مجتمع بندری شهید رجایی

بندر شهید رجایی که دارای بالاترین سهم جابجایی کالا در ایران می­باشد، در سطح جامع بنادر تجاری ایران مورد توجه قرار گرفت. به­عنوان بخشی از برنامه­های توسعه­ای عمده و اساسی، عملیات اداری بند شهید رجایی در سال 1354 شروع ولی در دوران انقلاب اسلامی با خروج اتباع بیگانه از کشور متوقف گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فعالیت­های مربوط به این بندر در شهریور 1360 مجدداً آغاز و در هنگام شروع جنگ تحمیلی عراق، ادامه سریع عملیات بندر اهمیت بسیاری یافت. در آن زمان، بندر شهید رجایی نقش حیاتی را در تأمین نیازهای کشور ایفا می­نمود. در شهریور 1363، اولین ترمینال مجتمع افتتاح گردید و عملیات بارگیری/ تخلیه آغاز شد. در خرداد 1364، ساخت بندر تکمیل و یک ترمینال کانتینری مجهز به سیستم رایانه­ای در آن راه­اندازی شد. در سال 1365، ساختمان­ها، انبارها، محوطه­ها و ترمینال­های دیگری نیز تکمیل شده و بندر همچنان به ارائه عملیات گسترده خویش ادامه داد. در سال 1381، اولین کارهای مربوط به یک برنامه گسترش کلی بندر که باعث دو برابر شدن محوطه­های موجود بندر و افزایش ظرفیت جابجایی کالا از 5/1 میلیون تی ای یو فعالی به شش میلیون تی ای یو خواهد شد، شروع گردید و تاکنون فاز نخست این طرح توسعه مورد بهره­برداری قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی بندر شهید رجایی

مجتمع بندری شهید رجایی در استان هرمزگان در 23 کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده است. موقعیت جغرافیایی این منطقه در طول جغرافیایی 56 و ‘4 شرقی و عرض جغرافیایی 27 و ‘7 شمالی واقع در شمال جزیره قشم و تنگه هرمز می­باشد و فاصله این بندر تا تهران 1563 کیلومتر و تا فرودگاه بندرعباس 40 کیلومتر می­باشد. مساحت این منطقه 25 کیلومتر مربع می­باشد که می­توان 5/7 کیلومتر مربع دیگر به آن اضافه نمود. محوطه بندر شهید رجایی از شمال محدود به زمین­های بایرگچین و کوه‌ها کشار و از اطراف محدود به کانال­هایی است که سیلاب­های دشت فوق را هدایت می­کنند. برخورداری از موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد، دسترسی به آب­های آزاد بین­المللی از طریق خلیج فارس، اتصال به شبکه بین­المللی جاده­ای و ریلی، نزدیکی به مناطق آزاد کیش، قشم و بنادر منطقه خلیج فارس و بهره­گیری از تأسیسات و تجهیزات مدرن روز، مجتمع بندری شهید رجایی را تبدیل به یک مکان منحصربه‌فرد و استراتژیک نموده است. در ارتباط با موقعیت دریایی، این بندر در پناه جزیره قشم و مصون از امواج بلند دریای عمان و خلیج فارس می­باشد.

عوامل زیر بنایی و روبنایی بندر شهید رجایی

مجتمع بندر شهید رجایی (بدون لحاظ طرح توسعه) حدود 25 کیلومتر مربع مساحت داشته که در حدود 5/7 کیلومترمربع ان زمین­های پشتیبانی و برای طرح­های توسعه و استفاده بخش خصوصی در نظر گرفته شده است. با توجه به وظایف مختلف در بندر، محوطه­های اصلی به­طور کلی به هفت بخش زیر دسته­بندی می­شود:

زیر بناهای بندر

کانال دسترسی: این کانال به طول 6500 متر در حد فاصل لنگرگاه تا حوضچه­های بندر واقع شده است. عرض 249 متر، عمق 13/5 متر از صفر نقشه و 8/15 متر از سطح متوسط دریا، قابلیت عبور هم­زمان دو کشتی اقیانوس­پیما را در عرض کانال میسر می­سازد.

حوضچه اصلی: این حوضچه توسط دو موج­شکن ایجاد شده است و وسعتی به مساحت 2/3 میلیون متر مربع دارد. طول موج­شکن غربی 2515 متر و موج­شکن شرقی 2570 متر می­باشد و از عمق 20 متری تا حدود 5 متر بالاتر از سطح دریا احداث شده­اند.

اسکله‌ها: طول اسکله­های موجود مجموعاً 4900 متر است که قابلیت پهلو دهی هم­زمان 22 کشتی اقیانوس­پیما را دارند. این اسکله­ها که در حوضچه­های فرعی 1 و 2 واقع شده­اند، به پایانه­های ویژه و بسته به نوع کشتی و محموله آن تقسیم­بندی گردیده­اند. علاوه بر این 22 پست اسکله، تعداد دو پست اسکله مخصوص پهلو دهی کشتی­های تانکر اقیانوس­پیما نیز در ضلع شرقی حوضچه اصلی واقع شده­اند که با تأسیسات لوله­کشی به مخازن ویژه در پالایشگاه بندرعباس متصل می­باشند.

جدول : اسکله‌های بندر شهید رجایی

بندر صادرات و ترانزیت مواد نفتی: این بندر در ضلع شرقی مجتمع بندر شهید رجایی، با موج­شکن­های مستقل احداث گردیده است. دهانه ورودی حوضچه با 100 متر عرض مفید امکان تردد شناورها را به داخل حوضچه میسر می­سازد. این بندر دارای هفت پست اسکله به طول 1300 متر و آبخور 6/7 متر نسبت به انبار کانتینر می­باشد. در حال حاضر از این بندر برای صادرات و ترانزیت مواد نفتی استفاده می­گردد.

سخت افزارهای بندر

انبارها: مجتمع بندری شهید رجایی دارای 27 باب انبار سرپوشیده جمعاً به مساحت 240.000 مترمربع و محوطه‌های بارانداز متعدد جمعاً به مساحت 2.200.000 متر مربع می‌باشد که به پایانه های مختلف و ویژه انواع کالا و محموله‌ها تقسیم گردیده‌اند.

محوطه­های اختصاصی: بخش­های خصوصی مختلفی در ترمینال کانتینری رجایی فعالیت می­کنند که هر کدام عهده­دار فعالیت خاصی هستند. هم­اکنون تمامی عملیات تخلیه و بارگیری و ملحقات آن توسط بخش خصوصی و با نظارت اداره کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان انجام می­پذیرد. همچنین بالغ بر 2/2 میلیون متر مربع از محوطه­های بندری به­صورت اجاره­های کوتاه و بلندمدت در اختیار شرکت­هایی همچون تایدواتر، شرکت بین­المللی پرس، خزر قشم، توانا قشم، پنبه پارس، کشتیرانی جنوب و غیره قرار گرفته است و این شرکت­ها در زمینه صادرات، ترانزیت و پذیرش کانتینر فعالیت می­کنند.

تجهیزات بندر: ابزار و تجهیزات در ترمینال کانتینری شهید رجایی در دو حوزه تجهیزات و عملیاتی و سیستم­های مخابراتی قابل شناسایی و دسته­بندی می­باشند. تجهیزات شناسایی شده، در دو حوزه اصلی خشکی و دریا مورد استفاده قرار می­گیرند. این نوع تجهیزات شامل جرثقیل­ها و ماشین­آلات باربر مورد استفاده در اسکله­ها، محوطه و انبار ترمینال کانتینری می­باشد که به علت رشد عملیات بندر، تعداد آن‌ها دائماً در حال افزایش است.

جدول : فهرست تجهیزات مورد استفاده در خشکی

جدول : فهرست تجهیزات مورد استفاده در دریا

ترمینال ها: پایانه­های مختلفی در ترمینال کانتینری شهید رجایی قرار دارند که هر کدام در زمینه خاصی مشغول به خدمت­دهی هستند؛ که می‌توان به پایانه‌هایی همچون پایانه غلات، پایانه ریلی، پایانه نفتی، پایانه روغن نباتی، پایانه کانتینری با ظرفیت سالانه در حدود 2000000 کانتینر، ترمینال استریپ کانتینرهای مشترک، ترمینال صادرات و ترمینال ترانزیت

ترمینال کانتینر بندر شهید رجایی

با نگاهی به شرایط حمل­ونقل دریایی دریافته می­شود که حمل­ونقل کانتینری سهم قابل توجهی از بازار حمل­ونقل دریایی را به خود اختصاص داده است؛ به­طوری که امروزه بیش از هر زمان دیگر کالاهای متفرقه به­صورت کانتینری حمل­ونقل می­شوند، به همین علت شرکت­های کشتیرانی در چند سال اخیر اقدام به سرمایه­گذاری در خرید کشتی­های کانتینری اقیانوس­پیما نموده­اند.ناوگان حمل­ونقل جهانی در پی افزایش تقاضا برای حمل­ونقل و حتی جلوتر از رشد تقاضا برای پاسخگویی به این نیاز روزافزون، اقدام به نوسازی و افزایش ظرفیت خود کرده است. به­طوری که با در نظر گرفتن واحد وزن مرده کشتی­ها (واحد ظرفیت کشتی­ها) در آغاز سال 2006، ظرفیت کل ناوگان جهانی با 2/7 درصد رشد به نسبت سال قبل، به 960 میلیون تن رسید. در همین حال وزن کالاهای بارگیری شده به کشتی­ها در کل جهان به رقم 11/7 میلیارد تن رسیده است.

به‌عبارت‌دیگر به‌تناسب افزایش تجارت جهانی در طی سال­های پس از 1980، روند کانتینریزاسیون نیز رشد قابل توجهی را داشته است و این امر می­تواند جایگاه و ضرورت ترمینال کانتینری را بیش از پیش تبیین نماید. همگام با افزایش ظرفیت ناوگان جهانی که در صدر آن ناوگان کشتی­های کانتینری را نام برد یک تغییر کاملاً آشکار دیگر به چشم می­خورد و آن بزرگ­تر شدن کشتی­های ساخته­شده در سال­های اخیر است. شرکت­های حمل‌ونقل دریایی بیش از پیش خواستار این هستند که بتوانند از مقیاس در اقتصاد استفاده کنند و هزینه حمل برای هر تن کالا یا هر کانتینر را کاهش دهند. به همین علت است که این شرکت­ها هر روز به فکر بیشتر کردن سهم خود از بازار جهانی بوده و در این راستا استراتژی­های مختلفی نظیر مشارکت، یکپارچگی عمودی (به بالا یا پایین) و غیره را در برنامه­های اصلی خود قرار می­دهند. در همین سو با افزایش کانتینریزاسیون در جهان باعث رشد سیستم‌های حمل‌ونقل چندوجهی در کشورهای جهان شده است؛ زیرا اساس سیستم حمل‌ونقل چندوجهی حمل آسان کالا و تغییر از شیوه‌ای به شیوه‌ای دیگر می‌باشد که این خود بیانگر این است که بنادر می‌بایست جهت آماده سازی برای ورود به این سیستم مستلزم ایجاد تسهیلات گسترده تجهیزات کانتینری می‌باشند و از آنجائی که موضوع کانتینری کردن فقط محدود به بخش حمل‌ونقل دریایی نمی‌باشد بلکه می‌توان با رشد سیستم‌های حمل‌ونقل کانتینری در جاده و راه آهن زیر ساخت‌های لازم را گسترش داد که این خود قدمی مهم در پذیرا شدن سیستم حمل‌ونقل چندوجهی است که باعث ارتباط گسترده و یکپارچه بین تمامی سیستم‌های حمل و نقل زمینی و دریایی می‌باشد.

پایانه کانتینری بندر شهید رجایی با جابه­جایی بیش از 90% کانتینرهای ورودی و خروجی به کشور همچنان به­عنوان بزرگ­ترین پایانه کانتینری کشور شناخته می­شود که از ابتدای راه­اندازی تاکنون روند روبه رشدی را پشت سر گذاشته است اما می‌توان گفت این رشد متناسب با استفاده از تمامی ظرفیت نمی‌باشد. بااین‌حال با توجه به تقاضای روزافزون برای لجستیک کانتینری در منطقه خلیج فارس و فعال­تر شدن اقتصاد منطقه خاورمیانه و آسیای میانه لزوم سرمایه­گذاری برای پذیرش کشتی­هایی با ظرفیت بیش از 600 تی ای یو واضح و روشن می­باشد. این موضوع مسئولان بندر را بر آن داشت تا در زمینه افزایش ظرفیت بندر سرمایه­گذاری نموده و فازهای اول و دوم توسعه این بندر را برنامه­ریزی نمایند.

پایانه‌های کانتینری بندر شهید رجایی یا مساحتی بالغ بر 1200000 متر مربع و ظرفیت صفافی و نگهداری بیش از 52000 تی ای یو کانتینر قادر هستند سالانه 2000000 تی ای یو عملیات کانتینری داشته باشند. این مجموعه پایانه‌ها شامل سه ترمینال با کاربری‌های زیر می‌باشند.

ترمینال سی اف اس: این ترمینال عهده دار استریپ کانتینرهای مشترک می‌باشد. کانتینرهایی که کالای آن متعلق به دو یا چند صاحب کالا باشد، در این ترمینال تفکیک و به صاحبان آن تحویل داده می‌شود.همچنین در محوطه انبار  عملیات ارزیابی  گمرکی کانتینرها نیز انجام می‌شود. این ترمینال دارای یک باب انبار مسقف به مساحت 84000 متر مربع جهت تخلیه کانتینرهای مشترک و محوطه‌ای به مساحت 70000 متر مربع جهت نگهداری و ارزیابی و تخلیه کانتینرهای غیرمشترک می‌باشد. این ترمینال دارای دو دستگاه ریچ استاکر و شش دستگاه 2.5 تا 4.5 تنی می‌باشد.

ترمینال صادرات: این ترمینال عهده دار صادرات کالاهای غیرنفتی می‌باشد. ترمینال دارای یک انبار مسقف به مساحت 8400 متر مربع و محوطه‌هایی است که در مساحت‌های چند هزار متری به بخش‌های خصوصی متعدد واگذارشده است. در این محوطه عملیات بارگیری کالاهای صادراتی به کانتینر و انتقال کانتینر به سی وای توسط بخش خصوصی انجام می‌گیرد. متوسط عملکرد ماهانه این ترمینال ، بارگیری حدود 10000 تی ای یو کانتینر به کشتی می‌باشد.

ترمینال ترانزیت: امور مربوط به ترانزیت کالای کانتینری در این ترمینال انجام می‌شود. این ترمینال نیز مانند ترمینال  صادرات دارای یک باب انبار به مساحت 8400 متر مربع می‌باشد. عملکرد ماهانه ترمینال ترانزیت در بارگیری کانتینر به کشتی حدود 62000 تی ای یو می‌باشد.

در حال حاضر پایانه‌های کانتینری بندر شهید رجایی در دو پایانه تخلیه و بارگیری کانتینر فعالیت می‌کند .پایانه شماره یک کانتینری بندر شهید رجایی در جولای سال 1984با ظرفیت اسمی 1500000 تی ای یو در سال و اسکله به طول 957 متر فعالیت خود را آغاز نمود. راه اندازی اولین جرثقیل ریلی ساحلی آن در سال  1991 صورت پذیرفت.

جدول ‏: مشخصات اسکله‌های ترمینال یک کانتینری بندر شهید رجایی

جدول: تجهیزات داخلی ترمینال شماره یک

این پایانه دارای 25 جرثقیل آر تی جی با ظرفیت 35 تن نیز می‌باشد.

پایانه شماره دو کانتینری بندر شهید رجایی با طول اسکله 850 متر و ظرفیت اسمی 1800000 تی ای یو در سال 2008 فعالیت خود را آغاز نمود. این پایانه دارای دو اسکله با آبخور 17 متر نیز می‌باشد. تجهیزات این ترمینال شامل 8 دستگاه گنتری کرین سوپر پست پاناماکس با ظرفیت 65 تن و 18 دستگاه جرثقیل آر تی جی با ظرفیت 40 تن نیز می‌باشد.

عملکرد ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی

طبق آمار ارائه شده از سوی سازمان بنادر دریانوردی، هر ساله بیش از 80 درصد عملیات تخلیه و بارگیری کانتینر در کشور را بندر شهید رجایی انجام می‌دهد که این میزان نشان دهنده این بندر به‌عنوان اصلی‌ترین بندر کانتینری کشور می‌باشد.

برای تخمین میزان پیشرفت عملیات مختلف ترمینال کانتینر باید آمار عملکرد سال­های مختلف آن را باهم مقایسه کرد. این عملیات در حوزه­های مختلفی قابل مقایسه می­باشند که برای نمونه در اینجا آمار تخلیه و بارگیری در نمودار زیر ارائه شده­ است. آمار کل تخلیه و بارگیری در سال 1386 با 18 درصد رشد به نسبت سال قبل به 1.736.000تی ای یو رسید. متوسط تخلیه و بارگیری برای هر کشتی در سال 89 بیش از 1.469تی ای یو بود که در مقایسه با سال 1385 افزایش 20 درصدی را ثبت کرده است.

هم­اکنون شناورهای خطوط کشتیرانی متعددی به­صورت هفتگی به این بندر مراجعه می­کنند که با توجه به اهمیت شناورهای لاینر، اداره امور کانتینر از اوایل سال 1383 اقدام به تدوین برنامه زمان­بندی پهلو دهی شناورهای لاینر نموده و با تدوین این جدول، زمان انتظار شناورهای لاینر در لنگرگاه به میزان 50% کاهش پیدا کرده است از آنجایی یکی از فاکتور های بسیار مهم در عملکرد بنادر زمان می‌باشد، می‌توان کاهش زمان انتظار خطوط کشتیرانی لاینری را قدمی مهم در اجرای سیستم‌های نوین لجستیکی بنادر بیان نمود.

منبع

باوقار زعیمی، علی (1393)، اثرات سیستم حمل‌ونقل چندوجهی، پایان نامه کارشناسی ارشد ، مدیریت حمل‌ونقل دریایی، دانشگاه خلیج فارس

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید