تقسيم بندی روش تحقيق

الف) بر اساس پاردايم:

 رويكرد خرد گرايانه: پارادايم خردگرايانه با ديدگاه اصالت تحصلي سرو كار دارد. مفروضه اين پاراداين اين است كه واقعيت چيزي است كه فرد مي تواند به وسيله حواس خود آن را تجزيه كند.اين پارادايم بر پايه اين اصل استوار است كه متغير هاي تشكيل دهنده يك فرايند پيچيده را مي توان به طور جداگانه از يكديگر بررسي كرد. از جمله ويژگي هاي پارادايم خردگرايانه تلخيصي بودن،تكرار پذير بودن و ابطال پذيري است.

رويكرد طبيعت گرايانه: پارادايم اين رويكرد اين مفروضه استوار است كه واقعيت چيزي نيست كه همه افراد به طور يكسان آن را مشاهده كنند و تجربه مشابهب از آن به دست آورند . علاوه بر آن تقسيم يك پديده به اجزا و مطالعه هر يك از اجزا الزاما ما را به شناخت كامل از آن پديده نمي رساند و از طرفي هم واقعيت مورد مشاهده و مشاهدگر بر يكديگر تاثير مي گذارند و همچنين ارزش‌هاي پژوهشگر به نحوي فرايند پژوهش را تحت تاثير قرار مي دهد. بنابر اين در پارادايم طبيعت گرايانه مفروضه اصلي مورد تاكيد آن است كه واقعيت مورد مشاهده به تفسير افراد و ذهنيت آنان بستگي دارد.

ب) بر اساس بعد زماني:

گذشته نگر: به طور كلي چنانچه دادهاي گردآوري شده در رابطه با رويدادهايي باشد كه در گذشته رخ داده است طرح تحقيق را مي توان گذشته نگر تلقي كرد.

آينده‌نگر: در صورتي كه داده اي مورد نياز پژوهشگر درباره رويدادهايي باشد كه پژوهشگر بايد رخداد آن ها را طي دستكاري‌هايي نسبت به يك متغير به وجود آورد و يا به طور كلي متغير مورد مطالعه چنان باشد كه مشاهده آن در آينده ميسر باشد در اين صورت طرح پژوهشي آينده‌نگرتلقي مي شود.

پ) بر اساس گرايش تحقيق:

نتيجه گرا : تحقيقاتي كه هدف پژوهشگر صرفا يافتن پاسخ به مساله اي است كه هيچ گونه كاربردي بلافاصله بر آن مترتب نمي باشد.

تصميم گرا : در اين نوع تحقيق هدف پژوهشگر يافتن پاسخ مسئله‌اي است كه نتيجه آن بلافاصله مي تواند در تصميم گيري مورد استفاده قرار گيرد.

ت) بر اساس هدف تحقيق:

تحقيق بنيادي: هدف اساسي اين نوع تحقيقات آزمون نظريه ها ، تبيين روابط بين پديده ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در يك زكينه خاص است . تحقيقات بنيادي ،نظريه ها را بررسي كرده ،آنها را تاييد ،تعديل يا رد مي كند . با تبيين روابط ميان پديده ها ،تحقيق بينيادي به كشف قوانين و اصول علمي مي پردازد . با اين اهداف ، تحقيقات بنيادي درصدد توسعه مجموع دانسته هاي موجود درباره اصول و قوانين علمي است. اين نوع تحقيقات نتيجه گرا بوده و در رابطه با نيازهاي تصميم گيري انجام نمي شودبراي مثال تحول استدلال منطقي نزد كودكان را مي توان از نوع تحقيقات بنيادي دانست.

تحقيق پايه اي نوعي از تحقيق است كه اهداف مشخص تجاري ندارد و درآن سعي مي شود كه دانش و نظريه ها بطور عام و خاص توسعه و گسترش يابد و كاربرد عملي دستاوردهاي تحقيق مورد توجه نمي باشد .

نمونه اي از تحقيقات پايه اي در مديريت را مي توان توسعه نظريه پردازي هاي كلي انسان شناسانه پيرامون ساز و كارهاي انگيزشي موثر در رفتار انسان دانست.

تحقيق كاربردي: هدف تحقيقات كاربردي توسعه دانش كاربردي در يك زمينه خاص است .به عبارت ديگر تحقيقات كاربردي به سمت كاربرد عملي دانش هدايت مي شود . نتايج اين نوع تحقيقات در تعليم و تربيت مثلا در طراحي برنامه هاي درسي و كمك به اتخاذ تصميم هاي مربوط به نظام آموزشي به كار مي رود . به عنوان مثال كاربرد نظريه هاي مربوط به فرا شناخت در حل مساله را مي توان در زمره تحقيقات كاربردي قرار داد . هدف از تحقيق كاربردي به دست آوردن درك يا دانش لازم براي تعيين ابزاري است كه به وسيله آن نيازي مشخص و شناخته شده بر طرف گردد در اين نوع تحقيقات هدف كشف دانش تازه اي است كه كاربرد مشخصي را درباره فراورده يا فرايندي در واقعيت را دنبال مي كند.به عبارت دقيق تر تحقيق كاربردي تلاشي براي پاسخ دادن به يك معضل و مشكل عملي است كه در دنياي واقعي وجود دارد . نمونه اي از تحقيقات كاربردي در مديريت را مي توان بررسي دلايل فراگير نبودن روحيه كار گروهي بين كارگران صنعت خوردرو و ارائه راهكار هايي براي فراگير نمودن آن در بين كارگران دانست .

تحقيق و توسعه: فرايندي است كه به منظور تدوين و تشخيص مناسب بودن يك فرايند ، روش ها و برنامه هاي، شناسايي نياز يا استعداد، پيدايش انديشه ها ،آفرينش طراحي ،توليد ، معرفي و انتشار يك محصول و فرايند يا نظام فناوري تازه، انجام مي شود. هدف اصلي فعاليت هاي R&Dنظريه پردازي يا آزمون نظريه نيست بلكه توسعه محصولات يا فرايندهاي جديد، تدوين يا تهيه برنامه ها ، طرح ها وامثال آن است. به طوري كه ابتدا موقعيت نامعين خاصي مشخص شده و بر اساس يافته هاي پژوهشي ، طرح يا برنامه ويژه آن تدوين و توليد مي شود.

فعاليت هايR&Dدر جهت توسعه محصول خاص معمولا برحسب اهداف ، كاركنان وزمان تكميل بسيار وسيع اند.اين فرايند تامين نيازهاي خاص طبق مشخصات ، جزئياتي را در بر مي گيرد. محصولات پس از تكميل در شرايط واقعي امتحان شده و اصلاحات لازم تا رسيدن به سطح خاصي از اثربخشي در آنها اعمال مي گردد . اجراي چرخه تحقيق و توسعه پر هزينه است ، اين چرخه به طرح محصولات مطابق با برنامه كلي كسب و كار شركت مي انجامد. با وجود پر هزينه بودن اجراي چرخه تحقيق و توسعه اين چرخه، رشد و توسعه آتي را فراهم مي سازد.

 براساس نحوه گردآوري داده ها(تحقيق توصيفي):

تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است كه هدف آن ها توصيف كردن شرايط يا پديده هاي مورد بررسي است. اجراي تحقيق توصيفي مي تواند صرفا براي شناخت شرايط موجود يا ياري دادن به فرايند تصميم گيري باشد . همچنين مطالعه توصيفي براي تعيين ويژگي هاي متغيرهاي يك موقعيت صورت مي گيرد. به طور مثال ،توصيف يك كلاس درس بر حسب پايه هاي تحصيلي ،جنسيت ،گروه سني ،شمار نيمسال هاي باقيمانده تا اتمام تحصيل و شمار دروس بازرگاني گذرانده شده ماهيت توصيفي دارد.در سازمانها در موارد بسياري مطالعات توصيفي براي كسب آگاهي درباره ويژگي هاي مثلا گروهي از كاركنان در زمينه سن،سطح تحصيلات ،درجات شغلي و طول خدمت آنان به طور مكرر صورت مي گيرد . مطالعات توصيفي همچنين ويژگي هاي سازمانهايي كه رويه هاي مشابهي دارند به كار مي رود . به طور مثال ،ممكن است پژوهشگري بخواهد ويژگي هاي سازمان هايي را كه نظامهاي قابل انعطاف توليد را به كار مي گيرند يا شيوه هاي مالي خاصي دارند توصيف كند.

بيشتر تحقيقات علوم رفتاري را مي توان در زمره تحقيق توصيفي به شمار آورد.

تقسيم بندي تحقيقات توصيفي :

• تحقيق پيمايشي
• تحقيق هبستگي
• اقدام پژوهي
• بررسي موردي
• تحقيق پس رويدادي

تحقيق پيمايشي:

براي بررسي توزيع ويژگي هاي يك جامعه آماري روش تحقيق پيمايش به كار مي رود. اين نوع تحقيق مي تواندبراي پاسخ به سوال هاي پژوهشي از نوع زير مورد استفاده قرار گيرد:

• ماهيت شرايط موجود چگونه است؟
• چه رابطه اي ميان رويدادها وجود دارد؟
• وضعيت موجود چگونه است؟

تحقيق پيمايشي را برحسب جامعه مورد مطالعه مي توان به تحقيق پيمايشي در مقياس كوچك يا در مقياس بزرگ ناميد.

برخي از نويسندگان از جمله بورگ و گال تحقيقات تحولي را زير مجموعه اي از تحقيقات پيمايشي دانسته اند در حالي كه برخي ديگر تحقيقات تحولي را زير مجموعه اي از تحقيقات توصيفي محسوب مي كنند.تحقيقات تحولي به بررسي روندها و تحول پديده هاي مورد بررسي در طول زمان مي پردازد. بورگ و گال تحقيق پيمايشي را به سه دسته به شرح زير تقسيم مي كنند:

• روش مقطعي
• روش طولي
• روش دلفي

الف‌) روش مقطعي: اين روش به منظور گردآوري داده ها درباره يك يا چند صفت در يك مقطع از زمان (يك روز،يك هفته ،يك ماه) از طريق نمونه گيري از جامعه انجام مي شود.اين گونه پژوهش به توصيف جامعه بر اساس يك يا چند متغير مي پردازد.

در پژوهش هاي روان شناختي ،مطالعات مقطعي به منظور شناخت ماهيت و ميزان تغيرات كه نمايانگر سطوح سني مختلف است انجام مي شود. براي مثال بررسي تحول مهارت هاي زبان فارسي در گروه هاي سني مربوط به پايه هاي اول تا پنجم را مي توان در يك تحقيق مقطعي به عمل آورد.(بازرگان-1383) اين نوع مطالعات را تك ضربه اي ،مقطعي يا عرضي مي نامند

ب‌)روش طولي: در بررسي هاي پيمايشي طولي ،داده ها در طول زمان و يا به عبارت ديگر در زمان هاي مختلف گردآوري مي شود تا تغييرات بر حسب زمان بررسي شده وبه رابطه اين متغيرها از نظر تغييرات در طول زمان پي برده شود. سه نوع بررسي طولي را مي توان مورد بررسي قرار داد:

• بررسي روند فرايندها
• بررسي يك گروه ويژه
• بررسي يك گروه منتخب

در پژوهش هاي روان شناختي ،مطالعات طولي به منظور بررسي چگونگي پديداي يك رفتار ويا سير تحولي آن در طول زمان نزد گروه هايي طي زمان انجام مي شود.

تحقيقات طولي وقت و تلاش بيشتري را نسبت به انواع مقطعي طلب مي كند.با اين همه ،مطالعات طولي سازمان يافته مي تواند به كشف رابطه علت و معلولي كمك كند.به طور مثال ،شخصي كه مي خواهد ميزان فروش يك محصول را قبل وبعد از درج آگهي تبليغاتي يا تغيير سبك مديريت بررسي كند وبه شرط آنكه ساير دگرگوني هاي محيطي بر نتايج تاثير نگذاشته باشد ،مي تواند چنانچه افزايش فروش مشاهده كند آن را به آگهي نسبت دهد . چنانچه افزايش فروش وجود نداشته باشد،يا آگهي بي تاثير بوده است يا به زمان بيشتري نياز دارد تا تاثير خود را بگذارد.

طرح هاي تجربي همواره ماهيت طولي دارند زيرا گردآوري داده ها قبل و بعد از دستكاري متغيرها صورت مي گيرد.مطالعات ميداني نيز مي توانند طولي باشند . مثلا مقايسه بين داده هاي مربوط به بازتاب مديران نسبت به زنان شاغل در ده سال پيش و اكنون ،مطالعه طولي خواهد بود. با اين همه، اكثر مطالعات ميداني به دليل تلاش ،زمان و هزينه مصرفي براي گردآوري داده ها در مقاطع مختلف ،سرشت مقطعي دارند.البته اگر مديري بخواهد عوامل خاصي را طي يك دوره بشناسد (مانند ميزان فروش)تا به تواند بهبود را ارزيابي كند يا احتمال روابط علي را كشف كند، پژوهش طولي ضروري خواهد بود .مطالعات طولي اگر چه اغلب پرهزينه اند، ولي بينش سودمندي را پديد مي آورند.

روش دلفي: زمان يكه بخواهيم درباره اتفاق نظر يك جمع صاحب نظر درباره ي موضوع خاص به بررسي بپردازيم از روش دلفي استفاده مي شود. روش دلفي در آينده‌پژوهي استفاده مي‌شود. دلفي يك روش آماري سفت و سخت براي پيش بيني آينده نيست. فقدان نمونه گيري، نامشخص بودن وقايع آينده و عدم فرايندهاي واضح تعريف شده براي انجام دادن مطالعات دلفي، تنها چند مورد از مواردي هستند كه دلفي را از روشهاي علمي كنترل شده متمايز مي‌كند.

براي مثال در برررسي نظر هيئت علمي دانشكده روان شناسي و علوم تربيتي كشور درباره مسائل و مشكلات رشته هاي روان شناسي و علوم تربيتي در دانشگاه ها مي توان از اين روش استفاده كرد.براي اين منظور اولين قدم آن است كه مجموعه اي از سوال ها يا گويه هايي درباره مسائل تهيه كرد و آن را براي تمام اعضاي هيئت علمي ارسال داشت و از آنان خواست كه درجه اهميت آن ها را مشخص كنند.پس از گرد آوري دادها در دور اول،رتبه بندي هاي به دست آمده درباره مسائل مشخص شده و در دور بعد پرسشنامه اي تنظيم مي شود كه حاوي رتبه بندي حاصل از نظرخواهي در دور اول است. از اين پاسخ دهندگان در دور دوم خواسته مي شود در صورتي كه نظرشان ، با رتبه بندي به دست آمده مطابقت ندارد نسبت به توجيه تفاوت نظر خود با نتايج دور اول يا تعديل آن اقدام كنند.بدين طريق مي توان به يك توافق از نقطه نظر تشخيص مسائل يادشده دست يافت.معمولا يك مقياس پنج درجه اي براي رتبه بندي به كار مي رود و از پاسخ دهندگان خواسته مي شود كه در صورت لزوم به فهرست عرضه شده مواردي نيز اضافه كنند.

اعتبار روش دلفي نه به تعداد شركت كنندگان در تحقيق كه به اعتبار علمي متخصصان شركت كننده در پژوهش بستگي دارد. شركت كنندگان در تحقيق دلفي از 5 تا 20 نفر را شامل مي شوند.

روش دلفي براي مسائلي با ارزش است كه نيازي به تكنيكهاي تحليلي دقيق ندارند: مثلا زماني كه داده ها ناكافي يا فاقد قطعيتند يا وقتي نمونه‌هاي واقعي موجود نيست و يا وقتي كه جمع كردن افراد و بحث كردن در مورد مساله‌اي مشكل است. از آنجا كه تكنيك دلفي بر ناشناس بودن، بازخوردهاي كنترل شده و پاسخ گروهي آماري تكيه دارد و بنابراين از نفوذ افراد برجسته در گروهاي بحث يا فشار گروه براي همنوايي اجتناب مي‌كند.

براساس عمده گي كاربرد:

تحقيقات پيمايشي: توصيفي است از نگرش و رفتار جمعيتي بر اساس انتخاب نمونه اي تصادفي و معرف از افراد آن جمعيت و پاسخ آنها به يك رشته سوال.و محققان اجتماعي مي كوشند با استفاده از اين تحقيقات پيمايشي به تبيين پديده ها پرداخته و صرفا به توصيف آن بسنده نكنند.كه در چنين مواردي فرضيه هايي براي تبيين ساخته شده تابا مرتبط گرداندن پاسخ سوالات مختلف به يكديگر به آزمون كشيده شوند.

تحقيقات آزمايشي: كوششي است براي تبيين نحوه كنش بخش خاصي از واحد اجتماعي كه تحت تاثير تمهيدات آزمايش قرار مي گيرد.اين روش شامل ايجاد وضعيتي است كنترل شده كه در آن افراد مورد بررسي تحت عنوان گروه آزمايش در معرض محرك آزمايش قرار مي گيرند.واكنش اين افرادبا دسته اي از افراد ديگر كه گروه كنترل خوانده مي شوند ،مقايسه مي شود.دراين آزمايشها با انتصاب تصادفي افراد گروه آزمايش و گروه كنترل تاثير احتمالي تفاوت افراد بين دو گروه خنثي مي شود.

در چنين مطالعاتي محقق با ايجاد وضعيت(محرك) كاملا سنجيده اي كه باعث واكنش مي گردد در پي شناخت بخش كوچكي از رفتار و واكنش بر مي آيد قضيه(اگر….آنگاه…)كه نشان مي دهد چگونه محركي باعث واكنشي مي شود يك فرضيه است.به عبارت ديگر محور آزمايش محدود بودن آن به آزمون فرضياتي خاص است.دراينجا محقق در مقام آزمايشگر مسئوليت مهمي بر دوش دارد. ؛وي آزمايش به راه مي اندازد.و مي كوشدآن را تحت كنترل نگه دارد.تا آنچه مورد آزمون است واقعا همان موضوع مورد تحقيق باشد.

تحقيقات ميداني: تلاشي است براي درك و شناخت نحوه عمل يك واحداجتماعي تام، نظير يك گروه يا سازمان يا اجتماع يا مناسبات دروني آن.محققاني كه از اين روش استفاده مي كنند با شركت در زندگي با شركت در زندگي اجتماعي روزمره واح داجتماعي تام و آميزش با مردم آن مي كوشند حضورشان تغييري در محيط ايجاد نكند.سپس با دقت به مشاهده امور پرداخته؛مشاهدات خود را يادداشت كرده؛سعي مي كنند تا به درك آن محيط اجتماعي نائل شوند.

تحقيقات ميداني غالبا براي كندو كاو بخش هايي ار حيات بشر صورت مي گيرد.چه بسا عرصه مورد مطالعه براي محقق كاملا بيگانه باشد.مانند هنگامي كه انسان شناسان به مطالعه فرهنگهاي ناشناخته مي پردازند.يا محيط آشنايي باشد كه محقق درآنجا در پي كسب بينش تازه اي است .مطالعات ميداني معمولا با سوالات باز آغاز مي شوند.محقق بايد بسيار تيز بين باشد .اما مزاحم و مخل نباشد.و با آغوش باز به شناخت وضعيت هاي نامالوف بشتابد اما دچار گمراهي نشود .

در تحقيقات پيمايشي نيز چه بسا فرضيات خاصي به آزمون كشيده شود.اما در اين نوع تحقيقات غالبا اهداف ديگري نيز درميان است.مانند توصيف و تشريح خصوصيات نمونه انتخاب شده و سنجش وجود و آثار عوامل مختلف؛محقق پيمايش هم داراي تمهيداتي است :

يك رشته سوالات دقيقا طراحي شده(پرسشنامه)؛ گروه خاصي از افراد به منظور بررسي آنها و طرحي براي نحوه بررسي سوالات جهت دستيابي به نتايج مورد نظر،كه در اينجا محقق بايد حين گرد آوري پاسخها و تركيب آنها و. بالاخره تحليل يافته ها ،كاملا منظم بي طرف و خشك و رسمي باشد.

پيمايش غالبا با تعيين افرادي كه نماينده و معرف گروه مورد بررسي اند و طرح سوالاتي كه بايد از آنها پرسيده شود آغاز مي شود.در ضمن بايد افزود در پيمايش همواره لازم نيست افراد محور مطالعه باشند .بلكه گروه يا سازمانها يا حتي كل جامعه را مي توان محور مطالعه قرار داد.همچنين ازپيمايش مي توان براي آزمودن تبيين هاي تصديق شده يانظريه ها و ساختن نظريه هاي جديد استفاده كرد.

پيمايش ممكن است عمدتا توصيفي باشد.مانند نظر سنجي از مردم درمورد آراء شان در انتخابات آينده يا تعيين نحوه راي دهي مردم در انتخابات گذشته.اگر از مردم بپرسند به چه كسي راي خواهند داد به سنجش نگرش مردم پرداخته اند.اگر بعد از انتخابات بپرسند به چه كسي راي داده اند رفتار ها را سنجيد ه اند.پيمايش ممكن است سنجش تغيير نگرش نسبت به موضوع معيني باشد.

منابع:

1. سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازي، الهه (1387) روش‌هاي تحقيق در علوم رفتاري، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات آگاه.
2. خاکی ،غلامرضا، (1390)، روش تحقیق با رویکرد پایان نامه نویسی، انتشارات بازتاب ، تهران، چاپ نهم.

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید