مفهوم اخلاق حرفه ای

درابتدا مفهوم اخلاق حرفه ای به معنای اخلاق کار و اخلاق مشاغل به کار می رفت.امروزه نیز عده ای از نویسندگان اخلاق حرفه ای، از معنای نخستین این مفهوم برای تعریف آن استفاده می کنند.تعریف های مختلفی اخلاق حرفه ای ارائه شده است.

• این اخلاق، در برگیرندۀ مجموعه ای از احکام ارزشی، تکالیف رفتار و سلوک و دستورهایی برای اجرای آنهاست.
• اخلاق حرفه ای، به منزلۀ شاخه ای از دانش اخلاق به بررسی تکالیف اخلاقی در یک حرفه و مسائل اخلاقی آن می پردازد و در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی می دانند که موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین شده همراه با اخلاق خاص است.

در تعاریف اخلاق حرفه ای به موارد زیر اشاره شده است:

1. اخلاق حرفه ای رفتاری متداول در میان اهل یک حرفه است.
2. اخلاق حرفه ای مدیریت رفتار و کردار آدمی هنگام انجام دادن کارهای حرفه ای است.
3. اخلاق حرفه ای رشته ای از دانش اخلاق است که به مطالعۀ روابط شغلی می پردازد.
4. اخلاق حرفه ای عبارت است از مجموعه ای از قوانین که در وهلۀ اول از ماهیت حرفه و شغل به دست می آید.

در بیشتر تعریف هایی که از اخلاق حرفه ای شده است، دو ویژگی دیده می شود: الف) وجود نگرش اصالت فرد و فردگرایی؛ ب) محدود بودن مسئولیت ها و الزامات اخلاقی فرد در شغل، که به نظر می رسد این نگاه به اخلاق حرفه ای، نوعی تحویلی نگری و تقلیل دادن اخلاق حرفه ای است؛ زیرا هویت جمعی و سازمانی در نهادهای مشاغل در کسب و کار، بسی فراتر از شغل فردی اشخاص است. با توجه به همین دیدگاه بود که در این اواخر نیز بحث از اخلاق حرفه ای در منابع مدیریتی و بیشتر در آثار و مباحث مربوط به مدیریت منابع انسانی مطرح می شد .

ویژگی های اخلاق حرفه ای

امروزه در اخلاق حرفه ای، تلقی « شما حق دارد و من تکلیف» ، مبنای هر گونه اخلاق درکسب و کار است. این مبنا از رفتار ارتباطی فرد، به صورت اصلی برای ارتباط سازمان با محیط قرار می گیردو سازمان با دغدغۀ رعایت حقوق دیگران، از تکالیف خود می پرسد. ویژگی های اخلاق حرفه ای درمفهوم امروزی آن عبارت اند از : دارای هویت علم و دانش بودن، داشتن نقشی کاربردی، ارائۀ صیغه ای حرفه ای، بومی و وابسته بودن به فرهنگ، وابستگی به یک نظام اخلاقی، ارائه دانشی انسانی دارای زبان روشن انگیزشی، ارائه روی آوردی میان رشته ای . کادوزیر دربارۀ ویژگی های افرادی که اخلاق حرفه ای دارند موارد زیر را بیان می کند:

• مسئولیت پذیری

در این مورد فرد پاسخ گوست و مسئولیت تصمیم ها و  پیامدهای آن را می پذیرد؛ سرمش دیگران است؛  حساس و اخلاق مند است؛ به درستکاری و خوشنامی در کارش اهمیت می دهد؛ برای ادای تمام مسئولیت های خویش کوشاست و مسئولیتی را که به عهده می گیرند، با تمام توان و خلوص نیت انجام می دهد.

• برتری جویی و رقابت طلبی

در تمام موارد سعی میکند ممتاز باشد؛ اعتماد به نفس دارد؛ به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا می کند؛ جدی و پرکار است؛ به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طریق شایسته دنبال ارتقای خود است؛ سعی نمی کند به هر طریقی در رقابت برنده باشد.

• صادق بودن

مخالف ریاکاری و دورویی است؛ به ندای وجدان خودگوش فرا می دهد؛ در همه حال به شرافت مندی توجه می کند؛ شجاع و با شهامت است.

• احترام به دیگران

به حقوق دیگران احترام می گذارد؛ به نظر دیگران احترام می گذارد؛ خوش قول وقت شناس است؛ به دیگران حق تصمیم گیری می دهد؛ تنها منافع خود را مرجح نمی داند.

• رعایت و احترام نسبت به ارزش ها و هنجارهای اجتماعی

برای ارزش های اجتماعی احترام قائل است؛ در فعالیت های اجتماعی مشارکت می کند؛ به قوانین اجتماعی احترام می گذارد؛ در برخورد با فرهنگ های دیگر متعصبانه عمل نمی کند.

• عدالت و انصاف

طرفدار حق است؛ در قضاوت تعصب ندارد؛ بین افراد از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی و اقتصادی، نژاد و قومیت تبعیض قائل نمی شود.

• همدردی با دیگران

دلسوز و رحیم است؛ در مصائب دیگران شریک می شود و از آنان حمایت می کند؛ به احساسات دیگران توجه می کند؛ مشکلات دیگران را مشکل خود می داند.

• وفاداری

به وظایف خود متعهد است، راز دار دیگران است، معتمد دیگران است.

نظام های اخلاقی عمده

اخلاق حرفه ای در تفکر سنتی، کم و بیش بر نظام ارسطویی استوار بوده است؛ اما امروزه نظام های دیگری نیز کانون توجه است. در حال حاضر، بیشتر از پنج نظام عمدۀ اخلاقی در بیان اخلاق حرفه ای استفاده می شود. ملاک مقبولیت این پنج نظام در میان ده ها نظریه و نظام اخلاقی، توانایی آنها در بیان سیستماتیک فضایل و رذائل اخلاقی، ارائه نظام سازگار، فراگیر و کاراست. این پنج نظام اخلاقی (نظریه های عمده) عبارتند از: فایده گرایی، وظیفه گرایی، عدالت فراگیر، آزادی فردی و زیبا و خیر مطلق. چهار نظریۀ نخست در واقع اصول راهبردی اخلاق را ملاک نهایی می انگارند، اما در نظریۀ چهارم، خداوند متعال، برترین زیبایی و مشخص کننده ملاک نهایی اخلاق است. در این نظام اخلاقی که روشنی بخش دیگر نظام های اخلاقی است، تقرب به خدا و کسب رضایت او آرمان اخلاق است و دستیابی به عدالت فراگیر اجتماعی، آزادی، حرمت انسان و بیشترین سود برای بیشترین کسان نیز از اهداف زندگی اجتماعی در چهار ساحت فردی، شغلی، سازمان و جامعه است. گفتنی است، همۀ تحقیقات در چارچوب نظام اخلاقی اسلام، براساس نظریۀ زیبا و خیر مطلق انجام می شود.

مبانی نظری اخلاق حرفه ای در اسلام

الگوهای رفتاری در سطح نهادها و سازمان های اجتماعی، وحدت بخش جامعۀ دینی است. تعریف کلی الگوهای اخلاقی و رفتار ارتباطی، مسئولیت پذیری در برابر حقوق افراد است. جامعۀ دینی از حیث تعامل نهادهای اجتماعی با یکدیگر، در دو سطح ملی و جهانی، بر مبنای اخلاق قوام می یابد. برای تعیین مؤلفه های کاربردی اخلاق حرفه ای (اسلامی)، می توان از اصول راهبردی اخلاق حرفه ای در اسلام استفاده کرد؛ اصول راهبردی اصلی (در اسلام) عبارت اند از :احترام اصیل و نامشروط به انسان ها، رعایت آزادی انسان ها، برقراری عدالت در مورد انسان ها، امانت ورزی در رفتار و بینش شخصی . اخلاق حرفه ای در نظام اداری جمهوری اسلامی باید هویت اسلامی داشته باشد و مبتنی بر اخلاق اسلامی شکل بگیرد. برای داشتن هویت اسلامی اخلاق حرفه ای در کشورمان، به چهار دلیل می توان اشاره کرد: الف) از لحاظ فرهنگی به دلیل وابستگی تودۀ مردم کشورمان به نظام عقیدتی اسلام.

از لحاظ دینی به دلیل جداناپذیری اخلاق از دین در متن دین اسلام ؛ نیاز به پویایی درون فرهنگ اسلامی با توجه به مواجهۀ آن با چالش جهانی شدن؛  از لحاظ نظام حکومتی،الزام به حکومت دین مدار در نظام حکومتی دینی و از لحاظ قانونی، به تأکید قانون اسلامی-در اصل هشتم- بر تصویب قوانین اسلامی در کشور. نظام  اخلاق اسلامی به گونه ای است که با اخلاق حرفه ای در هم آمیخته و تفکیک ناپذیر است؛ زیرا در این نظام ملاک نهایی و نهایت سعادت بشری، الله است و انسان در مقام خلیفه و جانشین الهی در زمین، محور توجهات اخلاقی است؛ بدین معنا که خشنودی انسان و خدمت به او موجب رضایت و تقرب به خداوند می شود؛ از این رو، نظام اخلاق اسلامی با توجه به ملاک نهایی، درصدد است با ارائه دستورالعملها و آیین نامه های اخلاقی درسطح حرفه و زندگی اجتماعی و همچنین با در نظر گرفتن پیشرفت های مادی در جهت بهبود زندگی انسان ها، زمینۀ سعادت و کمال حقیقی بشر را فراهم آورد .

دربارۀ مورد اخیر باید گفت در اخلاق حرفه ای اسلامی، ملاک نهایی اخلاق همانا خواست خداوند –خیر مطلق است. مهم ترین اصول راهبردی که می توانند منشأ شکل گیری مؤلفه های کاربردی اخلاق حرفه ای (اسلامی ) شوند، عبارت اند از: د)امانت ورزی در دو سطح امانت داری و بینش امانت نگری  (همان، منبع) در این بین، اصل چهارم مهم ترین اصل (اصل الاصول) است. مفهوم امانت داری در کسب و کار، قابل تجزیه به سه پرسش است: 1. چه چیزی در کسب و کار مورد امانت قرار میگیرد؟ 2. مراد از امانت داری در قبال آن امور چیست؟ 3.صاحبان امانت کیستند؟   البته امانت داری در حرفه نمی تواند به معنای عدم تصرف باشد؛ زیرا تصرف و به کارگیری مقوم کسب و کار است؛ بلکه تصرف در حرفه دو گونه است: امانت دارانه و غیرامانتدارانه . دراین زمینه تصرف امانت دارانه استفاده بهینه و شایسته است.

ضامن امانت داری در نگرش اسلامی این بینش است که عالم همه محضر خداست. با این نگاه، فرد با بصیرت ایمانی به امانت نگری در جهان هستی می رسد و همه چیز از جمله خود را امانت خداوند می داند. پس در مواجهه با همه چیز و در استفاده از همۀ امور، راه امانت داری را می پیماید و چنین حزم و احتیاطی تقوا است. اصول منشور اخلاقی دراسلام، در همۀ حرفه ها مشترک است؛ ولی تفاوت حرفه ها در فروع است.بدین ترتیب، اصولی را که از منابع اسلامی به دست می آید، می توان در تمامی حرفه ها جاری ساخت. پس باید اخلاق اداری و سازمانی جزو برنامه های آموزش در سازمان قرار گیرد.

ضرورت ترویج اخلاق حرفه ای در سازمان

توسعۀ سازمانی تلاشی پی گیر، منسجم و کاملاً برنامه ریزی شده است که به منظور بهبود و نوسازی نظام صورت می گیرد. هدف از توسعۀ سازمانی، هم بهبود زندگی (شغلی) فرد و هم بهبود کارکرد سازمان است .  با توجه به اهمیت اخلاق حرفه ای در توسعۀ سازمان، لازم است در تعیین اثر بخشی (میزان تحقق اهداف سازمانی) و هدایت منابع( از جمله منابع انسانی) به میزان آموزش اخلاق در سازمان توجه شود. البته در زمینه مذکور از جمله موانع تغییر رفتار اخلاقی در هر سازمان، جهل و نا آشنایی کارکنان از اخلاقیات شغل و سازمان بیان شده است. با توجه به اینکه امروزه هیچ سازمانی قادر نیست بدون آموزش توسعه یابد. لازم است در سازمان های افزون بر آموزش تخصص ها و مهارت های موردنیاز هر شغل به کارکنان، ایجاد روحیۀ تعاون، کار مشترک و دسته جمعی و به ویژه اخلاق اداری و سازمانی جزو برنامه های آموزش در سازمان قرار گیرد.

از آنجا که منشور اخلاقی در هر سازمان طی فرایند گفت وگو و مشارکت تمامی کارکنان و رئیسان به وجود آمده است، به منزلۀ یک میثاق عمومی سازمان پذیرفته شده است. به تدریج سازمان گسترش این اصول را جزو اهداف خود می پذیرد. بدین منظور، شیوه های مختلفی برای آموزش اخلاق حرفه ای در سازمانها به وجود آمده است که یادگیری مستقیم، رایج ترین آنهاست؛ اما این شیوه نشان داده است که کارایی لازم را ندارد. پس با توجه به اینکه ترویج اخلاق در سازمان، به معنای یادیگیری سبک خاصی از زندگی سازمانی است، باید به شیوه های غیر مستقیم مانند آموزش های حین عمل و آموزش اجتماعی و فرهنگی، توجه بیشتری شود. منشور اخلاقی هر سازمانی، از اشتراک عمومی همۀ اعضای سازمان در مورد اصول  و قواعد اخلاقی خاصی که در جهت بهبود و توسعۀ فعالیت های سازمانی است، به دست می آید. در صورتی که اگر بخواهیم ارزش های خاصی را به صورت پذیرش همگانی در آوریم، باید در ابتدا از توسعۀ آگاهی ها و دانش های مرتبط شروع کنیم. سپس به تدریج نگرش ها را تغییر، و در نهایت به عنوان خروجی، رفتارها را تحت تأثیر قرار داد .

منبع

مودب نیا، مطهره(1392)، تحلیل فرهنگ سازمانی ورابطه آن با اخلاق حرفه ای، پایان نامه کارشناسی ارشد ، علوم تربیتی تحقیقات آموزشی،دانشگاه سیستان بلوچستان

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید