• بندر بوشهر

بنـدر بوشهر از مهم‌ترین بنادر جنوب کشور و در حاشیه خلیج فارس می‌باشد. عمق آب در لنگرگاه خارجى 8/10متر می‌باشد که از طریق کانال خارجى به طول 9200 متر به لنگرگاه داخلى و از لنگرگاه داخلى به‌وسیله کانال داخلى به طول 3900 متر به خور سلطانى و اسکله بندر بوشهر و از آنجا به خور پودر منتهى می‌گردد. عرض کف کانال بیرونی 150 متر و کانال داخلی تا 140 متر می‌باشد.   مساحت کل این بندر در حدود 97 هزار هکتار می‌باشد که در حدود 52 هزار متر مربع از آن را انبارها تشکیل می‌دهد. بندر بوشهر خدمات جابه‌جایی کالا از قبیل مواد نفتی، فله خشک، کالای عمومی، کالای کانتینر و کالای سرد خانه‌ای را ارائه می‌دهد. قابلیت‌ها و مزیت‌های این بندر به‌طور مختصر شامل:

• کوتاه‌ترین فاصله به مراکز تولید و مصرف استان‌های فارس، اصفهان و کهگیلویه و بوی احمد و نزدیکی به کشورهای حوزه خلیج فارس
• برخورداری از 15 درصد تخفیف در حقوق ورودی، هزینه باربری، انبار داری و عوارض بر شناورهای حامل کالاهای کابوتاژ
• امکان استفاده از سردخانه پنج هزار تنی برای نگهداری کالاهای یخچالی
• وجود صنایع کشتی سازی و صنایع فراساحل و امکان سرویس دهی به شناورها

جدول : مشخصات کلی و ظرفیت بندر بوشهر

• بندر نوشهر

بندر نوشهر واقع در استان مازندران و سواحل دریای خزر می‌باشد. این بندر طی سال‌های 1318-1309 توسط دو شرکت هلندی و بلژیکی احداث و در سال 1319 با ورود نخستین کشتی تجاری حامل قطعات و ماشین‌آلات کارخانه ذوب آهن کرج راه اندازی گردید. بندر نوشهر با مساحت 22 هکتار در حال حاضر دارای 10 پست اسکله تجاری و خدماتی می‌باشد که بطورمتوسط سالانه 500 فروند کشتی در این بندر تردد می‌کنند.

بندر نوشهر با آبخور 5/5 متر بیشترین آبخور را در بین بنادر شمالی کشور داراست و با توجه به بازسازی و توسعه اسکله‌های آن در آینده نزدیک به آبخور 5/6 متر دست خواهد یافت که این امر امکان ورود کشتی‌هایی با ظرفیت بالاتر را فراهم می‌نماید. با تصویب مجلس شورای اسلامی از اردیبهشت ماه 1390 بندر نوشهر به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل و امکان بهره‌مندی تجار و سرمایه گذاران بخش خصوصی از مزایا و تسهیلات ناشی از قانون مناطق ویژه اقتصادی فراهم گردید. از مزایا و قابلیت‌های این بندر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارزان‌ترین راه مواصلاتی به آسیای میانه و قرار گرفتن در مسیر اصلی آزاد راه تهران – شمال
• دسترسی آسان به بازار مصرف 300 میلیون نفری کشورهای CIS و اروپای شرقی
• نزدیک‌ترین بندر تجاری کشور به پایتخت و مراکز عمده تجاری – صنعتی
• اسکله نفتی اختصاصی و اتصال آن به مخازن شهر چالوس و بهره‌مندی از انبارها و تأسیسات اختصاصی صادرات و ترانزیت کالا

جدول : مشخصات کلی و ظرفیت بندر نوشهر

• بندر امیرآباد

بنادر و دریانوردی و منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد در شرق استان مازندران و فاصله 51 کیلومتری مرکز استان قرار دارد، عملیات ساختمانی این بندر از سال 1375 آغاز گردید و در سال 1376 با توجه به موقعیت ممتاز و استعدادهای بالقوه از سوی شورای عالی مناطق آزاد به‌عنوان منطقه ویژه معرفی گردید، ظرفیت‌های عملیاتی این بندر در فاز اول 5/6 میلیون تن بوده و برای فاز نهایی با ظرفیت 18 میلیون تن طراحی شده است. این بندر دارای مساحتی در حدود 1060 هکتار می‌باشد که مساحت کل انبار آن 120 هزار متر مربع می‌باشد. از مزایا و قابلیت‌های این بندر به‌طور مختصر به شرح زیر می‌باشد:

• متصل به شبکه ریلی کشور و ارتباط با بنادر جنوبی از طریق راه آهن و برخورداری از اسکله رو – رو راه آهن و اسکله رو – رو کامیون جهت ترانزیت و حمل یکسره کالا با استفاده از اصول حمل‌ونقل مدرن چندوجهی
• اتصال به بنادر شهید رجایی و امام خمینی از طریق شبکه ریلی
• بهره‌مندی از تجهیزات پیشرفته تخلیه و بارگیری کانتینر
• نزدیکی با صنایع کشتی سازی صدرا و بندر نفتی نکا

جدول : مشخصات کلی و ظرفیت بندر امیر آباد

• بندر خرمشهر

در شمال غربی خلیج فارس و در جنوب غربی جمهوری اسلامی ایران و در همسایگی جنوب شرقی کشور عراق (مرز زمینی شلمچه) در محل تلاقی رودخانه‌های اروندرود و کارون در استان خوزستان واقع شده است.این بندر سابقه طولانی در امر تجارت دریایی داشته و ساخت و بهره برداری از اسکله‌های ویژه پذیرش کشتی‌های اقیانوس پیما در بندر خرمشهر در سال‌های آغازین 1300 شمسی شروع شده و در زمان جنگ جهانی دوم و پس از آن به اوج خود رسیده است، به‌طوری که در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی بندر خرمشهر با داشتن تعداد 20 اسکله یکی از بزرگ‌ترین بنادر کشور به‌حساب می‌آمد. مساحت این بندر در حدود 230 هکتار می‌باشد که مساحت کل انبار این بندر 48 هزار متر مربع است. از مزایا و قابلیت‌های این بندر به‌طور مختصر به شرح زیر می‌باشد:

• دارای خطوط منظم فیدری از امارات متحده عربی و امکان حمل کانتینر از کلیه نقاط دنیا به این بندر
• اتصال به خطوط ریلی راه آهن و باصرفه‌ترین راه ترانزیتی کشور
• دارای اسکله اختصاصی جهت پهلو دهی کشتی‌های رو – رو
• برخورداری از مزیت‌ها و امکانات لازم جهت استقرار مراکز لجستیک توسعه حوزه‌های نفتی دریایی
• مناسب‌ترین بندر برای ترانزیت زمینی و دریایی کالا به کشور عراق

جدول: مشخصات کلی و ظرفیت بندر خرمشهر

• بندر شهید باهنر

بندر شهید باهنر از بنادر قدیمی استان و جزء 8 بندر فعال ایران به شمار می‌رود. در سال 1334 در بررسی محل مناسب برای ایجاد اسکله جدید بندرعباس (بندر شهید باهنر فعلی) کارشناسان خور چلو در منطقه سورو با توجه به عوامل طبیعی و تاریخی، محلی مناسب برای اولین اسکله مدرن بندرعباس در نظر گرفتند و در آبان ماه سال 1346 ساخت بنای اسکله سورو (بندر شهید باهنر فعلی) آغاز گردید. این اسکله تا مدتی بنام اسکله سورو یا اسکله جدید خوانده می شود. بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی این بندر به نام بندر شهید باهنر تغییر نام داد.این بندر از فعال‌ترین و بزرگ‌ترین بنادر تجاری کشور بعد از خرمشهر در دهه 50 و 60 بوده و فعالیت سالیانه آن به 8 میلیون تن می‌رسید. بندر شهید باهنر در جنوب ایران و در شمال خلیج فارس و در مختصات 56 درجه و 12 دقیقه طول شرقی و 27 درجه و 9 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.

موقعیت ممتـاز جغرافیایی در دسترسی به آب‌های آزاد جهان از طریق خلیج فارس، اتصـال به شبکه راه‌های بین‌المللی، نزدیکی به مناطق آزاد قشم و کیش و بنادر تجاری خلیج فارس این بندر را به پایگاهی استراتژیک و منحصر به فرد پس از مجتمع بندری شهید رجایی در منطقه تبدیل نموده است. از لحـاظ موقعیت دریایی، این بندر در پناه جزیره قشم قرار گرفته و از تأثیر امواج بلند دریای عمان و خلیج فارس مصون می‌باشد. بندر شهید باهنر سومین بندر صادراتی کشور است که در امور صادرات کالای غیرنفتی و حمل‌ونقل کالا و حمل‌ونقل مسافربری جایگاه ویژه‌ای دارد. ویژگی خاص این بندر، برخورداری از آبخور 10.2 متر در زمان جذر کامل است که پس از بنادر امام (ره) و شهید رجایی بالاترین آبخور را در بین بنادر کشور دارا است. این بندر در گذشته نه چندان دور تنها بندر اصلی بندرعباس بوده و به لحاظ این که در محدوده شهر بندرعباس قرار دارد، همه روزه پذیرای تعداد زیادی گردشـگر و مسـافر بوده و حجم قابـل توجهی از تجـارت بندرعباس وابسته به فعالیت این بندر می‌باشد و نقش بسزایی در رونق اقتصادی منطقه دارد.

جدول: مشخصات کلی و ظرفیت بندر شهید باهنر

• بندر چابهار

بندر چابهار به‌عنوان یکی از بنادر مهم در جنوب ایران و در بخش شمالی دریای عمان قرار گرفته است. این بندر به علت موقعیت استراتژیک و دستیابی به آب‌های آزاد بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای در مبادلات ایران با سایر کشورهای منطقه دارد. بندر مورد بحث دارای مساحتی در حدود 270 هکتار می‌باشد که مساحت کل انبار 24.5 هزار متر مربع می‌باشد.

از سوی دیگر این بندر به علت نزدیکی به کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و آسیای میانه، در آینده‌ای نزدیک بااتصال به شبکه ریلی کشور اهمیت ویژه‌ای در ترانزیت کالا به این کشورها خواهد داشت. همچنین این بندر به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان بوده و در کریدور شمال – جنوب نقش مهمی ایجاد خواهد کرد. ضمناً این بندر در مسیر ترانزیتی شرق – غرب قرار گرفته و فوریت‌های مختلف اقتصادی و جغرافیایی در زمینه ترانزیت و ترانشیپ می‌باشد. بندر چابهار که در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع شده، به دلیل استقرار در کنار دریای عمان از دیر باز کانون داد و ستد و تجارت و دریانوردی بوده است. از مزایا و قابلیت‌های این بندر به‌طور مختصر به شرح زیر می‌باشد:

• بهره‌مندی از بهترین موقعیت استراتژیکی جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج فارس به افغانستان و آسیای میانه
• پایین بودن تعرفه وارد بر کالاهای غیر کانتینری نسبت به سایر بنادر کشور
• بهره گیری از تجهیزات پیشرفته بندری جهت تخلیه و بارگیری کالا و توانایی پذیرش کشتی‌هایی با ظرفیت 45 هزار تن

جدول : مشخصات کلی و ظرفیت بندر چابهار

• بندر انزلی

بندر انزلی بزرگ‌ترین و فعال‌ترین بندر حاشیه جنوبی دریای خزر است که مجهز به امکانات مدرن تخلیه و بارگیری می‌باشد. این بندر  دارای رتبه سوم بین بنادر کشور بعد از امام خمینی و بندر شهید رجایی از لحاظ تناژ تخلیه و بارگیری می‌باشد. واقع شدن این بندر در محدوده منطقه آزاد و فراهم نمودن تسهیلات و امکانات ویژه برای صاحبان کالا، تجار و سرمایه گذاران را فراهم می‌کند. بندر انزلی در مجاورت بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، ترکمن باشی در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان نیز می‌باشد. مساحت کل این بندر در حدود 69 هکتار می‌باشد که مساحت کل انبار این بندر 35 هزار متر مربع می‌باشد. از مزایا و قابلیت‌های این بندر به‌طور مختصر به شرح زیر می‌باشد:

• قرار گرفتن در مسیر کریدور بین‌المللی شمال – جنوب و نزدیکی به بنادر اروپایی
• دستیابی سریع و آسان مراکز داخلی به مواد اولیه و تحویل کالا در حداقل زمان
• دسترسی به معادن سرب، روی، آهن و مراکز صنعتی
• بهره برداری از تجهیزات پیشرفته در امر تخلیه و بارگیری کالا
• برخورداری از مزایا و تسهیلات قانونی منطقه آزاد تجاری _ صنعتی انزلی
• امکان سواپ نفت و گاز دریای خزر

جدول: مشخصات کلی و ظرفیت بندر انزلی

• بندر خارگ

اداره بندر و دریانوردی خارگ یکی از ادارات تابعه اداره کل بنادر و دریانوردی استان بوشهر می‌باشد که از چند دهه قبل با استقرار در جزیره خارک به شناورهای ورودی خدمات لازم را ارائه نموده است با توجه به آئین نامه سازمان بنادر و دریانوردی (وظایف و اختیارات) وظایف متنوع و متعددی را عهده دار می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر می‌باشد.

• انجام تشریفات ورود و خروج شناورها و ارائه خدمات به کشتی‌ها و نمایندگی‌های کشتیرانی
• مقابله با آلودگی نفتی
• انجام عملیات تجسس و نجات و کمک رسانی به شناورهای سانحه دیده
• کنترل و بازرسی فنی و ایمنی شناورهای ورودی به خارک جهت اطمینان از قابلیت دریانوردی آن‌ها
• اداره و برقرار نمودن علائم و وسایل روشنایی در محدوده آب‌های جزیره خارگ

• بندر لنگه

بندرلنگه جنوبی‌ترین مرز ساحل خشکی خلیج فارس است از این رو این بندر کمترین فاصله را با سایر کشورها و بنادر حاشیه جنوب خلیج فارس دارد. اتصال از سه جهت به شبکه جاده‌ای کشور، موقعیت مناسب قرارگیری بندر به لحاظ جغرافیایی، نزدیکی به تنگه هرمز و آب‌های بین‌المللی، وضعیت مساعد شرایط حوضچه بندر، ارتباطات قوی ساکنان با اتباع کشورهای حاشیه خلیج فارس و فاصله کوتاه بندر تا کشورهای مذکور بندر را از لحاظ ارتباطات دریایی در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. مساحت کل محوطه‌های بندرلنگه تا سال 1381 در حدود 10 هکتار بوده اما در سال‌های اخیر به 27 هکتار ارتقاء پیدا نموده است. بندر لنگه دارای دو اسکله چند منظوره با مجموع طول 444 متر و یک اسکله رورو با طول 20 متر می‌باشد که طول اسکله غربی 234 متر و عرض آن 30 متر و آبخور 5/5 متر ظرفیت 3000 تن را در خود جای داده است همچنین طول و عرض اسکله شرقی 210 و 30 متر و آبخور 5/5 و ظرفیت 3000 تن و اسکله رورو با طول و عرض 20 و 24 و عمق 5/5 متر و ظرفیت 3000 تن آماده خدمات رسانی می‌باشد. از مزایا و قابلیت‌های این بندر به‌طور مختصر به شرح زیر می‌باشد:

• انجام امور مربوط به صادرات و واردات کالا با استقرار سیستم پنجره واحد تجاری در کمترین زمان ممکن
• نزدیکی به مهم‌ترین بندر کشور (بندر شهید رجایی) جهت ترانزیت و ترانشیپ کالا
• نزدیکی به سایت منطقه ویژه معادن انرژی پارسیان
• کنترل ترافیک دریایی و هدایت کشتی‌ها از طریق برج مراقبت و سیستم VTS

جدول: مشخصات کلی و ظرفیت بندر لنگه

• بندر نکا

بندر نکاء از سال 1374 با پهلوگیری اولین کشتی در اسکله شرکت کشتی سازی صدرا شروع به فعالیت نموده است. موقعیت استراتژیک این بندر در دریای خزر اهمیت آن را در سال‌های اخیر دو چندان کرده است. بندر نفتی نکاء به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر نفتی شمال و بندر تابعه منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد نقش حائز اهمیتی در تهیه سوخت پالایشگاه‌های داخل کشور، سوآپ نفت خام و ترانزیت فرآورده‌های نفتی نظیر بنزین، مازوت و گازوئیل را دارا می‌باشد. عملیات سوآپ نفت خام با همکاری بندر نفتی خارک صورت می‌پذیرد که از این طریق محموله‌های نفتی دریای خزر به خلیج فارس و آب‌های آزاد راه می‌یابند.

این بندر در جوار شرکت‌های بزرگ نفتی شامل پایانه‌های نفتی شمال، حفاری شمال، نفت خزر، کشتی سازی ایران صدرا و نیروگاه نکاء واقع گردیده است که با به‌کارگیری کادری مجرّب و کارآزموده عملیات دریایی کشتی‌ها را انجام داده و با استفاده از اصول و موازین قانونی داخلی و بین‌المللی دریایی بر حسن اجرای این عملیات و حفظ کیفیت بالای ایمنی، بهداشت و رعایت احترام به محیط زیست دریایی نظارت می‌نماید. لزوم رعایت ایمنی و بهداشت محیط کار و اهمیت نهادن به مسئله مهم و انکار ناپذیر محیط زیست دریای خزر که به‌عنوان یکی از نقاط خاص زیست محیطی و اکولوژی دریایی در دنیا محسوب می‌گردد، از چالش‌های عمده این بندر تلقی گردیده و همواره بر دقّت اجرای قانون دریایی ایران و معاهده‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی دریایی در مورد ارتقا سطح ایمنی دریانوردی و جلوگیری از آلودگی محیط زیست دریایی تأکید می‌نماید. بندر نفتی نکاء در حال حاضر دارای پنج پست اسکله می‌باشد که با توجه به اهمیت این بندر در امر سوآپ، با اتمام طرح ملّی حوضچه فراگیر این تعداد به سیزده پست افزایش خواهد یافت.

عملکرد سازمان بنادر و دریانوردی

بندرها از قدیم عملکرد خود را از طریق مقایسه توان عملیات واقعی و بهینه سازی خود ارزیابی کرده‌اند. همچنین بندر می‌تواند از شاخص‌های عملکرد نیز برای ارزیابی عملکرد خود استفاده کنند. یک بندر مه تنها کارایی فنی و کارایی اقتصادی (هزینه) مد نظر قرار می‌دهد، بلکه کارایی خود در زمینه فراهم نمودن توان عملیاتی را نیز مورد توجه قرار می‌دهد.همان‌طور که در نمودار پیداست هر ساله ظرفیت تناژ روند رو به رشدی را دارد که در برابر آن عملیات بندری بااینکه در مجموع ، در سال‌ها گفته شده رشد داشته است اما در مقایسه با سال 89 به علت اعمال تحریم‌ها افت پیدا کرده است.

بیشترین سهم تجارت کالای نفتی با 57 درصد از کل تجارت مربوط به سال 1377 می‌باشد که بعد از آن روند نزولی پیدا می‌کند که سهم تجارت کالای غیرنفتی از کمترین میزان خود یعنی 47 درصد به 69 درصد در سال 1390 می‌رسد. اما یکی دیگر از آمارهای بسیار مهم سازمان بنادر مربوط عملیات کانتینری بنادر می‌باشد. همان‌طور که در فصول بعدی به آن اشاره خواهد شد یکی از اجزای بسیار مهم حمل و نقل چند وجهی حمل کالاها به‌وسیله کانتینر می‌باشد.

همان‌طور که در آمار عملکرد کانتینری آمده است، ایران در سال 1390 تنها 3.2 میلیون ترانزیت کانتینری داشته است که این مقدار متناسب با ظرفیت و پتانسیل موجود نمی‌باشد. سازمان بنادر در تلاش است بندر شهید رجایی به هاب منطقه و یکی از بنادر اصلی تبدیل کند در صورتی که بندر جبل علی در سال 2006 به رقم تجارت 10.65 میلیون تی ای یو در سال 2006 رسیده است که جزو ده بندر کانتینری جهان قرار دارد.

منبع

باوقار زعیمی، علی (1393)، اثرات سیستم حمل‌ونقل چندوجهی، پایان نامه کارشناسی ارشد ، مدیریت حمل‌ونقل دریایی، دانشگاه خلیج فارس

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید