مدل رفتاري – ارتباطي

رويكرد رفتاري- ارتباطي، تركيبي نظري- عملي از سيستم ها و جهت گيرهاي شناختي- رفتاري است. گرچه رفتار بر اساس تامين اهداف حقيقي و يا استعاره­اي مفهوم سازي مي­شود، اما تعديل­هايي كه ميان  همسران روي مي دهد هميشه داراي پيامد هاي ارتباطي است. به اين معنا كه رفتار يكي از همسران بر طرف مقابل اثراتي خواهد داشت. اين موضوع به روشني عقيده هاي نظام دار است. در عين حال مشخص شده است كه اسنادهاي فردي و تفسيرهاي مربوط به رفتارهاي همسر بسيار متنوع  بوده و بر درك همسر و نوع پاسخي كه بروز خواهد كرد اثر مي گذارد. در حقيقت رفتار موجود در يك رابطه، به شكلي چشمگير تحت تاثير عوامل  شناختي قرار مي گيرد. مدل رفتار- ارتباطي نظامي مفهومي و باليني تركيب سه سيستم نظري  بسيار  مقبول دهه گذشته،تبادل اجتماعي، شناخت درماني و رفتار درماني مي­باشد.

رويكردهاي رفتاري مربوط به مشكلات زناشويي، از زمان پيدايش خود در كمتر  از دو دهه دستخوش تحول گسترده­اي شده­اند. در مداخله­هاي رفتاري نخستين، نظريه تبادل اجتماعي و قراردادي ساده مورد تاكيد قرار مي­گرفتند. اخيراً نگرش­هاي مداخله­اي با طيف گسترده اي طراحي شده­اند. هدف اين نوع نگرش ها عبارتند از افزايش رفتارهاي مثبت و خوشايند، بهبود در ارتباط،ايجاد مهارت هاي حل مسئله و حركت در جهت حل مسائل جنسي، ايجاد تغيير در الگوهاي زيان بخش يا مخدوش فكري كه ممكن است زوج ها داشته باشند، پيدا كردن راه­هايي  براي جلوگيري از تشديد تعارض و كوشش براي تغيير الگوهاي وسيع­تر رفتاري كه به اختلافات زناشويي منجر مي­شوند. رويكردهاي اوليه، رضايت زناشويي را افزايش در تعامل هاي مثبت بين زوج­ها تعريف مي­كردند و در نتيجه در مداخله هاي رفتاري سعي مي­شد به جاي تعامل­هاي منفي، تعامل­هاي مثبت جايگزين شوند.

اين كار، از طريق تشخيص و افزايش  رفتارهاي مطلوب صورت مي گرفت. در نگرش رفتاري كه عمدتاً بر اساس  نظريه هاي يادگيري برخاسته از آزمايشگاه استوار بود و با كارهاي اسكينر قوت گرفته بود، كنش­هاي متقابل بين زوج هاي مشكل دار، تحت كنترل منفي تلقي مي شد. يعني اين تعامل ها به وسيله تنبيه يا ترس از  پيامد هاي منفي كنترل مي شوند.هدف اين نوع مداخله­هاي رفتاري اوليه، تغيير جهت­گيري از كنترل منفي به كنترل مثبت بود. به اين معني كه طرفين به علت اجتناب از تنبيه، مثبت عمل نكنند، بلكه به علت خوشحال كردن طرف مقابل، دست به اين كار بزنندو اين خود، باعث مي شود كه طرف دوم، طرف اول را  خوشحال كند. اين مفاهيم، هنوز هم زير بناي نظري قسمت اعظم رفتار درماني زناشويي امروزي را تشكيل مي دهند.

اما امروزه هم نظريه و هم عمل، توسعه پيدا كرده اند به نحوي كه بتوانند نوآوري­هاي مهمي را در خود جاي دهند.  نظريه يادگيري اجتماعي بندورا مخصوصاً در درك ما از فرايندهاي شناختي- ادراكي، كه در كار با زوج هاي مشكل دار اهميت دارند، موثر بوده است. دلالت ضمني و مهم اين نگرش اين است كه متخصص باليني بايد اسنادهايي را كه طرفين در مورد رفتار خود و رفتار طرف مقابل به كار مي گيرند، مورد ارزيابي قرار دهند. اسنادها عبارتند:از اعتقاد طرفين درباره علل و دلايل رفتارهاي طرف مقابل. درمانگر زناشويي، علاوه بر ارزيابي علل مورد نظر رفتارها بايد شيوه اي را كه هر يك از طرفين  در تفسير تاثير رفتار خود و رفتار طرف ديگر به كار مي گيرند،سبك شناختي مورد ارزيابي قرار دهد.

جنبه هاي پيشگيري مدل رفتاري- ارتباطي

جنبه هاي آموزشي – پيشگيري مدل رفتاري, ارتباطي در شش حوزه اساسي مورد بحث قرار مي گيرند:

• فهم رفتار،
• عينيت گرايي،
• تبادل رفتاري،
• مصالحه،
• ارتباطات،
• آموزش حل مساله.

فهم رفتار:در رفتار دو هدف را مي توان جستجو كرد:

•  رفتار ممكن است فقط رفتار صرف باشد يعني تظاهر عملكرد شخص؛
•  رفتار ممكن است ارزش رابطه اي داشته باشد،يعني در درون رابطه معني پيدا كند.

در برنامه­هاي پيشگيري، زوج ها بايد ياد بگيرند تا رفتار را براساس رابطه­اي بودنش درك كنند و رفتارهاي خود و همسرشان را در چهارچوب تعاملي مورد ارزيابي قرار دهند. بنابراين آنها ممكن است سوالات زير را از خود بپرسند:

•  رفتار من بر رفتار همسرم چه اثري مي تواند داشته باشد؟
•  رفتار همسرم بر رفتار من چه اثري مي تواند داشته باشد؟
•  زمانيكه من رفتار (الف) را انجام دهم، همسرم با انجام دادن رفتار(ب) پاسخ مي دهد. آيا آن نتيجه­اي است كه من دوست دارم بدست آورم.
•  زمانيكه رفتار (ج) را انجام مي دهد من عموماً بطور مشابهي رفتار (د) را انجام مي دهم. آيا  شيوه­هاي ديگري در دسترس من وجود دارد.
•  اگر من رفتار (ه) را انجام مي دادم، احتمالاً در پاسخ به آن همسرم چه كار مي كرد؟
•  اگر همسرم رفتار (و) را انجام مي داد، احتمالاً من در پاسخ به آن چه كار مي­كردم؟

وقتي زوج ها ياد گرفتند رفتار را در درون زمينه رابطه اش بهمند، آنگاه آنها مي توانند با روش بازتر  و بطور مشاركتي درباره پيامدها بحث و بررسي كنند. اين اساس پيشگيري است. يعني با موضوعات قبل از اينكه به مشكل تبديل شوند، برخورد مي شود.

عينيت گرايي: اين فرايند به زوج ها مي­آموزد تا چگونه اظهارات مبهم، كلي و تعميم يافته مربوط به رضايتمندي از رابطه را به صورت توصيف­هاي ويژه رفتار خوشايند و ناخوشايند تبديل كنند. بنابراين تسلط يك زوج بر اين مهارت مي تواند به آنها ياد دهد تا پيامهاي كلامي غير تسيل كننده را بصورت اطلاعات سازنده براي اهداف افزايش رابطه دوباره سازماندهي كنند.

تبادل رفتاري: تقابل رفتاري اصول مفهومي وعملي مدل رفتاري,ارتباطي ميباشند. هم در برنامه هاي درماني و هم در برنامه هاي پيشگيري زوج ها بايد قدرداني ازيكديگررايادبگيرند.زمانيكه افرادرفتارهاي مثبتي را براي  يكديگر فراهم كنند، آنها با قدرداني همسرشان مورد تقويت قرار مي گيرند و متقابلاً خودشان هم از همسرشان قدرداني مي كنند.دراين صورت رفتارهاي پاداش بخش دو طرفه افزايش مي يابندواحتمال موفقيت در زندگي زناشويي بطور اساسي بالا مي رود.

مصالحه: زوج درماني رفتاري- ارتباطي بطور تجربي به زوج ها آموزش مي دهد تا اين اصل را ياد بگيرند كه به منظور بدست آوردن انچه كه من مي خواهم، بايد چيزي را به همسرم بدهم. اين انديشه اساس حل تعارض و برنامه هاي پيشگيرانه حل مساله را تشكيل مي دهد. با داشتن اين توانايي، زوج ها مي توانند مهارت هايي را براي كاهش مشكلات بكار ببرند.

ارتباطات: از همه عناصر مدل رفتاري- ارتباطي احتمال ارتباطات بيشترين كاركرد پيشگيرانه را دارد. مهارت­هاي ارتباطي اثربخش اساس ايجاد و حفظ رابطه زناشويي رضايتبخش مي باشد. بنابراين آموزش ارتباطات بخش مهمي از برنامه هاي پيشگيري است.

آموزش حل مساله:  همچنانكه قبلاً اشاره شده است، تعارض چيزي است كه در رابطه صميمي و دراز مدت بوجود مي آيد. از  طريق آموزش حل مساله، زوج­ها مي­توانند ابزار مناسبي براي حل اختلافات خودشان داشته باشند. بعلاوه  وقتي  كه فرايند حل مساله را ياد گرفتند مي­توانند آنرا در كل موقعيت­هاي آسيب­زا بكار ببرند. در اينجا نيز ارزش پيشگيري كننده حل مساله، كاملاً روشن است.

منبع

عیسی نژاد،امید(1387)، اثربخشي غني سازي روابط بر بهبود كيفيت روابط زناشويي زوجين،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی، دانشكده علوم تربيتي و روانشناسی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید