« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »عوامل حفاظتی و اختلال‌های هیجانی-رفتاری
در سال‌های اخیر دیدگاه پژوهشگران از سمت مدل مبتنی بر کودکان در خطر به سمت مدل حفاظتی تغییر کرده است. برای سال‌ها، تمرکز پژوهشگران بر این قرار داشت که در کودکی که با مشکل مواجه است، چه خطایی رخ داده است. در دهه‌های گذشته پژوهشگران دریافتند که از یک سؤال حیاتی برای فهم رشد سالم کودکان و نوجوان غفلت کردند. آن‌ها بیشتر به دنبال شناسایی عامل‌های خطر بودند و از اینکه چه عامل یا عامل‌هایی باعث می‌شود کودکان و نوجوانان در عین روبرو شدن با برخی از عامل‌های خطر به رشد خود ادامه دهند، غفلت کرده بودند. عامل‌هایی که بر رشد اثر مثبتی دارند اغلب بعنوان عامل‌های حفاظتی شناخته می‌شوند .
هر کودک و نوجوانی که با محرومیت روبرو شده باشد از پای در نمی‌آید و این بسیار مهم است که دریابیم چرا این‌گونه است و چه چیزی از آن‌ها در برابر خطراتی که با آن روبرو شدند، محافظت می‌کند . گارمزی و همکاران، بر نیاز ضروری برای شناخت اثرات تجارب زندگی بر کودکان و نوجوانان تأکید دارند. علاوه بر این، ضروری است که درک کنیم چرا تجارب یکسانی طیف وسیعی از پاسخ‌ها را در افراد مختلف ایجاد می‌کند. چه عامل یا عامل‌هایی برای برخی از کودکان این احتمال را ممکن می‌سازد که با وجود اینکه مشکلات زیادی بر سر راه آن‌ها قرار دارد، سلامتی خود را حفظ کنند؟
در این زمینه، مدل عامل حفاظتی مطرح شده است که پژوهشگران برای آن سه نوع پیشنهادشده است:
- مدل حفاظتی-ثابت‌سازی
- مدل حفاظتی-واکنشی
- مدل حفاظتی-حفاظتی
در مدل عامل حفاظتی که بعنوان مدل مصونیت-در برابر-آسیب‌پذیری نیز شناخته می‌شود، بصورت خاص، عامل‌های حفاظتی می‌توانند باعث کاهش احتمال یک نتیجه منفی شود. برای مثال، سطوح بالای حمایت والدینی می‌تواند شدت رابطه بین فقر و رفتار خشونت‌آمیز در نوجوانان را کاهش دهد. در این مثال، حمایت والدینی به عنوان عاملی حفاظتی عمل می‌کند زیرا اثر فقر بر رفتار خشن را تعدیل می‌کند.
مدل عامل حفاظتی خود دارای سه نوع است:
مدل حفاظتی-ثابت‌سازی :در مدل حفاظتی-ثابت‌سازی اعتقاد بر این است که عامل حفاظتی اثر عامل خطر را خنثی می‌سازد ، زمانی که یک عامل حفاظتی غایب است، سطوح بالای خطر با سطوح بالای نتایج منفی همراه است، و زمانی که عامل حفاظتی حاضر است، رابطه‌ای بین خطر و نتیجه وجود ندارد. برای مثال، نوجوانی که از حمایت والدینی کافی برخوردار نیست (عامل خطر) و یک بزرگسال هدایتگر (عامل حفاظتی) ندارد ممکن است رفتارهای بزهکاری (نتیجه) نشان دهد؛درحالیکه نوجوانی که یک بزرگسال هدایتگر حتی والد وی نیست دارد، ممکن است رفتارهای بزهکاری را بروز ندهد .
مدل حفاظتی-واکنشی: با توجه به گفته لوتار و همکاران ، عامل حفاظتی ممکن است نتواند به صورت کامل رابطه بین عامل خطر و نتیجه آن را حذف کند ولی می‌تواند این ارتباط را ضعیف سازد. با توجه به این مدل، رابطه بین خطر و نتیجه در صورت عدم حضور عامل حفاظتی قوی است. برای مثال، فرگوس و زیمرمن ، شرح داده‌اند که نوجوانانی که سوء مصرف مواد دارند بیشتر احتمال دارد در رفتارهای پرخطر جنسی درگیر شوند. با این حال، این رابطه در نوجوانانی که در مدرسه آموزش‌های جنسی مفصل دریافت کردند، در مقایسه با آن‌هایی که دریافت نکردند، ضعیف‌تر است.
مدل حفاظتی-حفاظتی: بروک و همکاران ، پیشنهاد کرده‌اند که یک عامل حفاظتی می‌تواند اثر دیگر عامل‌های حفاظتی را افزایش داده و یک نتیجه را ایجاد کنند. برای مثال، حمایت والدینی می‌تواند اثرات کارآمدی تحصیلی که خود به تنهایی نتایج تحصیلی مثبتی ایجاد می‌کند را، افزایش دهد .
عامل‌های حفاظتی که به نوجوان در اجتناب از اثرات منفی عامل‌های خطر کمک می‌کند، می‌تواند دارایی یا منابع باشند ، دارایی‌ها عامل‌های مثبتی هستند که درون هر فرد قرار دارند مانند شایستگی، مهارت‌های انطباقی، و خودکارآمدی. منابع نیز عامل‌های مثبتی هستند که به نوجوان در غلبه بر خطر یاری می‌رسانند، اما آن‌ها خارج از وی قرار دارند. منابع شامل حمایت والدینی، بزرگسال مربی، یا سازمان‌های اجتماعی که رشد مثبت نوجوان را ارتقاء می‌دهند، می‌شود.
عوامل حفاظتی خود به سه دسته قابل تقسیم هستند: فردی، خانوادگی و محیط خارج از خانواده یا اجتماعی . بنزیس و مایکاسویئک ، معتقدند که زمانی نوجوان در مقابل عامل خطرآفرین کمترین آسیب را خواهد دید که عامل‌های حفاظتی در همه سطوح به هم مرتبط مدل اجتماعی-بوم‌شناختی (فردی، خانوادگی و اجتماعی) قوی باشند.
منبع
عبداله‌زاده رافی، مهدی(1393) ، نقش میانجی گری عامل های حفاظتی فردی،خانوادگی واجتماعی دررابطه بین طیف آزاردیدگی ،پایان نامه دکترا، روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی وعلوم تربیتی علامه طباطبایی
دیدگاهی بنویسید