محیط زیست

اصطلاح محیط زیست خود از دو کلمه «محیط» و «زیست» ترکیب یافته است. این واژه در فرهنگ لغات داخلی و خارجی مورد توجه قرار گرفته است واژه محیط به معنای آنچه که احاطه می کند، احاطه اشیاء یا ناحیه یا موقعیت عمل احاطه کردن و نتیجه این عمل، جمع کلیه شرایط خارجی و اثر آنها در زندگی و توسعه موجودات، مجموعه عوامل فیزیکی – شیمیایی – بیولوژیکی و عوامل اجتماعی که در یک لحظه معین قادر به اثر گزاردن مستقیم یا غیر مستقیم فوری یا زمان دار در موجودات زنده و فعالیت انسان باشد، فرا گرفتن، نفوذ کردن، تحت نفوذ قرار دادن، شرایط و اوضاع و احوال و مانند آن تعبیر شده است درباره کلمه «زیست» گفته شده که به معنای چیزی است که یک شخص برای زنده ماندن به آن نیاز دارد، تهیه کردن غذای کافی یا پول کافی برای زنده نگه داشتن خود، حیات، زندگی و عمر، زندگانی، و مانند آن بنابراین می توان گفت که محیط زیست از نظر لغوی به معنای محلی که آدمی را احاطه کرده است می باشد و نیز قلمرو و حیات زندگی است.

محیط زیست به عنوان مکان تجلی زندگی جوامع انسانی، همواره اهمیتی اساسی در رشد و توسعه جامعه انسانی داشته است . عوامل تشکیل دهنده محیط زیست طبیعی را می توان به دو قسمت عوامل جاندار و بی جان تقسیم کرد:

• عوامل جاندار:  – حیات وحش  – پوشش گیاهی ، رویش طبیعی
• عوامل بی جان:  – آب    – هوا     – خاک

منابع زیست محیطی در جهان کنونی سرمایه های ارزشمندی هستند که حفظ آنها می بایستی در زمره اساسی ترین تلاشهای انسان قرار گیرد این منابع دائما در اثر آلودگی های ناشی از فعالیت های صنعتی در حال تخریب می باشند، تولید انرژی و سوخت انواع گوناگونی از صدمات جدی را به محیط زیست وارد می نماید. آلودگی محیط زیست عبارت است از هرگونه تغییر در ویژگی های اجزای محیط زیست بطوریکه استفاده پیشین از آنها را ناممکن کند و بطور مستقیم و یا غیر مستقیم حیت موجودات زنده را به مخاطره اندازد .

آلودگی محیط زیست که بی توجهی به آن می تواند حیات بشر و بقای او را مورد تهدید و خطر جدی قرار دهد موضوعی است که توجه مجامع و سازمانهای جهانی بین المللی، منطقه ای و نیز داخلی و حتی اشخاص را به آن معطوف داشته ات. عدم حرمت نهادن به محیط زیست و توجه به نکردن به لزوم پاکسازی و حفظ نظافت آن در موارد زیادی سبب پیدایش ناهنجاری هایی می گردد که مرگ و میر بسیاری از موجودات، تخریب جلوه های گوناگون طبیعت و اجزای آن و بیماری های گوناگونی که سلامتی و حیات بشر را به مخاطره می اندازد به همراه دارد آلودگی عبارت است از: تغییر نامطلوب در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی هوا، آب و یا زمین.

گزارش بین المللی درباره پسماندها و آلودگی ها نشان از فاجعه بسیاری از سرزمین ها دارد همچنین یافته های تحقیقاتی حاکی از افزایش آلودگی های آب، هوا و خاک در بسیاری از نقاط جهان است گزارش های بسیاری در زمینه افزایش گاز متان و غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر و خسارت لایه ازن و جود دارد .

امروزه تخریب محیط زیست به بحرانی جهانی تبدیل شده که روز به روز بر عمق و دامنه ای بحران افزوده می شود به این دلیل حفاظت از آن به آن چنان ارزش اخلاقی تبدیل شده است که حمایت کیفی از آن ضروری می نماید با ماشینی شدن زندگی انسان و پیشرفت های تکنولوژیک وی زمینه مهار بیشتر طبیعت فراهم گردید از این پس انسان به عنوان ارباب بلامنارع طبیعت ظاهر گشت و بررسی دست یابی به اهداف و رفع نیازهای رو به رشد خود راه چپاول طبیعت را در پیش گرفت در نتیجه رابطه انسان و طبیعت از یک رابطه متعادل و برابر به رابطه ای نابرابر تبدیل شد که انسان حاکم طبیعت شناخته می شد .

انواع آلودگی:  – آب   – خاک   – هوا     – صوت

آلودگی آب:

اصولاً آب برای بشر موارد مصرف متنوع و گوناگون دارد. نیاز خانگی برای شرب، حمام، دستشویی، آشپزی، شستشوی لباس و ظرف و مانند آن نیاز عمومی مانند بیمارستانها، فضای سبز، مدارس و مانند آن نیاز صنعتی در جابجایی گرما، استخراج، حمل و نقل مواد، مخلوط و ترکیب کردن و مانند آن و نیازهای کشاورزی.

در طول تاریخ حیات بشری، کیفیت آب به عنوان یک عامل تعیین کننده در گستره برخورداری انسان از رفاه و آسایش بوده است.در مورد آلودگی آب تعاریف مختلفی آمده است در یکی از این تعریف ها چنین آمده است: وارد نمودن محیطی در محیط آب توسط انسان که اثرات نابود کننده و مخرب حاصله برای منابع موجودات حاصله برای منابع زیان آور، در بردارنده خطراتی برای سلامتی انسان مانع فعالیتهای جاری در محیط آبی شامل ماهیگیری، آسیب زننده به کیفیت آب مورد استفاده و کاهنده وسایل تفریح و آسایش باشد.

آلودگی هوا:

هوا یکی از مهمترین عوامل حفظ و بقای موجودات زنده یعنی انسان، حیوان و گیاه است، حتی پاکیزه بودن آن اثرات مطلوبی بر اشیاء و اموال دارد بطوریکه سبب دوام بیشتر آنها می گردد اهمیت هوا تا جایی است که بدون وجود آن هستی موجودات زنده ممکن نخواهد بود همچنین هوا، آدمی، گیاه و حیوان را در برابر خطرات زیان بار تابش اشعه های مختلف خورشید حفظ می کند هوا تقریبا شامل 78 درصد ازت، 21 درصد اکسیژن و مقدار بسیار اندکی از انیدریک کربونیک، آرگون و گازهای دیگری که بیشتر آنها بی اثر هستند است بعلاوه میزان متغیری بخار آب نیز در هوا وجود دارد در مواردی نیز دارای آلاینده های حاصل از وقایع طبیعی مانند پوسیدگی، فساد رستنی ها، انفجار آتشفشان ها و آتش سوزی جنگل هاست با وجود نقش و اهمیتی که هوا در زندگی انسان و سایر موجودات زنده و نیز دوام اموال دارد ریزش باران و برف اسیدی، افزایش گازهای گلخانه ای، تخریب لایه اوزون، پیدایش مه دود فتوشیمیایی و مانند آنها، نتیجه آلودگی چشم گیر ناشی از تحولات صنعتی در میان جوامع انسانی است.

هنگامی که یک ماده خارجی یا تغییر مهم در نسبت ترکیبات آن یک اثر زیان بخشی را سبب می شود یا ایجاد ناراحتی کند، آلودگی هوا بوجود می آورد قانون گذار ایران در ماده 2 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا در تعریف آلودگی هوا چنین گفته است: منظور از آلودگی هوا عبارت است از: وجود و یا پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد، مایع، از تشعشع پرتو زا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوریکه زیان آور برای انسان و یا شایر موجودات زنده یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد از جمله آثار آلودگی هوا بر انسان بروز بیماریهای قلبی و ریوی، برونشیت مزمن، آسم، آمینیزیم ریوی، تشدید بیماری سرماخوردگی، کاهش دید، سردرد، سوزش، اشک ریزی، تحریک چشم به صورت خارش، تاثیر منفی بر سیستم گردش خون و سرطان ریه.

آلودگی خاک:

آدمی از دیر باز دریافته است که خاک منبع مهم تغذیه او به شمار می رود اهمیت قابل توجه خاک از زمانی برای بشر روشن شد که از آن تنها برای نگهداری حیوانات وحشی استفاده نکرد بلکه از خاک در امر کشاورزی و دامداری بهره گرفت وجود زباله های شهری، فاضلاب ها، پساب کارخانه ها و مراکز تولیدی، بکارگیری نادرست سموم دفع آفات و مانند آنها بر میزان آلودگی خاک افزوده است بر اساس تعریفی آلودگی خاک یعنی هرگونه تغییر در ویژگیهای اجزای متشکله خاک بطوریکه استفاده از آن ناممکن گردد.

آلودگی صوتی :

در تعریف سر و صدا گفته شده است که سر و صدا مجموعه ای از صداهای ناموزون است و یا هر چیزی که احساس شنوایی ناخوشایند و یا ناراحت کننده را ایجاد کند، سروصدا نامیده می شود این تعریف گویای این مطلب است که سر و صدا دارای مفهومی نسبی است یعنی سر و صدا به شدت، فرکانس، دوام، ناگهانی بودن و مانند آن بستگی دارد آلودگی صوتی تنها تهدید کننده سلامتی انسانها نیست بلکه زیانها و خسارات اقتصادی زیادی نیز بهمراه دارد در مورد انسان نخستین عارضه ای که بوجود می آورد از دست رفتن قدرت شنوایی یا کم شدن آن است همچنین آلودگی صوتی می تواند سبب بروز فشارهای روحی و فکری شود و به سلامتی روانی افراد آسیب جدی وارد سازد حساسیت عصبی، گرفتگی عضلانی، شک عصبی، تحریک پذیری شدید، خستگی روحی و جسمی، مالی خولیا، سرگیجه، ترس و اضطراب، آلرژی، از دست دادن تعادل بدن، ضعف قوه بینایی، ضعف نیروی جنسی، امراض قلبی، پوست، سوء هاضمه، تورم معده، تمایل به خودکشی و قتل از جمله دیگر آثار سوء آلودگی صوتی بر انسان به شمار می رود در تعریف آلودگی صوتی به طور کلی گفته شده است که: هرچه را که آدمی مایل به شنیدن آن نیست – حتی اگر نوار موسیقی باشد – آلودگی صوتی نامیده می شود.

در واقع فناوری های یکی دو قرن اخیر در رشته های مختلف دانش بشری با انواع آلاینده ها، موجب آلودگی محیط زیست ؛ آب، هوا و خاک، و باعث تغییر اقلیمی زمین گردیده است .آلودگی خاک، هوا و آب همواره باعث دل مشغولی دست اندر کاران صنعت و از سویی دیگر دیگر مراجع ناظر بر محفظ محیط زیست بوده و هست .محیط زیست محیطی است که فرایند حیات را فرا گرفته است و با آن برهم کنش دارد محیط زیست یک هدیه الهی است که از مجموعه منابع، موجودات، علل، شرایط هماهنگی که گرداگرد هر موجود زنده وجود دارد و استمرار زندگی و حیات منوط و وابسته به آن است، تشکیل شده است .

امروزه نگرانی درباره محیط زیست و جهانی شدن تقریبا همگانی شده است در صورتی که آسیب های زیست محیطی را کاهش ندهیم، در مصرف انرژی و سایر منابع طبیعی صرفه جویی نکنیم و مانع از گرم شدن کره زمین نشویم با فاجعه روبرو خواهیم بود کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در فرایند تعقیب رشد و توسعه و افزایش مصرف انرژی روی می آورند که موجب تخریب محیط زیست جهانی می شود .

در حال حاضر انگیزه مصرف بیش از حد منابع و تخریب اکوسیستم ها بسیار قوی است زیرا نظام اقتصادی ارزش کامل فرایندهای اکولوژیک یا تنوع زیستی یا هزینه هایی که جامعه در موقع تخریب این ارزش ها متحمل می شود محاسبه نمی کند و در حساب های ملی ما هم جایی برای محاسبه آنها و جود ندارد .

پالایشگاهها به عنوان یکی از مهمترین منابع آلوده کننده محیط زیست محسوب می شود که بررسی و تحقیق در زمینه آلودگی های منتشر شده از آنها ضروری به نظر می رسد.انسان بطور دائم در حال داد و ستد با محیط پیرامون خود است. بهره گیری از این طبیعت و محیط تحت اختیار باید به گونه ای باشد که نه تنها موجب بهم خوردن تعادل آن نشویم بلکه به عنوان یک امانتدار نیک آن را برای نسلهای آتی نیز نگهداری کنیم.

تاثیر محیط زیست بر کیفیت زندگی

در واقع رفتار انسان در محیط زیست باعث ایجاد عدم تعادل در روابط اجزای سازنده محیط شده است زیرا محیط زیست مجموعه ای است از منابع انرژی، مواد بی جان ؛ آب، خاک و هوا و موجودات جاندار ؛ گیاه، جانور و انسان که این سه عامل در ارتباط بایکدیگر بوده و در جهت بقای محیط زیست لازم و ملزوم یکدیگر است.

محیط زیست در هر کجای جهان ثروتی عمومی و جهانی تلقی می شود که در زندگی انسان امروز و نسل های آتی نقش اساسی ایفا خواهد نمود.با توجه به تخریب بیش از حد محیط زیست در جهان و بخصوص در جهان صنعتی و کشورهای پیشرفته زندگی انسانی و طبیعی کره زمین در معرض خطر جدی قرار گرفته و همین امر و بهره برداری بیش اندازه از منابع طبیعی اندیشمندان و صاحب نظران را به فکر یافتن چاره ای برای برون رفت از بحران بوجود آمده انداخته است.

اگرچه انسانها فقط درصد بسیار کمی از بیوماس ، وزن یا حجم موجودات زنده, کره زمین را تشکیل می دهند ولی گونه غالبند.توسعه پایدار کیفیت زندگی انسانی از طریق حمایت از ظرفیت نگهداشت محیطی است .جنبه عینی زندگی به نوبه خود به دو امر دلالت دارد اول اوضاع و احوال محیط زیست آدمی همچون آلودگی محیط، منابع مالی، تفریحات و مانند آن؛ دوم برخی از مشخصات افراد جامعه همچون تندرستی، دستاوردهای آموزشی، انسجام خانوادگی، سلامت روانی و مانند آن .

توسعه پایدار در فرایند افزایش درآمدهای واقعی و بالارفتن کیفیت زندگی افراد جامعه روی کیفیت محیط زیست تاکید دارد .توسعه پایدار تاکید می کند که در فرایند افزایش درآمدهای واقعی و بالا رفتن کیفیت زندگی مردم کیفیت محیط زیست و نهادهای زیست محیطی در نظر گرفته شود .

در صورتی که انسان اهمیت محیط زیست را به فراموشی بسپارد و با کارکرد غیر معقول خود موجب از بین رفتن محیط زیست و آلودگی آن گردد در واقع سلامتی خود و هم نوعان خود را به مخاطره انداخته است. اگر بخواهیم صرفاً به بعد اقتصادی یک پروژه توجه داشته باشیم و بطور بی رویه و بی ملاحظه موجب خسارتهای زیست محیطی شویم، آسایش و سلامتی جسمی و روانی را از خود سلب کرده ایم. انسان زمانی می تواند به اهمیت این موضوع پی ببرد که تصور کند آیا می تواند لحظه ای جدا از محیط طبیعی زنده بماند؟ به دور از آب و خاک و یا حتی هوا؟

پیامدهای زیست محیطی توسعه صنعتی

توسعه پایدار را می توان مدیریت روابط سیستم های انسانی و اکوسیستم ها به منظور استفاده پایدار از منابع در جهت تامین رفاه حال و آینده انسان ها و اکوسیستم ها تعریف کرد .محیط زیست به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه پایدار که در حیات انسانی نقش موثری را ایفا می نماید بوسیله ای اساسی برای دستیابی به توسعه زود هنگام بر اساس دیدگاههای زود محور موجود در جهان سرمایه داری تبدیل شده است در صورتی که روند فعلی بهره برداری و تخریب محیط زیست با تکیه بر مکاتب اصالت فایده و سرمایه داری ادامه یابد نه تنها مانع از تحقق توسعه پایدار خواهد شد بلکه آینده حیات را در زمین در معرض خطر نابودی قرار می دهد .

کنفرانس محیط زیست استکهلم، در این کنفرانس به این واقعیت تاکید شد که دو سوم جمعیت دنیا گرفتار فقر، بی سوادی، سوء تغذیه و گرسنگی، نبود بهداشت و تخریب محیط زیست است و تا زمانی که این مسایل حل و فصل نشود پیشرفتی در توسعه و بهبودی در و ضعیت زیست محیطی انسان حاصل نمی شود . به این دلیل باید ملاحظات زیست محیطی در استراتژی های توسعه تلفیق شده و سعی شود که از منابع طبیعی به نحو مناسب در جهت بهبود کیفیت زندگی مردم استفاده شود و از اشتباه های کشورهای توسعه یافته پرهیز شود .

کمسیون جهانی محیط زیست و توسعه که برای اولین بار این اصطلاح را ارائه داد و توسعه پایدار را به بعنوان توسعه ای تعریف کرد که نیازهای نسل فعلی را بدون اشکال در توانایی نسل های آینده در برآوردن احتیاجات خود تامین می کند.امروزه تاثیر صنعت و تکنولوژی به عنوان عامل رشد اقتصادی هر کشور بطور عام و رشد و توسعه مناطق مختلف بطور خاص بر کسی پوشیده نیست لیکن مداخله و دستکاری در طبیعت و بهره مند شدن از مواهب الهی آن با استفاده از تکنولوژی باید همراه با تفکر توسعه پایدار بوده تا ضمن بهره برداری معقول و متناسب، سعی شود توازن اکولوژیکی بهم نخورد .

توسعه پایدار فراتر از مساله حفظ محیط زیست بوده و نیاز به برابری را در بر می گیرد برابری در یک نسل در جهت تامین نیازهای اقشار ضعیف جامعه و برای بین نسلی در جهت تامین نیازهای نسل آیند. بنابر این ارتباط محیط زیست با توسعه پایدار ارتباطی دو سویه است و محیط زیست به عنوان یکی از ارکان توسعه پایدار می تواند عاملی برای دستیابی به توسعه پایدار یا نرسیدن به آن باشد از طرفی توسعه پایدار می تواند مانعی برای تخریب محیط زیست شود .

توسعه باید ساختار، کارکرد و تنوع سیستمهای طبیعی جهان را که گونه انسان به آن وابسته است حفظ کند برای این منظور:

• سیستمهای پشتیبان زندگی حفظ شود.چرخه عناصراساسي راتداوم مي بخشند،خاك رابه وجودآورده وبازتوليد ميكنند، اكوسيستمها را قادر ميسازند كه خود را نوسازي و بازسازي كنند و كره زمين را مناسب زندگی نگه دارند.
• تنوع زيستي حفظ شود منظور اين است كه تنوع همه گونه هاي گياهي و حيواني و ميكروارگانيسمها،ذخايرژنتيکي درون گونه و همچنين تنوع اكوسيستم هاحفظ شود.
• پايداري منابع تجديدپذيرتضمين شود. منظوراين است كه اطمينان حاصل شود، مصارف منابع تجديدپذير حداكثردرحدظرفيت تجديدپذيري است.
• مصرف منابع تجديدناپذيررابه حداقل برساند،به اين معناكه مصرف منابع تجديدناپذيرمثل نفت،گاز،معادن وغيره،كه نميتوانندبه صورت پايداراستفاده شوند،حداقل شود عمراين منابع ميتواندوبايدازطريق بازيافت،مصرف كمتريااستفاده از جايگزينهاي تجديدپذيرآنهادرمواردممكن بيشترشود.
• حدوحدودظرفيت تحمل زمين واكوسيستم حفظ شود اين حدوحدودازمنطقه اي به منطقه ديگروازموردي بمورد ديگرمتفاوت است وتأثيرات مخرب به تعدادافراد، ميزان مصرف واتلاف هرفردبستگي دارد در اين صورت سياستها،تكنولوژي هاواقداماتي كه تعدادافرادوسبك زندگي آنهاراباظرفيت تحمل زمين متعادل ميسازند،اهميت اساسي دارند.

توسعه صنعتی و وضعیت محیط زیست می تواند ارتباطی دو سویه داشته باشد. هم توسعه صنعتی می تواند موجب تخریب و یا ارتقاء وضعیت زیست محیطی یک منطقه گردد و هم وضعیت زیست محیطی یک منطقه می تواند منجر به توسعه صنعتی آن منطقه گردد.

منبع

طاهری،حسنیه(1393)، تاثـیر اسـتقرار منطـقه ویـژه اقتصـادی انـرژی پـارس بر کیـفیت زنـدگی مـردم، پایان نامه کارشناسی ارشد،تحقیقات آموزشی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید