« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »وسواس مذهبی – اخلاقی ووسواس فکری
وسواس مذهبی – اخلاقی، یک اختلال روان‌شناختی است که مشخصه اصلی آن وسواس یا احساس گناه بیمارگونه در مورد مسائل اخلاقی یا مذهبی است که اغلب با انجام اجباری اعمال مذهبی یا اخلاقی همراه بوده و بسیار ناراحت‌کننده و غیرسازشی است . تردید و یا نگرانی بیش از اندازه درباره ارتکاب گناه، سرسختی و انعطاف‌ناپذیری بیش از اندازه درمورد مسائل اخلاقی، و پافشاری افراطی بر انجام تکالیف دینی از مثال‌های این اختلال هستند .
وسواس مذهبی – اخلاقی نقاط مشترک بسیاری با اختلال وسواس فکری – عملی (OCD) دارد و اغلب به عنوان شاخة اخلاقی/ مذهبی OCD شناخته می‌شود . با وجود آنکه وسواس – مذهبی – اخلاقی بیش از هر اختلال روان‌شناختی دیگری سابقه تاریخی دارد ، امّا حضور آن در ادبیات بالینی بسیار کمرنگ است. جای خالی این مبحث در کتب درسی روانشناسی و روانپزشکی نیز حس می‌شود، با وجود اینکه چهارمین ویرایش راهنمای تشخیص و آماری . در توضیحات مربوط به اختلال شخصیت وسواسی – جبری ـOCPD بهطور مختصر به وسواس مذهبی – اخلاقی اشاره می‌کند. با این حال ارتباط میان وسواس مذهبی – اخلاقی و OCD یا OCPD نامعلوم است و مشخص نشده که آیا این اختلال زیرشاخه‌ای ازOCD یا OCPD است یا اینکه به خودی خود یک اختلال مجزا در طیف OCD است.
شیوع‌شناسی
بررسی‌های انجام گرفته در خصوص شیوع وسواس مذهبی – اخلاقی، نتایج متفاوتی را گزارش نموده‌اند. ماتایکس ـ کولز ، مارکز، گرایست، کوباک و باور، تخمین می‌زنند که حدود 33 درصد از مبتلایان به OCD از وسواس مذهبی – اخلاقی رنج می‌برند. تالین، آبراموویتز، کوزاک و فوا گزارش کرده‌اند که در یک نمونه 395 نفره از مبتلایان به OCD، 5 درصد وسواس مذهبی – اخلاقی را به عنوان وسواس اصلی خود مشخص نموده‌اند. چنانچه همین 5 درصد نشانگر واقعی مبتلایان بدانیم، شیوع این اختلال در ایالات متحده آمریکا به حدود 000/100 نفرخواهد رسید.
با این وجود، تحقیقات بیانگر آنند که در جوامع مذهبی درصد بالاتری از مبتلایان OCD بهطور همزمان به وسواس مذهبی – اخلاقی نیز مبتلا هستند، به عنوان مثال این رقم درترکیه به 42 درصد، در عربستان سعودی به 50 درصد و در مصر به 60 درصد می‌رسد . در حالی که مثلاً در انگلستان محتوای نشانه‌های OCD ندرتاً مذهبی است . در ایران دادفر، بولهری، ملکوتی و بیان‌زاده، گزارش کردند که 4/64 درصد از یک نمونه مذهبی مبتلا به OCD وسواس آلودگی و نجاست داشتند و شیوع وسواس در مورد سایر موضوعات مانند نگرانی در مورد درست و نادرست بودن، اخلاقیات و توهین به مقدسات و کفرگویی به ترتیب به 23 درصد و 28 درصد می‌رسید. در يك بررسي ديگر در یک نمونه متشکل از مبتلایان به OCD، 72 درصد گزارش کردند که وسواس‌های فکری مرتبط با نجسی دارند و وسواس عملی طهارت نیز در 78 درصد از نمونه گزارش شد. 81 درصد نیز مشخص کردند که وسواس‌های فکری – مذهبی دارند.
پدیدارشناسی وسواس مذهبی – اخلاقی
پدیدارشناسی وسواس مذهبی – اخلاقی تا حد زیادی مشابه چیزی است که در سایر انواع OCD تجربه می‌شود، بدین معنا که فرد مبتلا از افکار وسواس‌گونه رنج می‌برد و برای کم کردن از این نوع اعمال وسواس‌گونه انجام می‌دهد . مطالعات انجام شده بر روی OCD در گروه‌های مذهبی متعلق به فرهنگ‌های گوناگون نشان می‌دهد که نشانه‌های مرتبط با مذهب در OCD انعکاسی از باورهای افراد مبتلا هستند. گرینبرگ و ویتزتوم، مشاهده کردند که وسواس مذهبی عمدتاً در دو حوزه نمود پیدا می‌کند:
- پاکیزگی و خلوص
- آداب عبادت.
نشانه‌های افراد مبتلا ممکن است در یکی از این دو زمینه یا همزمان در هر دو بروز کند. همسو با احکام و باورهای هر دین، نشانه‌های مربوط به وسواس مذهبی – اخلاقی در یهودیان و مسلمانان معمولاً حول پاکیزگی و خلوص دور می‌زند ؛ مثلاّ اجتناب از نجسی و نخوردن برخی غذاها، وضو و شستشوی، به جا آوردن صحیح نماز و در مسیحیان کاتولیک و پروتستان به آداب عبادت ربط پیدا می‌کند ؛ مثلاً بارها به یک گناه خاص اعتراف کردن؛ افکار مزاحم کفرآمیز هنگام دعا. به علاوه، برخی پژوهشگران معتقدند که برخی فرهنگ‌ها و مذاهب بیشتر از بقیه در به وجود آمدن OCD مؤثرند و لازم است مطالعات شیوع‌شناختی در آینده مشخص کنند که آیا وسواس مذهبی – اخلاقی در برخی گروه‌های مذهبی شیوع بیشتری دارد یا خیر.
طبق تعریف، وسواس‌ها در قالب افکار، تصاویر و یا تکانه‌ها بروز می‌کنند . در وسواس مذهبی – اخلاقی، افکار مزاحم ممکن است در زمینه ارتکاب گناه یا احتمال ارتکاب گناه باشند (مثلاً کفرگویی). تصاویر مزاحم به اموری مرتبط اند که با چهارچوب باورهای فرد مغایرند ؛ مثلاً ارتباط جنسی با مقدسین و به همین دلیل در فرد ترس و واهمه بسیاری ایجاد می کنند. تکانه‌های وسواس‌گونه به صورت ترس از از دست دادن کنترل و انجام اعمال غیراخلاقی، خشونت‌بار یا جنسی بروز می‌کند ؛ مثلاً به زبان آوردن دشنام در مکان‌های عبادی. تردیدهای وسواس‌گونه در زمینه درستی و یا نادرستی اعمال و عبادات نیز از دیگر وسواس‌های مشاهده شده در مبتلایان است. در اغلب موارد افکار وسواس‌گونه به ترس از قضاوت خداوند و لعنت ابدی می‌انجامد .
طبق تعریف، اعمال وسواس‌گونه به شکل رفتارهای بارز و یا اعمال ذهنی هستند . در فرهنگ‌های غربی، اعمال اجباری مرتبط با وسواس مذهبی – اخلاقی اغلب در قالب اطمینان‌گیری از مراجع مذهبی بروز می‌کند . به این صورت که فرد مبتلا برای مطمئن شدن از درستی اعمال و عباداتش مرتباً در خصوص جزءجزء آنها از فرد روحانی نظرخواهی می‌کند. به همین دلیل است که اعترافات تکراری در اغلب مبتلایان به وسواس مذهبی – اخلاقی دیده می‌شود. متاسفانه این‌گونه وسواس‌ها به دلیل محتوای مذهبی و معنوی‌شان ممکن است به عنوان یک اختلال روان‌شناختی در نظر گرفته نشوند. به‌علاوه فرد مبتلا ممکن است برای اعتراف یا اطمینان‌گیری به افراد مختلف که از زمینه کلّی مشکل شخص بی‌خبرند رجوع کند. از دیگر رفتارهای وسواس‌گونه در این رابطه می‌توان به آداب وارسی ؛ برای کسب اطمینان از اینکه فرد گناه نکرده، تکرار ؛ برای کسب اطمینان از اینکه شخص تمام اعمال لازم برای رسیدن به خلوص کامل را انجام داده، و شستشو ؛ برای حصول اطمینان از اینکه فرد پاک و آماده عبادت است، اینکه غذا نجس نیست و یا اینکه فرد خود را از گناهان پاک کرده است, اشاره کرد.
منبع
کاویانی،سارا(1389)، رابطه وسواس مذهبی ـ اخلاقی با نشانه‌هاي وسواس فکری ـ عملی و سبک‌های شناختی مرتبط با وسواس فکری ـ عملی،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،مركز آموزش‌هاي نيمه‌حضوري و تخصصي آزاد دانشگاه علامه طباطبايي
ازفروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید