مالکیت فکری و نقش آن در اقتصاد

مالکیت فکری مالکیت و سلطه قانونی است که به موجب آن صاحب اثر می­تواند از منافع و شکل خاصی از فعالیت یا اندیشه ابراز شده خود به طور انحصاری استفاده نماید. مالکیت فکری بر خلاقیت­های فکری از قبیل آثار ادبی و هنری، اختراعات، طرح­های صنعتی، علائم و نام­های استفاده شده در تجارت و بازرگانی و … دلالت دارد. در برخی از دانشگاه­ها مالکیت معنوی، هر اختراع دارای امتیاز است و حق طبع و نشر و راز تجاری را شامل می­شود. همچنین این حق شامل کارهای هنری و ابتکاری و خلاقیتی می­باشد که در یک زمینه اختصاصی ایجاد شده است .

اهمیّت مالکیت فکری در اقتصاد بازار

اگر نوآور قصد ارائه نوآوری خود به بازار را برای استفاده مصرف کننده داشته باشد بدون حفاظت اختراع بوده و بلافاصله در معرض خطر نسخه برداری از اختراع خود قرار می­گیرد. بطور عادی نسخه بردار در وضعیتی است که تولید اختراع جدید برای او ارزان­تر از نوآور می­باشد. تجربه نشان می­دهد که در یک کشور صنعتی بدون حفاظت اختراع تمام تشکیلات سرمایه گذاری که بطور قابل ملاحظه­ای در طرح­های توسعه فناوری نوین مبادرت به سرمایه گذاری می­کنند به سرعت از بین می­روند زیرا که نمی­توانند با تشکیلات نسخه برداری رقابت نمایند. گرایش به حفظ حقوق مالکیت فکری، اکنون یک عامل متمایزکننده بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته است .

کنترل مالکیت فکری و خلق دانش دردانشگاه­های انگلستان

یک بررسی انجام شده در 46 دانشگاه انگلستان نشان می­دهد که دانشگاه­های آن کشور از مالکیت فکری حمایت کرده و از آن به منظور انتقال دانش به صنعت یا دولت استفاده می­کنند .

 وضعیت مالکیت فکری در ایران

در ایران به مسئله مالکیت فکری چندان توجهی نشده و در حال حاضر واحدهایی که در این زمینه دارای مسئولیتی هستند عبارتند از:

 اداره مالکیت صنعتی:طبق قانون جمهوری اسلامی ایران مرجع ثبت ابداع و اختراعات، اداره مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می­باشد و اعتراض به هر نوع امور ثبتی با دادگاه و حکم قضایی خواهد بود.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی:حق تألیف و حقوق مشابه نظیر انتشارات و … به عهده این وزارتخانه می­باشد.

شورای عالی انفورماتیک کشور: جهت ثبت محصولات نرم افزاری در نظر گرفته شده است.

مراکز ملی تحقیقات علوم: به منظور گسترش و نهادینه کردن فرهنگ پژوهش و انجام پروژه­های تحقیقاتی کلان در راستای گسترش مرزهای دانش و ارائه خدمات و تولیدات مطلوب و مناسب توسعه کشور، مرکز ملی تحقیقات در تمامی علوم، نظیر مرکز ملی تحقیقات علوم پزشکی کشور تشکیل گردیده است. این مراکز در جهت هماهنگی و پیگیری لازم جهت ثبت اختراعات و ابتکارات دفتری را با عنوان ارتباط با صنعت مأمور پیگیری­ها و بسترسازی در این زمینه نموده است. در داخل دانشگاه­ها نیز حوزه­هایی درگیر با مسئله مالکیت معنوی هستند از جمله آنها: معاونت پژوهش دانشگاه و دفتر حقوقی .

اهداف سازمان جهانی مالکیت معنوی

1. هماهنگ نمودن قوانین و روش­های مالکیت فکری ملی
2. اداره خدمات مربوط به کاربردهای بین المللی حقوق مالکیت صنعتی
3. تبادل اطلاعات مالکیت فکری
4. کمک حقوقی و فنی به کشورهای در حال توسعه و سایر کشورها
5. تسهیل حل مباحثات مربوط به مالکیت معنوی خصوصی
6. مرتب نمودن فناوری اطلاعات به عنوان ابزاری برای ذخیره دستیابی و استفاده از اطلاعات با ارزش مالکیت معنوی

حق امتیاز انحصاری و مالکیت معنوی شامل کلیه فعالیت­های پژوهشی که به نوعی منجر به تولید محصول، پیشبرد یک روش و یا توسعه فرآیند تولیدی منجر به کسب حقوق مادی از قبیل پروانه یا مجوز تولید و یا انعقاد قرارداد کسب درآمد حق الامتیاز شود نیز حقوق مادی آن مشمول این دستورالعمل خواهد بود حتی اگر منجر به ثبت ابداع یا اختراع نزد مراجع قانونی نشود .

اهداف تنظیم آیین­نامه مالکیت فکری در دانشگاه ها

1. توسعه پژوهش­های کاربردی در راستای گسترش ارتباط محققین دانشگاه با صنایع و دستگاه­های اجرایی
2. اشاعه تفکر قابلیت ثبت اختراع توسط متخصصین و محققین دانشگاه
3. حمایت از تحقیقات و سایر فعالیت­های علمی که منجر به ثبت ابداع و یا اختراع می­گردد.
4. تعیین اصولی برای تقسیم هزینه­ها و سهم محقق و دانشگاه طی زمانی که ابداع یا اختراع منجر به حصول حق الامتیاز می­گردد.
5. تقویت اتحاد و یکپارچگی و آزادی عمل در اقتصادی کردن مالکیت فکری برای حمایت از دانشگاه و جامعه دانشگاهی
6. تعیین چارچوب مشخص در توسعه روابط اقتصادی دوجانبه، حمایت و ایجاد انگیزه در جهت ابداعات و افزایش سوددهی فعالیت­های علمی
7. افزایش فرصت­های شغلی برای جامعه دانشگاهی و نیز افزایش امکان سرمایه­گذاری در بخش تحقیقات علمی
8. ایجاد فرهنگ استفاده از تحقیق و حقوق مالکیت فکری در بین دانشگاهیان و جامعه غیردانشگاهی.

مدیریت مالکیت فکری در ارتباط دانشگاه و صنعت

حقوق مالکیت فکری نوعی حقوق خصوصی است که از یک طرف هدف آن احترام به حقوق پدیدآورنده و از طرفی دیگر حمایت از اثر اوست که مورد احتیاج و نیاز جامعه بشری است. مالکیت فکری بر دو پایه قرار گرفته است یکی تشویق پدیدآورنده و دیگری حمایت از آثار او. تا اینکه فرد بتواند با خیال راحت آثار ارزشمند و بهتر خود را عرضه کند و جامعه نیز  با اطمینان خاطر به اصالت آن از آثار مالکیت فکری بهره­مند شود. حمایت از حقوق مؤلف بیشتر وسیله ترویج و غنی سازی و اشاعه میراث فرهنگی هر ملت است. در چنین جهانی حمایت از حق مؤلف در سطح بین المللی ضروری است و مستلزم پیوستن کشورها به سازمان جهانی تجارت و پیش شرط آن امضاء قرارداد منعقده سال 1995 میان این سازمان و سازمان جهانی مالکیت فکری است. بحث رعایت حقوق مؤلف به ویژه حق مادی یا مالی مؤلف در ایران نتوانسته به نقطه تعیین کننده­ای برسد. دولت جمهوری اسلامی ایران فعلاً در قبال این قضیه موضع رسمی نگرفته است.

خطر و سرمایه در معرض خطر در پروژه های تحقیقاتی دانشگاه و صنعت

اغلب پروژه­های تحقیق و توسعه با طرف­های صنعتی، ریسک اقتصادی به همراه دارند، به خصوص اگر هدف پروژه، توسعه و بهره برداری از یک اختراع باشد. اگر دانشگاه از قبل روی اختراع سرمایه گذاری کرده و پذیرای ریسک اقتصادی آن باشد، می­تواند در مرحلۀ بهره برداری از محصول بخشی از درآمد را به خود اختصاص دهد. این تفکر، وجود سرمایه­ای برای صرف کردن در فعالیت­های مربوط به همکاری­های دارای خطر و امکان استفاده از آنها به طور مستقل را برای دانشگاه توجیه می­کند. بحث در مورد ابزارهای مالی نظیر بودجه­های مشترک و بودجه­های سرمایه­ای در معرض خطر باعث بوجود آمدن این سوال می­شود که مأموریت دانشگاه چیست؟ و آیا تجاری کردن اختراعات باید جزء فعالیت­های تجاری موسسات آموزش عالی یا موسسات تجاری خصوصی باشد یا نه؟ اینها سوالاتی هستند که به اعتقادات شخصی و ایدئولوژی و ارزش­های حاکم مربوط می­شوند و جزو فرهنگ و آداب و رسوم ملی است. به هنگام نیاز شدید مالی و تقاضاهای دولت، موسسات به سمت فعالیت غیرسنتی در فرآیند نوآوری یعنی در بهره برداری از اختراعاتشان کشیده می شوند زیرا سود خوبی می­تواند داشته باشد .

منبع

نورسینا ، مهدی (1392) ، میزان تأثیر مؤلفه­های مدیریت آموزش عالی بر همکاری­های دانشگاه ، رسالۀ دکتری ، مدیریت آموزش عالی ، دانشگاه آزاد اسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید