مفهوم شناسی تشویق

تشویق در لغت

عربی

تشویق اصالتآ از الفاظ عرب است. تشویق در لسان عرب از ماده “ش و ق ” است که به باب تفعیل رفته است. تفعیل برای متعدی کردن فعل به کار می رود. “الشوق ” به معنای تمایل قلبی و شیفتگی است و وقتی به باب تفعیل رود: شوق یشوق تشویق علاقه مند ساختن را معنا می دهد.در ترجمه المنجد آمده است: الشوق: تمایل قلبی، شیفتگی، اشتیاق.

فارسی

در فرهنگ لغات فارسی تشویق به معنای شوق افکندن آمده است. حسن انوری، در فرهنگ بزرگ سخن می نویسد: تشویق: انجام دادن عملی یا گفتن حرفی که باعث شوق، دلگرمی، رغبت بیشتر در کسی برای انجام کاری شود.در کتاب گنجینه لغات تشویق به معنای ؛ به شوق افکندن، راغب ساختن، دلگرم ساختن، آمده است .

انگلیسی

تشویق به معنای امید دادن و کمک به انجام کاری برای راحت کردن آن است .همچنین در فرهنگ لغات لانگ من این واژه به معنای کار کسی را تایید کردن، احساس امید و اطمینان در کسی به وجود آوردن آمده است .واژه دیگری در این خصوص به کار می رود که عبارت است از reinforcementبه معنای تقویت. با ظهور مکتب رفتار گرایی استعمال لغت reinforcement ازencouragement در تعلیم و تربیت فزونی یافت. تقویت عبارت است از: افزایش قدرت یک پاسخ که باعث ایجاد تغییر در محیط شود. در دائرة المعارف فلسفه آمده است: در سال 1990 ایوان پاولف ، روان شناس روسی اولین بار کلمه تقویت را استفاده کرد. البته او معادل تقریبی روسی آن را به کار برد که به معنای پاسخ فرا گرفته شده ضعیف است .

اهمیت تشویق در یادگیری

اگر فردی از انجام دادن کاری، لذت و شادی و موفقیت احساس نکند از روی دل و جان به آن کار نخواهد پرداخت. جان دیویی می گوید: کوشش زاییده رغبت و تمایل است .علمای تعلیم و تربیت از تجارب و مطالعات خود چنین نتیجه گرفته اند: آن قدر که تشویق، فرد را به فعالیت و کوشش وامی دارد، کیفر و مجازات، او را به اجتناب از عمل در خور مجازات وادار نمی کند.به ویژه که، مطالعات نشان داده اند، تشویق از تنبیه موثر تر است…تنبیه اغلب نتیجه معکوس داشته و در یادگیری دانش آموزان خلل ایجاد می کند .

اشکال‌گوناگون تشویق، از نظر اندیشمندان مسلمان

از نکات مهمی که لازم است به آن توجه داشته و مربیان را به اهمیت آن گوشزد نمود، رعایت مراحل مختلف رشد به هنگام تشویق و ترغیب است. چه در هر مرحله از رشد، آدمی دارای علائق و انگیزه های مختلفی است که بر اساس آن رغبت و تمایل به انجام عملی پیدا می کند، و به هنگام تشویق و ترغیب وی باید در نظر گرفت که چه چیز موجبات رغبت او را فراهم می آورد. مبتنی بر این ملاحظه، غزالی به تفاوتهای قابل توجه در انواع تشویق و ترغیب اشاره می کند: اگر کودک را گویند به دبیرستان شو تا به درجه ریاست رسی، وی خود لذت ریاست نداند که چه باشد، لکن باید گفت، به دبیرستان شو تا شبانگاه، چوگان و گوی به تو دهم، تا بازی کنی، تا کودک به حرص آن به دبیرستان شود و چون بزرگتر شود وی را ترغیب کند به جامه نیکو و زینت، تا دست از بازی بردارد. چون بزرگتر شود، وی را به خواجگی و ریاست وعده دهد و گوید جامه دیبا کار زنان باشد. و چون بزرگتر شود گوید: خواجگی و ریاست دنیا اصلی ندارد که همه به مرگ تباه شود، آنگاه وی را به پادشاهی جاوید وعده دهد .

عوامل موثر در تشویق

فوریت تشویق: یکی از مهمترین عوامل موثر در تشویق، سرعت دادن آن بعد از بروز رفتار صحیح است. پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که هر قدر فاصله بین اجرای پاسخ صحیح و دریافت پاداش بیشتر باشد ، اثر پاداش کاهش می یابد. پاداش باید بلافاصله بعد از اینکه کودک– و نوجوان– رفتار مطلوب مورد نظر را اجرا کرد داده شود، تاخیر جایز نیست .

همراه کردن تشویق با تمجید و تحسین: کودک و نوجوان باید به وضوح دریابد که رفتارش رضایتبخش بوده و تشویق کننده از او و رفتارش راضی است. بدین منظور باید هنگام تشویق فرد به تحسین او نیز پرداخت. هیچوقت پاداش را بدون تحیسن ندهید، مگر آنکه بوضوح معلوم باشد که کودک از ستوده شدن خوشش نمی آید. خوشحالی خود را پنهان نکنید، شادی خود را به کودک نشان دهید.

نوع پاداش: گرچه ممکن است بدیهی بنماید که نوع پاداشی که به کودک می دهید در رفتارش اثر خواهد داشت،اما بیشتر مردم این واقعیت را فراموش می کنند …همانطور که اغلب مردم تنوع را درنوع غذای روزانه دوست دارند، اغلب کودکان هم تنوع را در نوع پاداشی که می گیرند بیشتر می پسندند علاوه بر نوع پاداش،کیفیت و کمیت پاداش نیز از عوامل مهم و موثر در تشویق کودکان و نوجوانان به شمار می رود.

فرد تشویق کننده: برای به حد اکثر رساندن تاثیر تشویق، حتما باید کودک از کسی پاداش بگیرد که مورد علاقه و توجه اش است.

پژوهشگران معتقدند که تشویق و تمجید اثرات وسیعتری در یادگیری دانش آموزان دارد، زیرا مطالعات نشان داده اند که تمجید و تشویق نه تنها در پیشرفت درس مورد نظر بلکه در پیشرفت دروس دیگر نیز موثر است. به این معنی که یک نگرش مثبت نسبت به یادگیری در دانش آموز ایجاد می کند و او را متمایل به یادگیری و کسب دانش می نماید .

ویژگی های تشویق مناسب:

تشویق باید بی درنگ به عمل آید تا دانش آموز موفقیت خود را احساس کند و همچنین باید در مواقع مقتضی، دانش آموز را به موفقیتی که به دست آورده واقف ساخت تا آتش شوق و علاقه به کار، در درون او مشتعل تر شود.
تشویق باید با حالت روانی دانش آموز موافق گردد و تشویق کننده باید قبل از هر چیز سن و میزان رشد دانش آموزا را در نظر بگیرد.
علت تشویق بایدمشخص باشدتا هم دانش آموزوهم همکلاسیهای اوبدانندکه چراتشویق می شوند.
تشویق باید بجا و به موقع باشد، زیرا اگر در مدرسه ای فرد نالایقی به نا حق تشویق شود قهرا به حیثیت و عزت نفس کسانی که از او بهتر درس خوانده اند ولی تملق و چاپلوسی نکرده اند ضربات جبران ناپذیری وارد می شود و از نظر روانی این شکست بی تاثیر نیست.
تشویق باید با منطق و استدلال قابل قبول دانش آموز همراه باشد. مناسب است که تحسین منطقی دانش آموز با تذکراتی پندآمیز و روشنگر توام گردد.
تشویق بایدمثبت باشدودر دانش آموزان غبطه،نشاط بوجودآورد وبه فعالیت راغب و مایل سازد.
تشویق و پاداش باید متناسب با کار و پیشرفت دانش آموز باشد.

مهارت در تشویق و ترغیب دانش آموزان

همه دانش آموزان به یک اندازه به تشویق معلم و مربی نیاز ندارند. و از همین جاست که ضرورت مهارت در تشویق و ترغیب دانش آموزان آشکار می گردد.بنظر می رسد برای دانش آموزانی که از جمع می گریزند و یا آرزو دارند طرف توجه دیگران باشند، ولی نیستند، تشویق ضرورت بیشتری دارد. و تشویق کننده باید به این نکات توجه بیشتری داشته باشد.تشویق را می توان به دو نوع کلی فردی و گروهی تقسیم نمود:

تشویق فردی

تشویق فردی، تشویقی است که به منظور تاثیر بر فرد و تقویت او ارائه می شوند. این تشویق ها باید به گونه ای ارائه شوند که اثر نا مطلوب بر سایرین نگذارند. انواع تشویق های فردی را می توان شامل تحسین، تقدیر، ترغیب و پاداش دانست.برخی از روش های علمی تشویق به شرح زیر است:

الف – تشویق غیر کلامی: عبارت است از هر گونه تایید رفتارهای دانش آموزان که به صورت غیر لفظی و از طریق ایما و اشاره و لبخند و … انجام می شود. تاثیر این نوع تشویق ها گاه از هر نوع تشویق دیگر بیشتر و پایدار تر است.

ب – تشویق کلامی: شایعترین نوع تشویق در مدارس، تشویق کلامی است.این نوع تشویق از طریق ارائه عبارات وکلمات تحسین و تقدیر نسبت به دانش آموز صورت می پذیرد. تشویق کلامی چنانچه به موقع و با لحنی جدی و موثر به کار رود، می تواند اثرات مطلوب و سازنده فراوانی را به دنبال داشته باشد.

ج – اعطای جوایز و هدایا: این روش تشویقی نیز در مدارس معمول است و معمولا خانواده ها بانی این گونه تشویق ها می باشند. چنانچه استحقاق اعطای جایزه به یک دانش آموز از طرف سایر همسالان مورد تایید نباشد، معمولا این نوع تشویق موجب بروز حسادت و رقابت در میان دانش آموزان می شود. در این رابطه توصیه شده است که بر خلاف رسم موجود در مدارس به خانواده های دانش آموزان موفق و ساعی توصیه اعطای جایزه و هدیه را بنمایند.

د – اعطای کارت تشویق: چنین کارت ها و نشان هایی لازم است که برای فعالیت های منظمی در نظر گرفته شوند و برای چنین کاری نظامی از اهداف آموزشی و تربیتی مد نظر قرار گیرند. به گونه ای که هر کارت به مثابه پله ای باشد که وقتی دانش آموز از آن پله بالا رفت، خود را آماده کند تا پله بعدی را طی کند. در غیر اینصورت رفتار های دانش آموز در یک مجموعه منسجم تقویت نخواهد شد، بلکه به شکل پراکنده در آمده و او را به هدف های معینی نمی رساند.

ه – دادن مسئولیت فردی: دادن مسئولیت به دانش آموزان می تواند تاثیر تشویقی داشته باشد. شرط اساسی در این کار داشتن نظام های مشخصی در روند مسئولیت دادن است. دادن مسئولیت های پراکنده و بدون استمرار و نظارت نمی تواند اثرات قابل توجهی به بار آورد.

تشویق گروهی

معلم می تواند تقویت در کلاس را برای رفتار جمعی همه اعضاء کلاس اساس قرار دهد.مسابقه رفتار خوب مثالی از این رویکرد است. در این روش کلاس به دو تیم تقسیم می شود. قاعده های ویژه ای برای رفتار خوب به طور مشترک برای همه اعضاء کلاس یا دو تیم گذاشته می شود. هر وقت دانش آموزی یکی از این قاعده ها را شکست تیم دانش آموز یک امتیاز از دست می دهد. در پایان تیمی که کمترین امتیازات را از دست داده اند دریافت کننده های یک جایزه ویژه یا امتیازات می شود برای مثال، زنگ تفرح بیشتر یا غیره. اگر هر دو تیم کمتر از تعداد از پیش تعیین شده نشانه ها را کسب کردند هر دو تیم پاداش می گیرند. بیشترین مطالعات بیانگر این است که حتی اگر چه مسابقه تنها بهبود کمی را در پیشرفت آموزشگاه ها بوجود می آورد، آن می تواند پیشرفت های مشخصی در رفتار های لیست شده در قاعده های رفتار خوب بوجود آورد. تشویق همانند تنبیه معمولا تا مدتی می تواند افراد را وادارد که آنچه را می خواهیم انجام دهند، ولی تحقیقات انجام شده و مشاهدات صورت پذیرفته نشان می دهند که تشویق ها و پاداش ها، چیزی جز یک پیروی کوتاه مدت را در پی ندارد.

منبع

لوطی باشیان،ملیحه(1391)، راهکارهای افزایش میزان مطالعه و شیوه های افزایش میزان و کیفیت آن دردانش آموزان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی علامه طباطبایی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید