معرفی و تحلیل استان ایلام

تاریخچه استان ایلام

در گوشه باختري سرزمين پهناور ايران؛ نام ايلام ذهن را به دور دست تاريخ هدايت مي كند. سرزمين طلوع آفتاب و عروس زاگرس با كوهستان هاي سلسله وار و دشت هاي پهناور كه زيستگاه انواع گونه هاي گياهي و جانوري است، از قابليت هاي برجسته اي در زمينه گردشگري طبيعي برخوردار است. از كوه هاي دالاهو كه مي گذري كوه قلاقيران كه سمبل و نماد استقامت و جوان مردي مردم اين ديار است, با ظاهري چشم نواز همراه با درختان تنومند بلوط , نمايان مي شود و چشم هاي هر بيننده اي را مي نوازد . مواهب زيباي خدادي در استان ايلام باعث شده كه اين خطه از خاك ايران از لحاظ منابع طبيعي ‌يكي از جذاب ترين مناطق ايران باشد. جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي استان ايلام از ديگر زيبايي هاي منطقه هستند. زندگي ايل ها و عشاير متعدد در منطقه و ييلاق و قشلاق آن ها در ميان كوه ها و دشت هاي ايلام؛ جذاب ترين شيوه معيشت اجتماعي را در قرن صنعتي معاصر به نمايش مي گذارد و حيرت هر بيننده اي را بر مي انگيزد. هنوز آداب و رسوم اجتماعي و فرهنگي حاكم بر منطقه از قبيل: پوشش و لباس محلي ، گويش شيرين زبان كردي و صفاي باطن و مهمان نوازي در اين خطه حرف اول را مي زند. ايلام به عنوان بخش مهمي از تمدن هاي باستاني ايران و داشتن بيش از يك هزار اثر و ابنيه تاريخي از جاذبه هاي گردشگري تاريخي فراواني نيز برخورداراست.

این سرزمین، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در حدود 3000 سال پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال منقرض شد. در کتیبه های بابی، عیلام را ” آلامتو” یا “آلام”خوانده اند. که به قولی به معنای کوهستان یا ؛ کشور طلوع خورشید، است. مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارسها و مادها در غرب تقسیم شد. در دوره هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله اعراب مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه باشد. از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم خاندان حسنویه کرد بر لرستان و ایلام حکومت می کردند و از سال570 تا 1006 اتابکان لر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده اند. از سال 1309 شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید.

بنا به نوشته مورخان يونانی، در زمان سلوكيه، ساكنين زاگرس بيش تر اوقات با اقوام مهاجم و بيگانه در نبرد بوده اند. وجود آثار باستانی فراوانی از دوره ساسانی در استان های ايلام و لرستان، نشان می دهد كه اين منطقه در آن زمان بسيار آباد و با اهميت بوده است. اسامی شهرهايی مانند : ماسبندان ، مهرگان كدك ، دارشهر، سيمره ، اريوخ و شيروان ، اين نظر را تاييد می كند. محل دقيق برخی از اين شهرها هنوز روشن نشده است. در اواخر دوره ساسانی، خاندان فيروزان بر اين سرزمين و خوزستان حكومت داشته اند كه آخرين آن ها پس از شكست در جنگ جولا به دارالخلافه اعزام شده است. بعد از تسخير ايران به وسيله عرب های مسلمان، احتمال دارد كه اين ناحيه جزيي از ايالت كوفه شده و اسامی شهرهای ماسبندان، مهرگان و سيمره معرب شده باشند. در اواخر قرن چهارم هجری قمری، حسنويه كرد بر لرستان و ايلام فعلی حكومت می كرده است و تا اوايل قرن ششم هجری قمری حكومت اين خاندان ادامه داشته است. از سال 570 تا 1006 هجری قمری، اتابكان لر بر لرستان و پشتكوه حكومت كرده اند. آخرين اتابك لر به نام شاهوردي خان را شاه عباس صفوی به قتل رسانده و حسين خان سيلورزی جد واليان ابوقداره را به حكومت لرستان و پشتكوه منصوب كرده است. اين خاندان پس از مدتی، مقر حكومت خود را به پشتكوه ؛ ايلام كنونی ، منتقل كرده اند و غلام رضا خان والی ابوقداره، آخرين والی پشتكوه پس از كودتای 1299 شمسی به نحوی نسبتا مسالمت آميز، منطقه تحت حكومت خود را رها كرده و به كشور عراق رفته است.

مشخصات جغرافیایی

از سال 1309 شمسی در تقسيمات كشوری، ايلام جزو استان پنجم يعنی كرمانشاه شد. سپس به علت موقعيت مهم سياسی و مرزی و محروميت های فراوان به فرمان داری كل تبديل شد و اكنون يكی از استان های مهم كشورمحسوب می شود.

استان ايلام در حدود 4/1 درصد مساحت كل كشور را تشكيل می دهد. اين استان در باختر دامنه سلسله كوه هاي زاگرس بين 31 درجه و 58 دقيقه تا 34 درجه و 15 دقيقه پهنای شمالی از خط استوا و 45 درجه و 24 دقيقه تا 48 درجه و 10 دقيقه درازای خاوری از نيمروز گرينويچ در گوشه باختری ايران قرار گرفته است. استان ايلام از جنوب با استان خوزستان، از خاور با استان لرستان، از شمال با استان كرمانشاه و از سمت باختر با 425 كيلومتر مرز مشترك با كشور عراق هم جوار است. مركز استان؛ شهر ايلام است كه به علت زيبايی های طبيعی فراوانی كه دارد، عروس زاگرس نام گرفته است. به طور كلی نواحی شمالی و شمال خاوری استان ايلام كوهستانی و نواحی جنوب باختری و باختر آن از اراضی پست و كم ارتفاع تشكيل يافته است. مهم ترين ارتفاعات استان ايلا م را كبير كوه و ديناركوه تشكيل مي دهند.

استان ايلام از نظر شرايط اقليمی جزو مناطق گرمسيري كشور محسوب می شود اما به علت وجود ارتفاعات، اختلاف درجه حرارت و بارندگی در بخش های شمالی، جنوبی و باختری آن زياد است. به طوری كه می توان از نظر اقليمی، مناطق سه گانه سردسيری، گرمسيری و معتدل را در اين استان به خوبی مشاهده نمود. بارندگی های سالانه فراوان از يك سو و نقش استان ايلام به عنوان زهكش آب های سطحی سلسله كوه هاي زاگرس از سوی ديگر، موجب پيدايش رودخانه های زيادی شده كه به منظور استفاده از آب آن ها سدهای انحرافی و كانال های متعددی نيز ساخته شده است. مسيرهاي متعددي براي دسترسي به استان ايلام وجود دارد كه مهم ترين آن ها جاده تهران – همدان- كرمانشاه – ايلام است. اين منطقه از راه هاي داخلي نيز برخوردار است كه برخي از آن ها ناهموار بوده و مشكلاتي را به وجود مي آورند. اين منطقه هم چنين دارای فرودگاهی برای پروازهای داخلی است كه به پايتخت ايران پرواز دارد. استان ایلام دارای 8 شهرستان با نام های آبدانان، ایلام، ایوان، دره شهر، دهلران، شیراوان و چرداول، ملکشاهی و مهران می باشد.

کشاورزی و دامداری

كشاورزی در بيش تر نقاط استان به صورت سنتی انجام شده و مراحل مختلف آن از كاشت، داشت و برداشت با استفاده از اصول و روش های ابتدايی و سنتی صورت می گيرد. مهم ترين محصول كشاورزی استان، گندم است. در اين استان امكانات بالقوه فراوانی برای توسعه و گسترش دام داری و دام پروری وجود دارد و هم اكنون نيز بخش مهمی از درآمد و حتی اشتغال مردم استان ايلام در بخش كشاورزی متمركز شده است. آب و هوای متنوع، وجود كوهستان ها، جنگل ها و مراتع نسبتا سرسبز و انواع گل و گياه در بهار و تابستان و وجود مناطق گرمسيری و سردسيری در كنار هم بهترين شرايط را برای پرورش زنبور عسل فراهم آورده است.

صنایع و معادن

بخش صنعت سهم ناچيزی از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزی به خود اختصاص داده است. صنعت استان ايلام بيش تر در صنايع خانگی و كارگاهی خلاصه می شود. زماني منابع معدنی استان منحصر به منابع رسوبی بوده ولي هم اكنون منابع نفت و گاز نيز در اين منطقه شناسايي شده است.استان ايلام منطقه ای عشاير نشين است و به همين دليل از صنايع دستي پر رونقي نيز برخوردار است. مهم ترين صنايع دستي استان عبارتند از: فرش كرك، ابريشم، گليم گل برجسته، جاجيم، نمد، فرنجی، قتره و صنايع چوبی. از ديگر صنايع دستی ايلام می توان به سياه چادر، رسن، گيوه كه با توجه به فراوانی مواد اوليه مانند پشم و موی بز توليد آن ها از گذشته هاي دوررايج بوده, اشاره نمود. استان ايلام همانند ساير مناطق ايرانی دارای سوغاتی های محلی خاص خود است كه مهم ترين آن ها عبارتند از: سقز محلی ؛ صمغ درخت بنه ، شيرينی بژی بر ساق، ‌شيرينی گمگه، حلوای كله كنجی، روغن حيوانی معروف به روغن كرمانشاهي.

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان

در سال 1343 به فرمانداری كل تبدیل شد ودر سال 1353 به دلایل سیاسی – مرزی – اداری به صورت یك استان درآمد.استان ایلام مشتمل بر 7 شهرستان، 17 بخش و 36 دهستان است.استان ایلام با مساحتی برابر با 19045 كیلومتر مربع در جنوب‌غربی كشور واقع شده كه 2/1 درصد مساحت كل كشور را تشكیل می‌دهد. بر اساس آمارگیری عمومی نفوس مسكن در سال 75 این استان دارای 487886 نفر جمعیت، 7 شهرستان 17 بخش و 36 دهستان است. كه از نظر اقلیمی دارای دو اقلیم نیمه مرطوب سرد در شمال با متوسط بارندگی 639 میلی‌متر و بیابانی گرم با متوسط بارندگی 200 میلی‌متر در جنوب استان می‌باشد. قسمت‌های شمالی استان عمدتا كوهستانی بوده و سلسله جبال زاگرس به صورت رشته‌كوه‌های موازی در امتداد چین‌خوردگی‌ها، دره‌های نسبتا كم‌عرض و ارتفاعات متوالی را به وجود آورده است در قسمت‌های جنوبی استان كبیركوه، حوزه‌های آبریز رودخانه‌های كوچكی را در دامنه‌های جنوبی خود ایجاد كرده كه در نهایت به دشت‌هایی منتهی می‌گردند البته این دشت‌ها در شهرستان دهلران وسیع‌تر می‌باشند.

شهرستان ایلام به مركزیت شهر ایلام و در سال 1308 شمسی در خاور و شمال خاوری ده ‌بالا و در منطقه‌ای كه حسین ‌آباد ؛ منسوب به حسین قلی خان والی؛ نامیده می‌شد و در جوار ساختمانهای به جا مانده از والی ، بنا گردید و با به توجه به سابقه‌ی تاریخی منطقه و تصویب فرهنگستان ایران، ایلام نامیده شد.دیواره‌های سنگی و دامنه‌های جنگلی كوه‌های مانشت، سیوان، شلم و سیاه كوه، به شكل دژی وسیع شهر و دشت‌های اطراف آن را برگرفته است.شهر ایلام در مركز جغرافیایی استان قرار نگرفته است. از این رو، موقعیت آن تا حدودی كه اهمیت ارتباطی و تجارتی آن را محدود می‌كند، به طوریكه محصولات بخش‌ها و روستاهای دور دست به استان‌های دیگر صادر می‌شود.اما ایجاد شبكه‌ی راهها و اتصال مراكز شهری به ایلام مخصوصاً نزدیكی با مرزبا وجود آب و هوایی نسبتاً مناسب و مساعد، مركزیت سیاسی، وجود مؤسسات رفاهی و… به آن موقعیتی ویژه، داده است. بخش مركزی ایلام دارای دهستان‌های میش‌خاص و حومه 36 روستاست. توتون از مهمترین محصولات دهستان میشخاص است. چوار، یكی از بخش‌های شهرستان ایلام در 18 كیلومتری شهر ایلام و بر سر راه اصلی ایلام – ایوان – اسلام آباد غرب قرار گرفته است .

زبان و گویش های مختلف ایلام

زبان کردی و گویش های آن

زبان کردی یکی از زبانهای هند و ایرانی است که زبان شناسان آن را در زمره زبانهای ایرانی شمال غربی قرار داده اند. آن چه که امروزه کردی نامیده می شود در واقع گویش های مختلفی است که گاه اختلاف آنها چنان زیاد است که گویشوران سخن همدیگر را در نمی یابند،اما اگر دقیق مورد مطالعه قرار گیرند مشخص می شود که همگی دارای اشتراکات فراوان هستند.شاید بتوان گفت که دلیل اختلاف زیاد گویش های کردی،زیستن در مناطق مختلف جغرافیایی و همسایگی با اقوام مختلف باشد که در شکل گیری این گویش های متنوع بی تاثیر نبوده است. وجود گویش های مختلف زبان کردی از یک سو و پراکندگی گویشوران در کشورهای مختلف از سوی دیگر باعث شده است تا تقسیم بندی های مختلفی درباره آنها ارائه شود.

ظاهر سارایی ؛ های کردی را بر حسب موقعیت جغرافیایی به شرح زیر تقسیم کرده است:

کردی شمال غربی:که شامل گویش کرمانجی و فروع آن است.این گویش در مناطق کرد نشین ترکیه،سوریه،بخش های از کردستان عراق،آذربایجان ایران و شمال خراسان،مناطقی از جمهوری های شمالی مانند:ارمنستان،آذربایجان،گرجستان و ترکمنستان رایج است.
کردی شمالی:که شامل گویش سورانی و شعبات آن است و در کردستان عراق و ایران و بخش هایی از استان کرمانشاه و آذربایجان غربی بدان تکلم می شود.
کردی مرکزی:که شامل گویش هورامی است و گویشورانش در اورامانات ایران و عراق پراکنده اند.
کردی جنوبی:که شامل کلهری،ایلامی و لکی است.

گونه های کردی جنوبی:

کردی کلهری:که در کرمانشاه و مناطق از استان ایلام،از جمله شهرستانهای ایوان و شیروان چرداول و بخش چوار رایج است و با گویش کردی ایلامی اندکی تفاوت دارد.
کردی ایلامی:گویش عمده مردم استان ایلام از جمله طوایف عمده و قدیمی آن است که با اندک اختلافاتی در شهرهای ایلام،مهران،سرابله،بدره،بخش های عمده ای از نواحی جنوبی استان مانند دهلران،دره شهر،آبدانان و مناطقی از کشور عراق نظیر مندلی و خانقین بدان تکلم می شود.
لکی:این گویش در سطح نسبتاً گسترده ای در استان های لرستان،کرمانشاه،همدان و بخشهای از ایلام گویشوران بسیاری دارد.این گویش اغلب به اشتباه لری یا شعبه ای از آن قلمداد شده است.

نظام آوایی،واژگان و نحو و نیز سنتهای فرهنگی و بسیاری از ویژگی های دیگر نشان می دهد که لکی گویشی اصیل و برجسته از کردی است.

جستاری در باب کردی ایلامی

کردی ایلامی که گاه آن را «فیلی» نیز نامیده اند،در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است. واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام،رواج داده اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است .

گویش فیلی دارای لهجه های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از :

ملکشاهی:در شهرستان های ایلام و مهران
خزلی:در بخش های از شهرستان شیروان چرداول
آبدانانی:در شهرستان های آبدانان،دهلران و دره شهر
ایلامی:در شهرستانهای ایلام،مهران،شیروان چرداول
بدره ای:در بخش بدره از شهرستان دره شهر

مکان های دیدنی و تاریخی

سرزمين ايلام با كوهستان هاي سلسله وار و دشت هاي پهناور؛ زيست گاه انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه چشم اندازهاي زيباي طبيعي را در اين منطقه به وجود آورده اند. اين منطقه كه بر دامنه كوه هاي خود چشم انداز سبزي از جنگل هاي بلوط را دارد؛ در بر گيرنده رودخانه ها و آبشارهاي زيادي است كه هر يك جاذبه هاي خاص و مناظر روح پروري را به نمايش مي گذارند. ايلام كه از بكر ترين مناطق سرزمين ايران است ؛ از قابليت هاي برجسته و با ارزشي در زمينه گردشگري طبيعي برخوردار است.

پيشينه تاريخي و باستاني اين خطه از ايران سبب شده جاذبه هاي باارزشي در اين منطقه وجود داشته باشد كه نام آن ها يادآور اساتير افسانه اي ايران باستان است. جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي استان ايلام از ديگر زيبايي هاي منطقه هستند كه بر جاذبه هاي گردشگري استان مي افزايد. فصل بهار كه زمان رويش گل هاي زيبا و وحشي در اين خطه است و فصل تابستان با رودخانه هاي خروشان و آبشارهاي زيبا مناسب ترين زمان سفر به استان ايلام است.

آتشکده سیاهکل:

آتشكده سياهگل يكي از آثار دوره شكوهمند ساساني است كه در 25 كيلومتري شهرستان ايوان و در منطقه‌اي به همين نام در حاشيه جنوبي رودخانه پرآب گنگير قرار گرفته است. اين اثر سالم‌ترين آتشكده شناسايي شده استان ايلام است كه در نوع خود بي‌نظير و از اهميت زيادي در مطالعات باستان‌شناسي برخوردار است. آتشكده داراي چهار پايه و يك سقف گنبدي و نيز در اطراف داراي راهروي جهت نيايش است كه متأسفانه در سالهاي اخير بر اثر عوامل طبيعي و انساني تخريب شده است و فقط آثاري از اين راهرو وجود دارد. مصالح ساخت اين آتشكده تشكيل شده است از گچ نيم‌كوب و قلوه‌سنگهاي رودخانه‌اي.

شهر گمشده آريوحان:

با توجه به بررسي‌هاي باستان‌شناسي صورت گرفته در اطراف آتشکده سیاهکل، آثاري از بناها و معماري هم‌دوره با آتشكده مورد شناسايي قرار گرفت كه احتمال وجود شهر گمشده آريوحان ؛ آريوجان را در اين منطقه بيشتر مي‌كند. شهر گمشده آريوحان ؛ آريوجان يكي از شهر‌هاي تاريخي استان ايلام است كه بر اساس شواهد و مدارك تاريخي و گفته سياحان و سفرنامه نويسان در ساحل رودخانه گنگير استقرار داشته كه وجود اين مجموعه آثار و ديگر شواهد باستان‌شناسي حكايت از وجود يك شهر تاريخي در اين منطقه دارد.

پشت قلعه آبدانان، سند افتخار:

پشت قلعه در فاصله پنج کیلومتری در ناحیه جنوبی شهرستان آبدانان و در شمال غربی روستای پشت قلا بر روی تپه‌ای بلند قرار دارد كه رودخانه دویرج از پای آن می‌گذرد. اين اثر يكي از آثار دوره ساساني است كه مصالح ساخت آن از قلوه سنگهاي رودخانه‌اي و گچ نيم‌كوب تشكيل شده است. آثار به جا مانده از اين اثر ارزشمند شامل برجهای نگهبانی، بارو، شاه‌نشین، اتاق‌های مسکونی، پلکان و… است. باروی بیضوی شکل که ارتفاع آن به سه متر می‌رسد محوطه قلعه را در بر گرفته است. دیوارهای بیرونی و اصلی قلعه تقریبا سالم مانده است. این دیوارها قلعه را به سه قسمت مجزا تقسیم می‌کنند. در قسمت غربی قلعه، آثار برج دیده می‌شود و سوراخی بر روی برج قسمت جنوبی قلعه است که كاربري آن دیده‌بانی است. بر باروها و دیوارهای آن، برجهایی با فواصل تقریباً مساوی در اطراف دژ به صورت کنگره‌دار ساخته شده که دارای اتاق‌های کوچک دیده‌بانی و طاق‌های قوسی شکل است. در منتهي‌الیه قسمت جنوبی و جنوب شرقی دژ، شاهنشین قلعه و اتاق‌های مسکونی قرار دارند که يك چهارم دژ را تشکیل می‌دهند و مابقی محوطه قلعه است. این قسمت دارای اتاق‌هایی با تاق‌های نیم‌دایره و تاقچه‌ها و طاقنماهایی است که گاه قطر دیوار آن به یک متر می‌رسد. این قلعه جنبه نظامی داشته و دور تپه‌ها کانالی طبیعی قرار دارد که مانند خندقی از دژ محافظت می‌کند. در یک قسمت از این خندق طبیعی رودخانه دویرج عبور مي‌كند.

محراب امامزاده مهدی صالح (ع):

تزئينات وابسته به معماري در محراب بناي امامزاده مهدي صالح (ع) ماژين چشم هر بيننده اي را به خود جلب مي‌كند. اين بنا يكي از آثار دوره ايلخاني استان ايلام است كه در بخش ماژين شهرستان دره شهر قرار گرفته است. متأسفانه در سالهاي اخير به دليل فرو ريختن سقف بنا و تأثيرات عوامل جوي، باعث تخريب قسمتهايي از تزئينات اين محراب منحصر به فرد شده است. در كنار اين محراب آيات آية‌الكرسي با هنرمندي خاصي به خط كوفي گچبري شده است. لزوم توجه بيشتر به معماري اين بنا و تزيينات وابسته به آن بيشتر احساس مي‌شود.

معماري د‍ژ شيخ ماخو:

دژ شيخ ماخو يكي از آثار دوره ساساني شهرستان دره شهر است كه بر یک بستر طبیعی و در یک تورفتگی غار مانند : ناودیس، و یا به اصطلاح اشگفت ساخته شده است. این بستر در ارتفاع 6 متری از کف رودخانه ایجاد شده است. سطح داخلی و طبیعی این اشگفت برابر 126 مترمربع است که از شیب 4 تا 6 درجه برخوردار است و شکل ظاهری سطح این پناهگاه به صورت یک نیم دایره کشیده شده است. این بستر در ارتفاع ۵ متری از کف رودخانه ایجاد شده است ، سطح داخلی و طبیعی این اشگفت برابر126 متر است. برای دسترسی به فضای داخل قلعه پله‌هایی ساخته شده که این مکان را فراهم نموده است، اما در حال حاضر به علت گذر زمان آثاری از آن مشاهده نمی‌شود و به کلی تخریب شده‌اند.

ساختار این بنا تلفیقی از مصنوعات بشری و طبیعت است که توانسته مقابله‌ای تقریباً برابر در گذشت زمان با عوامل مخرب جوی داشته باشد. سازندگان بنا به خوبی دانسته‌اند که برای حفظ و بقاء آثار چه نوع مصالح و با چه شیوه‌ای اجرا نمایند. نوع مصالح همگون با سایر قسمتها و عاملی در سالم ماندن دیوار بوده است و در آن از قلوه سنگهای نیمه‌درشت رودخانه‌ای استفاده شده است. ملات بکار رفته در ساخت این قلعه ملات گچ نیم‌کوب می‌باشد . کلیه اتصالها و پوشش سقف و قفل و بستهای این بنا از مصالح مصرفی در کل بنا بوده و هیچ‌گونه مصالح دیگری از قبیل آجر و … چه در پوشش سقف و چه در دیوار به کار نرفته است. پوشش سقف در این بنا از مصالح طاق سنگی است که بصورت ضربی اجراء شده است. در نمای داخل دیوار آثاری از چوب وجود دارد که وظیفه اتصال بین دیوار و صخره‌های جانبی را داشته که عامل پایداری دیوار در گذر زمان نیز بوده است. نوع این چوبها از چوبهای بلوط منطقه بوده است. در ساختار این بنا از دو نوع تیرکش استفاده شده است یکی بصورت کنگره‌ها با مقطع مربع و دیگری در دیوار با مقطع ذوزنقه می باشد. اندود کاری این قلعه از نوع اندود گچی است که با استفاده از دست و در قابهای یکسان بر روی دیوار انجام شده است. این اندود در دوره های بعدی تجدید شده است که آثار آن مشاهده می‌شود. در محدوده این اثر تاسیسات جانبی هم‌دوره وجود ندارد، لیکن آثاری از یک آسیاب آبی متعلق به دوره صفویه درست در مقابل دژ دیده می شود. بنا تا حدود 65% تخریب شده است و مصالح آن از سنگ و گچ می‌باشد.

سنگ نوشته تخت خان:

سنگ نوشته تخت خان يا تخت خاتون بر سر راه ايلام به مهران در منطقه خوش آب و هواي بان‌روشان بر روي قطعه سنگي بزرگ نوشته شده است. شكل سنگ نوشته يك متوازي الاضلاع در ابعاد 145×190 سانتي‌متر بوده كه ابتدا آنرا حدود دو سانتي‌متر به لحاظ فراهم نمودن يك سطح صاف و يكنواخت تراش داده و آنگاه با تراش دادن مجدد حروف و كلمات را برجسته نموده‌اند. خط كتيبه نستعليق، و متن آن خلاصه اي از شجره نامه واليان و شرح برخي از خدمات عمراني غلامرضا خان والي است كه در سال 1325 هـ.ق دستور نوشتن آنرا داد.

تپه گوران نشان تمدني ديرين:

تپه گوران؛ يكي از آثار دوره نوسنگي است كه در بخش هليلان شهرستان شيروان چرداول و در استان ايلام واقع شده است. با توجه به حفاري در اين تپه كه در سال 1963 توسط هئيت دانماركي به سرپرستي ملرگارد صورت گرفت، 21 لايه فرهنگي در آن مشخص گرديد. در دو لايه تحتاني اين تپه هيچگونه سفالي به دست نيامد. اولين نمونه‌هاي بقاياي معماري در لايه 16 به دست آمد. با توجه به نوع معماري دو لايه اول تپه “گوران” به نظر مي رسد كه ساكنان اوليه ؛ گوران را كوچ‌نشينان منطقه تشكيل مي‌دادندكه فقط مدتي كوتاهي در محل به سر مي‌بردند و در فصل نامناسب سال، به ساير نقاط كوچ مي‌كردند.

معرفی گورستان هلوچ:

گورستان هلوج در استان ايلام، شهرستان ايوان و در سمت راست ورودی بخش زرنه قرار دارد. اين گورستان در فاصله 200 متری شمال شرقی تپه تاريخی قلا زرنه واقع شده است. نوع بافت خاک زمينهای اطراف، رسی آبرفتی و زراعی است.

امامزاده پير حسين، آرميده در دل كوه خُورمه:

امامزاده پير حسين يكي از امامزاده‌هاي واقع در استان ايلام است كه در روستاي زنجيره عليا شهرستان شيروان چرداول در دل كوه خُورمه آرميده است. اين امامزاده نوه امام موسي كاظم (ع) است كه در نزد مردم از احترام خاصي برخوردار است. بناي امامزاده يكي از آثار ثبت شده استان در فهرست آثار ملي كشور است. امامزاده پير حسين زنجيره هرساله پذيراي زائران زيادي از جاي جاي استان و نيز استانهاي همجوار است كه به قصد زيارت و تفريح به اين نقطه زيبا از استان ايلام سفر مي‌كنند. طبيعت زيبا و بكر اطراف و داخل تنگه، آب فراوان، چشمه‌هاي زياد آب شيرين و نيز آب و هواي معتدل كوهستاني همگي لذت يك زيارت را بر زائران و گردشگران اين منطقه دو چندان مي‌كند. درخت توت کهنسال کنار بنای امامزاده حکایت از تاریخ کهن و نیز سرسبزی این منطقه در گذشته های دور دارد.

سنگ نوشته قوچعلی ایلام:

سنگ نوشته زيباي قوچعلي در ضلع جنوبي كوه اناران بر روي صخره‌اي در تنگ قوچعلي و در شمال شهر ايلام قرار دارد.. ارتفاع اين سنگ نوشته از سطح 5/4 متر است كه بدستور غلامرضا خان والي و به خط زيباي نستعليق نگارش يافته است. دسترسي به اين سنگ نوشته مشكل بوده و بايد مسير چند صد متري دامنه تنگ قوچعلي را پياده طي نمود. ابعاد اين سنگ نوشته 40 * 75 و به شكل ذوزنقه است.

قلعه سام شکوه یک تمدن:

بنای با عظمت قلعه سام بر فراز کوهي به همين نام در غرب روستای چم بور از توابع شهرستان شیروان و چرداول قرار دارد. معماری این قلعه متعلق به دوره پرشکوه ساسانی است. علاوه بر این معماری در قسمت جنوب غربی قلعه آثار چهارطاقی مشهود است. در کنار این مجموعه معماری چند درخت کهنسال چنار با قدمتی ۵۰۰ ساله و چشمه ای گوارا از دل کوه بیرون آمده چشم اندازی بکر و طبیعی را آفریده است که چشم هر گردشگری را می نوازد. علاوه بر درخت چنار ریشه درختی به نام عود یا هومه که از آن در اعیاد و جشنها استفاده می شده یافت شد. برای رسیدن به این قلعه با چشم انداز طبیعی و زیبا باید ۴ ساعت کوهنوردی را تحمل کرد.

تاریخچه مطالعات باستان شناسی دشت ایوان:

شهرستان ايوان غرب در موقعيت جغرافيايي 19/46 طول شرقي و59/33 عرض شمالي در غرب كشور و در شمال غربي استان ايلام واقع شده كه متوسط ارتفاع آن از سطح دريا 1170 متر است. اين منطقه از شمال به گيلان غرب كرمانشاه، از جنوب به بخش چوار، از شرق به شيروان چرداول و از غرب به كشور عراق منتهي ومحدود مي شود. اين شهرستان داراي دو بخش مركزي و زرنه است. اين شهرستان از نظر مطالعات باستان شناسي عصر برنز ، عصر آهن 1، 2 و 3 دارای اهمیت زیادی است. سایت های مربوط به این دوره‌هابیشتر به صورت قبرستان است.

شهر ساساني سيمره:شهر باستانی سيمره که در تقسیم بندی جغرافیایی کهن جزء سرزمین جبال قرار گرفته ، در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی ایلام و 45 کیلومتری غرب پل دختر به عرض و طول جغرافیایی 33درجه و 7 دقیقه و 47 درجه و 21 دقیقه ، با ارتفاع 720 متر از سطح دریا واقع است و هم اکنون شهر جدید دره شهر در غرب ویرانه های آن بنا شده است . دره شهر در مرز پشتکوه و پیشکوه در دره سیمره، در دامنه های شمالی کبیر کوه قرار دارد و با کوه های مله در شمال و کبیرکوه در جنوب احاطه شده است . کبیر کوه پوشیده از جنگل های بلوط از مله آفتو ؛ گردنه آفتاب ، شروع شده و در محلی به نام دمشا همانجائیکه رودخانه ی سیمره به جانب خوزستان تغییر مسیر می دهد و ادامه آن در خاک بختیاری کشیده شده است . در شرق این محوطه باستانی کوه های کم ارتفاعی است كه اهالی محل آن ها را تپه های گچی می نامند و ادامه بقایای ساخت و سازهای معماری شهر کهن تا بالای این ارتفاعات پیش می رود.

منبع

جوادیان،ابوالفضل(1392)، تاثیر ابعاد فرهنگی بر توسعه و تقویت گردشگری،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت بازرگانی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید