« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »نظریه های مرتبط با شخصیت
روانشناسان در بحث شخصیت،بیش از هر چیز به تفاوت های فردی توجه دارند یعنی ویژگی هایی که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می کند. روانشناسان در مورد تعریف دقیق شخصیت اتفاق نظر ندارند با این حال هلیگارد شخصیت را این گونه تعریف می کند: الگوهای معینی از رفتار و شیوه های تفکر است که نحوه سازگاری شخص را با محیط تعیین می کنند .
شخصیت از واژه لاتین پرسونا، گرفته شده و به نقابی اشاره دارد که هنرپیشه ها در نمایش استفاده می کردند. به مرور معنای آن گسترده تر شد و نقشی را که بازیگر ایفا می کند دربرگرفت. بنابراین مفهوم اصلی و اولیه شخصیت، تصویری، صوری و اجتماعی است و براساس نقشی که فرد در جامعه بازی می کند، ترسیم می شود. یعنی در واقع، فرد به اجتماع خود شخصیتی ارائه می دهد که جامعه براساس آن، او را ارزیابی می نماید .
شخصیت مجموعه افکار، هیجان ها و رفتارهای متمایز و پایداری است که شیوه انطباق ما را با دنیا نشان می دهد . در لغت نامه وارن، تعریف شخصیت چنین آمده است. شخصیت به جنبه های عقلی، عاطفی، انگیزشی و فیزیولوژیک یک فرد گفته می شود. به عبارت دیگر به مجموعه مولفه هایی که انسان را سر پا نگه می دارد شخصیت گفته می شود .
مک کری و کاستا، نیز در رابطه با ویژگی های شخصیت به صفات دیر پا اشاره می کند و چنین بیان می کند که مردم در حالات بنیادین خود بسیار می مانند، اما صفات دیرپا، آنها را به سوی زندگی های خاص و دائم التغییر سوق می دهند.شخصیت را شاید بتوان اساسی ترین موضوع علم روانشناسی دانست زیرا محور اساسی بحث در زمینه هایی مانند یادگیری، ادراک، تفکر، عواطف و احساسات، هوش و مواردی از این قبیل است .
شخصیت از الگوهای ویژه فکری، احساسی و رفتاری تشکیل شده است که هر فرد را از افراد دیگر متمایز میسازد. شخصیت، سرچشمه درونی دارد و در طول حیات، تقریبا پایدار باقی می ماند. روان شناسان شخصیت، ویژگی های یگانه افراد و نیز مشابهت ها بین گروه هایی از افراد را مورد مطالعه قرار می دهند .پروین و جان، تعریف زیر را به عنوان تعریف عملی و شخصیت پیشنهاد کرده اند: شخصیت، بیانگر آن دسته از ویژگی های فرد یا افراد است که شامل الگوهای ثابت فکری، عاطفی و رفتاری آنهاست. این تعریف، تعریف گسترده ای از شخصیت است و موجب می شود که به جنبه های مختلف یک فرد توجه نماییم.
خصوصیات شخصیت
- شخصیت، سازمان یافته و سازگار است.
- شخصیت، هرچند پدیده ای روانی است اما تحت تأثیر فرایندها و نیازهای بیولوژیک قرار دارد.
- شخصیت باعث پدید آمدن رفتارها می گردد.
- شخصیت از طریق افکار، احساسات، رفتارها و بسیاری چیزهای دیگر نمود می یابد .
مطالعه شخصیت
روش های چندی برای مطالعه شخصیت وجود دارد. هر روش دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود است:
روش های تجربی در این روش ها، پژوهشگر متغیرهای موردنظرش را کنترل و دستکاری می کند و نتایج را می سنجد. این علمی ترین روش تحقیق است اما پژوهش های تجربی، هنگامی که مطالعه جنبه هایی از شخصیت نظیر انگیزه ها، هیجانات و تمایلات موردنظر باشد، ممکن است بسیار پیچیده باشد.
مطالعات موردی و روش های خود گزارشی این روش بر تحلیل عمیق فرد و همچنین اطلاعات فراهم شده از فرد تکیه دارد. مطالعات موردی به شدت وابسته به تفسیر مشاهده کننده است در حالی که روش های خودگزارشی به حافظه فرد موردنظر بستگی دارد. به این دلیل،این روش ها بسیار ذهنی هستند و تعمیم یافته ها به جامعه ای بزرگتر دشوار است.
تحقیقات بالینی این روش بر اطلاعات جمع آوری شده از بیماران بستری، در طول دوره درمان تکیه دارد. بسیاری از نظریه های مربوط به شخصیت بر پایه این نوع پژوهش قرار دارند اما به دلیل آن که موضوعات تحقیق، منحصر به فرد و نشانگر رفتار نابهنجار هستند، این تحقیق بسیار ذهنی است و تعمیم آن دشوار است.
رویکردهای شخصیت
در سه ربع اول قرن حاضر درباره شخصیت نظریه های متعدد و گوناگون آورده شده است و تعاریف مختلفی برای آن ارائه شده است که ناشی از گوناگونی این نظریه هاست که صاحبانش نظرات متفاوتی از چگونگی تشکیل و تحول شخصیت و مفاهیم انگیزشی رفتار آدمی دارند. نظریه های مربوط به شخصیت هرچند که با هم فرق دارند، در مواردی و در اصولی نزدیک به یکدیگرند و تا حدی همانند هستند. از این رو چنین به نظر میرسد که می توان آن ها را باتوجه به عامل یا عواملی که در هر کدام مهمتر از عوامل دیگر پنداشته شده اند، طبقه بندی کرد. ولی لازم است خاطرنشان سازیم که هیچ طبقه بندیی به خصوص در مورد نظریه های مربوط به شخصیت، نمی تواند خالی از عیب و نقص بوده و کامل محسوب شود.
نظریه ای که به یک اعتبار در طبقهبندی آمده است، ممکن است به اعتباری دیگر در طبقه ای دیگر قرار گیرد و این خود دلیل اختلاف طبقهبندی هایی است که تاکنون صورت گرفته است.سوال اصلی در مطالعه شخصیت و نظریه های شخصیت این است که «شخصیت چیست؟» با وجود مطالعات و تحقیقات زیاد به دلیل پیچیدگی شخصیت که ناشی از پیچیدگی انسان است هنوز پاسخ واحد و یکسانی به این سوال داده نشده است و به همین دلیل نظریه های مختلفی پیرامون این موضوع شکل گرفته است.
رویکرد روان تحلیلگری
اولین رویکرد به بررسی شخصیت، روان تحلیلگری آفریده زیگموند فروید است که اواخر قرن نوزدهم کار خود را شروع کرد. روان تحلیلگری به گونه ای که فروید آن را در نظر داشت بر نیروهای ناهشیار، پرخاشگری مبتنی بر عوامل زیستی، و تعارض های اجتناب ناپذیر در اوایل کودکی تأکید می کند. اینها حاکمان و شکل دهندگان شخصیت محسوب شده اند .
نظریه های روان تحلیلگری با مطالعه شخصیت خصوصی سر و کار دارد یعنی انگیزه های ناهشیاری که رفتار را هدایت می کنند .فروید، در برداشت اولیه خود شخصیت را به سه سطح تقسیم کرد: هشیار، نیمه هوشیارو ناهوشیار . فروید، بعدا در دیدگاه سه سطحی شخصیت تجدیدنظر کرد. او معتقد بود که شخصیت از سه نظام عمده تشکیل شده است که عبارتند از نهاد، خودو فراخود هریک از این نظام ها کارکردهای خاص خود را دارند لیکن از راه تعامل با یکدیگر است که به رفتار نظام می بخشند.
در این رویکرد کودک پدر انسان است . فروید، معتقد بود که فرد طی پنج سال اول زندگی از چندین مرحله رشد می گذرد که بر شخصیت او تأثیر می گذارند وی با استفاده از تعریف گسترده ای از جنسیت، این دوره ها را مراحل روانی- جنسی نامید . روش های ارزیابی شخصیت در این رویکرد تداعی آزاد و تحلیل رویا است.امروز ما می دانیم که تجارب کودکی در ایجاد شبکه های عصبی که شکل دهنده شخصیت و انتظارات فرد از نحوه رفتار دیگران با اوست اهمیت اساسی دارد .تقریبا هرنظریه شخصیتی که درزمان فروید یا بعد از او ساخته شده باشد، به نظر فروید مدیون است،چرا که با بنا نهاده شدن بر موضع او یا مخالفت با آن ناشی شده است.
نظریه پردازان شخصیت از فروید به خاطر تأکید خیلی زیاد بر نیروهای زیستی، میل جنسی، پرخاشگری، آشفتگی های هیجانی و رویدادهای کودکی انتقاد کرده اند. آنها همچنین از برداشت جبرگرایانه او درباره ماهیت انسان، برداشت منفی از زنان و تعریف های مبهم برخی از مفاهیم وی انتقاد کرده اند.نظریه پردازان شخصیت از فروید به خاطر تأکید خیلی زیاد بر نیروهای زیستی، میل جنسی، پرخاشگری، آشفتگی های هیجانی و رویدادهای کودکی انتقاد کرده اند. آنها همچنین از برداشت جبرگرایانه او درباره ماهیت انسان، برداشت منفی او از زنان و تعریف های مبهم برخی از مفاهیم وی انتقاده کرده اند.
رویکرد نو روان تحلیلگری
در سال های بعد روان تحلیلگران احساس کردند که فروید در تأکید بر جنبه های غریزی و زیستی شخصیت راه افراط رفته و درنیافته است که مردم محصول جامعه ای هستند که در آن زندگی می کنند.نوفرویدیان، از جمله آلفرد آدلر، اریک فروم و هری استک سالیوان ، این عقیده را پیش کشیدند که شکلگیری شخصیت بیشتر متأثر از مردمان جامعه و فرهنگ خود فرد است تا نیازهای زیستی. آنان همراه با تأکید کمتری که بر قدرت کنترل ناهوشیار داشتند معتقد بودند که آدمیان در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها، منطقی تر از آن عمل می کنند که فروید می پنداشت .
رویکرد عمر
نظریه پردازان از نظر دوره زمانی که معتقدند شخصیت به رشد ادامه می دهد تفاوت دارند. رویکرد عمر با نظریه اریک اریکسون، ارائه می شود که روی رشد شخصیت در طول عمر تأکید دارد. نظریه اریکسون سعی دارد رفتار و رشد انسان را در هشت مرحله از تولد تا مرگ توضیح دهد. اریکسون ، معقتد بود که تمام جنبههای شخصیت را می توان برحسب نقاط عطف یا بحران هایی توجیه کرد که باید در هر مرحله از رشد با آنها روبرو شده و آنها را حل کنیم.
رویکرد پدیدارشناختی
رویکرد پدیدارشناختی به شخصیت، بخشی از جنبش انسان گرایی در روان شناسی است که در دهه 1960 و 1970 شکوفا شد. برای اولین بار گوردون آلپورت و هنری موری پیشگامان رویکرد انسان گرایی به شخصیت محسوب می شوند. آبراهام مزلو و کارل راجرز نیز این رویکرد را گسترش دادند.این رویکرد در مورد شخصیت، شامل چندین نظریه است که علی رغم تفاوت هایی که با یکدیگر دارند، وجه مشترک آن ها این است که بر تجربه های خصوصی یعنی «دیدگاه خصوصی» فرد درباره جهان تأکید می کنند. دیدگاهی که در آن نحوه ادراک و تفسیر فرد از حوادث مورد توجه قرار می گیرد .
نظریه های پدیدارشناختی گاه تحت عنوان نظریه های انسان گرا شناخته می شوند، زیرا در آن ها بر خصوصیاتی تأکید می شود که متمایز کننده انسان از حیوان هستند، مانند کنترل بر خود و آزادی انتخاب، گاهی هم از آن ها تحت عنوان نظریه های خویشتن یاد می شود، چون با تجربه های خصوصی و درونی فرد که در مجموع احساس «بودن» را در او می آفرینند سر و کار دارند .نظریه مراجع مدار راجرز، مثالی از این رویکرد است. راجرز بر خود شکوفایی و توانایی های انسان تأکید داشت . گلدشتاین، مزلو و اگزیستانسیالیست هایی چون فرانکل ، نمونه هایی از پیشگامان این نهضت هستند.انتقاد عمده بر رویکرد پدیدارشناختی این است که اعتبار بخشیدن به مفاهیم آن دشوار است .
رویکرد شناختی
شناخت واژه ای است که تمام فرایندهای روانی نظیر ادراک، بازشناسی، قضاوت، تصور و استدلال را دربرمیگیرد . این دیدگاه تأکید ویژه ای بر شخص به عنوان «پردازش کننده اطلاعات» دارد. براین اساس افراد دائما در حال جمع آوری، تفسیر و فهم اطلاعات تولید شده درونی و محرکهای محیطی هستند. انسان ها موجوداتی فعال، جوینده، انتخاب گر، آفریننده و به کار گیرنده اطلاعات هستند.
کلی، شخصی بود که سعی کرد تمام جنبه های شخصیت از جمله عناصر هیجانی آن را برحسب فرایندهای شناختی شرح دهد. او افراد را شبیه دانشمندانی در نظر داشت که فرضیه هایی را ساخته و آن ها را در برابر واقعیت آزمایش می کنند. او نظریه سازه شخصی را مطرح کرد. اصل بنیادی کلی اعلام می دارد که فرایندهای روان شناختی ما به وسیله روش هایی که رویدادها را پیش بینی می کنیم هدایت می شوند. از نظریه شناختی کلی به خاطر حذف کردن مفاهیم آشنایی چون انگیزش و هیجان، تمرکز کردن روی جنبههای منطقی عملکرد انسان و نادیده گرفتن جنبه های هیجانی و اتکا به نمونه نابیانگر آزمودنی ها انتقاد شده است .
رویکرد رفتاری
رویکرد رفتاری اهمیت عوامل زیستی را ناچیز می شمارد و در عوض، به تبیین فرایندهای یادگیری می پردازد. براساس این رویکرد، رفتار حاصل روابط «محرک- پاسخ» است نه محصول رویدادهای ذهنی.رفتارگرایان در گذشته فرد جستجو نمی کنند یا سعی نمی کنند که افراد را به شناخت رفتارشان ملزم سازند. آنها برای تغییر دادن رفتار بر تغییر جنبه های آشکار محیط و خصوصا منابع تقویت تمرکز می کند.
واتسون، بنیانگذار رفتارگرایی است، اسکینز نیز به گسترش این رویکرد پرداخت. از نظر رفتارگریان شخصیت صرفا تراکم پاسخ های آموخته شده به محرک ها، یک رشته رفتارهای آشکار، یا نظام های عادت است. شخصیت فقط به چیزی اشاره دارد که بتوان آن را به صورت عینی مشاهده و دستکاری کرد. انتقاد وارد بر رویکرد رفتاری این بود که به اضطراب، انگیزه ها، نیازها یا مکانیزم های دفاعی هیچ اشاره ای نشده بود .
رویکرد یادگیری اجتماعی
در رویکرد یادگیری اجتماعی بر اهمیت تعیین کننده های محیطی یا موقعیتی تأکید می شود و آن دسته از الگوهای رفتاری مورد توجه قرار می گیرند که فرد برای کنار آمدن با محیط می آموزد. برای نظریه پردازان یادگیری اجتماعی، رفتار محصول تعامل متغیرهای شخصی و محیطی است؛ شرایط محیطی از طریق یادگیری به رفتار شخص شکل می دهد. متقابلا شخص نیز در شکل گیری محیط موثر واقع می شود .
به اعتقاد بندورا، فرایندهای شناختی، مکانیزم های میانجی بین محرک و پاسخ هستند و از طریق خودگردانی و تقویت خود، کنترل رفتار را به بار می آورند. رویکرد بندورا یادگیری مشاهده ای نامیده می شود که بیانگر اهمیت فرایند یادگیری مشاهده کردن رفتار دیگران است. همچنین چون بندورا از متغیرهای شناختی استفاده کرد، نظریه او به خاطر این تأکید «شناختی- رفتاری» نامیده شده است .نظریه پردازان یادگیری اجتماعی بدین سبب مورد انتقاد واقع شده اند که بر اهمیت تأثیر شرایط محیط بر رفتار تأکید فراوان نموده اند و در نتیجه در روانشناسی شخصیت شخص را کنار گذارده اند .
رویکرد حیطه محدود
نظریه پردازان شخصیت عموما دستیابی به جامعیت یا کامل بودن را به عنوان یکی از هدف های اصلی نظریهپردازی در نظر می گیرند. اما هیچ کدام از نظریه های موجود را نمی توان به درستی جامع دانست و به علاوه داشتن چنین هدفی می تواند غیر واقع بینانه باشد. برخی روان شناسان پیشنهاد می کنند که برای رسیدن به درک کاملتری از شخصیت نیاز داریم که تعدادی نظریه جداگانه وضع کنیم که هرکدام گستره محدودی داشته باشد و بر یک وجه محدود و باریک شخصیت تأکید ورزد. در حال حاضر این نوع گرایش بیشتر شده و درکارهای کسانی نظیرمک کللند،زاکرمن،باس ،پلامین ،راتر ،سلیگمن ودیگران منعکس و قابل مشاهده است.
رویکرد صفات و تحلیل عاملی
در رویکرد صفات سعی بر این است که خصوصیات اساسی فرد که جهت دهنده رفتار او هستند تفکیک و توصیف شود. نظریه پردازان صفات بر این فرض اند که شخصیت را می توان براساس تعدادی ابعاد پیوسته به مقیاس هایی توصیف نمود که هریک نماینده یک صفت اند. از روش تحلیل عوامل به منظر تعیین صفات اساسی استفاده می شود .
صفت، ویژگی یا کیفیت شخصی متمایز کننده است. طبقه بندی های صفت به دوران پزشک یونانی بقراط برمی گردد. بقراط چهار تیپ افراد را مشخص کرد. خوشحال، غمگین، دمدمی و بی احساس. در دهه 1940 پزشک امریکایی ویلیام شلدون، سه تیپ بدن را معرفی کرد که هریک با خلق و خوی متفاوتی ارتباط داشتند این سه تیپ کشیده تن، ستبر تن و فربه تن بودند. معتبرترین واحد ارزیابی برای نشان دادن شخصیت افراد و چگونگی شباهت آنها همین صفت است .
فرض اصلی این دیدگاه عبارت است از اینکه پاسخ های متفاوت انسان ها به موقعیت های خاص به دلیل آمادگی های مشخصی است که در آنها موجود است و به این آمادگی ها صفات گفته می شود. اگرچه این نظریه پردازان در تعیین صفاتی که شخصیت انسان را تشکیل می دهند از یکدیگر متفاوتند، ولی همگی آن ها بر این باورند که این صفات، رفتار و شخصیت انسان را شکل می دهند .
روانشناسانی که در ارتباط با نظریه صفات فعالیت می کنند به این موضوعات علاقه دارند:
- تعیین صفات اصلی که توصیف معناداری از شخصیت می دهد.
- یافتن روش هایی جهت سنجش این صفات .
آلپورت و کتل، چند دهه قبل این رویکرد را ادامه دادند، آن ها از جمله اولین کسانی بودند که اظهار داشتند عوامل ارثی شخصیت را شکل می دهند و از نظر اهمیت با عوامل محیطی برابر هستند. بعد از آنها آیزنک، مک کری و کاستا، باس و پلامین ارتباط علیتی بین وراثت ژنتیکی و شخصیت را دنبال کردند. آیزنک تأثیر ژنتیک بر ابعاد شخصیت برون گرایی، روان رنجورخویی و روان پریش خویی را به اثبات رساند. مک کری و کاستا پنج عامل مبتنی بر عوامل زیستی را معرفی کردند. باس و پلامین، استعداد فطری برای سه خلق و خوی تهییجپذیری، فعالیت و معاشرتی بودن را به اثبات رساندند.
آلپورت ، معتقد بود که صفات، عناصر پایه ای شخصیت هستند و هشت ملاک عمده را برای صفات شخصیت بیان می دارد که عبارتند از:
- هر صفت چیزی بیش از ماهیت اسمی دارد و ماهیتی مشخص و واقعی دارد.
- صفات، فراگیرتر و عمومی تر از عادات هستند.
- صفات، پویا و تعیین کننده رفتارند.
- صفات به گونه تجربی پی ریزی می شوند.
- هر صفتی به گونه نسبی از گونه دیگر صفات مستقل است.
- صفات معادل با داوری اخلاقی و اجتماعی نیستند.
- هر صفتی را میتوان در فردی خاص مشاهده کردویا توزیع آنرا در اجتماعات انسانی مورد پژوهش قرار داد.
- اعمال و یا عاداتی که در راستای یک صفت قرار نمی گیرند، دلیل بر عدم وجود آن صفت نیستند .
تحلیل عاملی، رویکردی است که کاملا متفاوت به سوالاتی در مورد اینکه کدام صفات مهم هستند و چگونه صفتی اندازه گیری می شود، از طریق شیوه ای آماری به نام «تحلیل عاملی» پاسخ می دهد .این رویکرد از نظر شیوه های عملی کاملا پیچیده است، اما منطق زیربنایی آن نسبتا ساده است، این شیوه بیانگر تلاشی است برای نظم یافتن در تغییر همگام متغیرها، ضمن آن که در طی موارد متعددی، اندازه گیری میشوند. آنان فرض می کنند که سازمان بندی واحدی از ابعاد صفات زیربنایی شخصیت هرکسی را تشکیل می دهد. افراد مختلف از حیث مقدار بروز تجلیات ظاهری صفات گوناگون با هم متفاوتند. اما سازمان بندی زیربنایی ابعاد همگانی است .
منبع
مبارکی،سیما(1394)، رابطه وابستگی به اینترنت با سبک های دلبستگی و پنج عامل بزرگ شخصیت در دانشجویان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،دانشگاه آزاداسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید