سازمان تجارت جهاني و كشورهاي در حال توسعه

در فصل چهارم گات تحت عنوان تجارت و توسعه، امتيازات ويژه‌اي براي جذب ممالك در حال توسعه در نظر گرفته شده است كه مهمترين آنها عبارتند از:

ممالك توسعه يافته صنعتي پذيرفته اند كه در برابر ممالك در حال توسعه از اصل مساوي بودن و متقابل بودن امتيازات كه از اصول اوليه حاكم بر مذاكرات گات است، صرف نظر كنند. و با كاهش يا حذف موانع بر سر راه صادرات ممالك در حال توسعه از امتيازات و تعهدات متقابل مساوي چشم پوشي نمايند.
ممالك در حال توسعه حق دارند سياستهاي توسعه اقتصادي خود را در جهت ايجاد تعادل و ارتقاء سطح زندگي مردم اعمال نمايند و توسعه اقتصادي اين ممالك در جهت اهداف گات شناخته شده است.
ممالك در حال توسعه مي‌توانند و حق دارند سياستهاي تعرفه اي خاص ؛ حمايتي براي تأمين و يا حفظ صنايع خاص خود اعمال نمايند.
كشورهاي در حال توسعه حق دارند براي حفظ تعادل در موازنه پرداختها، محدوديتهاي مقداري ؛ برخلاف مقررات گات بر واردات داشته باشند.
دادن فرصت زماني بيشتر و يا گرفتن امتياز كمتر از ممالك در حال توسعه، در توافقهاي دور اروگوئه در مورد محصولات كشاورزي، حذف سوبسيد ها، حذف كمكهاي دولتي، در مورد حمايت از اموال معنوي و در مورد كلية امور مربوط به بخش خدمات ؛ بانكداري، بيمه، توريسم، حمل ونقل يا معافيتهاي خاص براي كشورهاي در حال توسعه در نظر گرفته شده و يا به آنها اجازه داده شده است كه امتياز كمتري در هر مورد واگذار كنند و يا مدت بيشتري براي اجراي تعهدات خود داشته باشند.

ايران و سازمان تجارت جهاني

موضوع عضويت ايران در موافقتنامه تعرفه و تجارت ؛ گات، از سال 1338 مورد مطالعه قرار گرفت و دو نفر از ايران به عنوان عضو ناظر در كنفرانس بين المللي گات شركت كردند و متعاقب آن مطالعات كارشناسي شوراي عالي اقتصاد در اين زمينه شروع شد. بعد از انقلاب اسلامي ‌موضوع عضويت ايران، زمينه اختلاف ميان موافقان و مخالفان الحاق بود و كميته هاي مختلف در دستگاههاي اجرايي مختلف و نهادهاي ديگر از جمله وزارت بازرگاني، وزارت امور خارجه و مجلس شوراي اسلامي، موضوع امتيازات و يا به عكس زيانهاي ناشي از اين الحاق را به بحث و بررسي و نقد و انتقاد گذاشتند. ليكن در حال حاضر تمامي‌اين مباحث با انحلال گات و تأسيس سازمان تجارت جهاني منتفي شده است و موضوعيت ندارد.

در حال حاضر ايران در منطقه اي قرار دارد كه تقريباً همسايگانش قبلاً عضويت و يا عضويت ناظر گات را داشته اند و يا اينكه به صورت عضو سازمان تجارت جهاني درآمده اند. از سوي ديگر تمام شركاي تجاري اروپايي ايران سالها است كه عضو گات هستند و اعضاي اصلي سازمان تجارت جهاني به شمار مي‌روند.با توجه به اينكه كشورهاي عضو سازمان جهاني 95 درصد حجم تجارت را به خود اختصاص داده اند و از طرفي، بيش از 90 درصد از تجارت خارجي ايران با كشورهاي عضو سازمان تجارت جهاني انجام مي‌شود، مسلماً براي اينكه ايران از انزواي اقتصادي خارج شود، ضرورت پيوستن ايران به اين سازمان اجتناب ناپذير است.

الحاق ايران به سازمان تجارت جهاني

در تاريخ 5 خرداد 1384 در نشست شوراي عمومي‌سازمان تجارت جهاني كه تصميمات 148 كشور عضو آن به صورت اجماع اتخاذ مي‌شد،آمريكا براي نخستين بار آغاز مذاكرات در مورد عضويت ايران در WTO را وتو نكرد. ايران نخستين بار در دومين سال تأسيس سازمان تجارت جهاني ؛ خواستار پيوستن به سازمان تجارت جهاني شد و در ماه مه 2001 ميلادي نخستين بار نامزدي آن براي اين عضويت مطرح گرديد. اما در نشست‌هاي متعدد شوراي عمومي‌كه از آن پس تشكيل شد، واشنگتن هر بار با استفاده از حق وتو، مانع از آغاز روند عضويت ايران شده بود.بسياري از هيأت هاي نمايندگي در سازمان تجارت جهاني با انتقاد از مخالفتهاي آمريكا استدلال مي‌كردند كه دادن امكان عضويت ايران در اين سازمان مي‌تواند محركي براي اصلاحات در ايران باشد و به نفع همسايگان آن كشور در خاورميانه تمام شود.از روز پنج شنبه 5 خرداد ماه 1384، ايران به عضويت ناظر سازمان تجارت جهاني درآمده و در اصل بيست ونهمين كشور عضو ناظر در اين سازمان است.

مراحل هفت گانه عضويت ايران در سازمان تجارت جهاني

پذيرش درخواست عضويت ايران در WTO به اين معنا نيست كه مذاكرات آغاز مي‌شود، زيرا ابتدا بايد مقدمات فرآيند الحاق ايران به اين سازمان انجام شود كه مستلزم طي مراحل متعدد و انجام مذاكرات دو جانبه و چند جانبه است.سازمان تجارت جهاني با اعلام اينكه جمهوري اسلامي‌ايران در تاريخ 26 مه سال 2005 ميلادي به عنوان عضو ناظر اين سازمان پذيرفته شد و با تشكيل كار گروه الحاقي مربوط به اين كشور فرآيند الحاق ايران به اين سازمان آغاز شد، افزود: كار گروه الحاق ايران مانند ديگر كار گروهها يك رئيس خواهد داشت كه اين شخص پس از مشورت ايران با ديگر اعضا از بين يكي از اعضاي سازمان تجارت جهاني غير از ايران انتخاب خواهد شد.

اولين مرحله الحاق ايران به سازمان تجارت جهاني ارائه ياد داشت نظام تجارت خارجي ايران به كار گروه الحاقي است. دولت ايران بايد تمامي‌جنبه هاي نظام تجارتي و قانوني خود را به كار گروه الحاقي خود ارائه كند. اين يادداشت پايه و اساس تصميم گيريهاي بعدي كار گروه خواهد بود.
مرحلة دوم، كار گروه الحاقي ايران در اولين نشست خود به بررسي اين نظام تجاري مي‌پردازد و كشورهاي عضو كار گروه سئوالات خود را در خصوص اين يادداشت از تيم مذاكره كنندة ايراني مي‌پرسند و تيم ايراني بايد پاسخ مناسب را به آنها بدهد و آنها را متقاعد كند. پس ار بررسي تمامي‌جنبه هاي نظام تجاري و قانوني در كار گروه الحاقي
مرحله سوم كه يكي از حساسترين مرحله هاست آغاز مي‌شود.

كار گروه الحاقي ايران در مرحله سوم به بخش اصلي الحاق يعني مذاكرات چند جانبه با اعضا مي‌پردازد و در اين مذاكرات شرايط و ضوابط الحاق ايران به سازمان تجارت جهاني مشخص خواهد شد. اين شرايط و ضوابط تعهداتي است كه ايران بايد در خصوص رعايت قوانين سازمان به مجرد عضويت در آن بدهد.

مرحلة چهارم الحاق ايران به سازمان تجارت جهاني كه همزمان با مرحله سوم اجرا مي‌شود، انجام مذاكرات دو جانبه ايران با تك تك اعضاي كار گروه در خصوص توافقات تجاري دو جانبه است و در اين مرحله است كه ايران بايد با تك تك اعضاي كار گروه در خصوص امتيازها و تعهدات مبادلات تجاري كالا و خدمات و دسترسي دو كشور به بازار يكديگر به توافق برسد. نتايج مذاكرات ايران در مراحل سوم و چهارم شامل سه سند جداگانه است كه بايد در مرحله پنجم به تصويب نهايي اعضاي كار گروه برسد.

سند اول عبارت است از گزارش خلاصه اقدامات، شرح مذاكرات و شرايط الحاق ايران به سازمان تجارت جهاني كه در كار گروه تهيه شده است.
سند دوم پروتكل الحاقي است كه شامل شرايط و ضوابط مورد قبول ايران و ديگر اعضاي كار گروه جهت عضويت ايران در سازمان تجارت جهاني است كه در مذاكرات چند جانبه كار گروه تدوين شده است.
سند سوم نيز عبارتست از توافقات انجام شده بين ايران و تك تك اعضاي كار گروه در خصوص امتيازها و تعهدات مبادلات تجاري كالا و خدمات و دسترسي دو كشور به بازار يكديگر.

سه سند مذكور در قالب يك مجموعه اسناد الحاقي در مرحله پنجم بايد در نشست پاياني كار گروه به تصويب نهايي اعضاي كار گروه برسد.

مرحله ششم عضويت دائم ايران در سازمان تجارت جهاني ارائه گزارش نهايي كار گروه به شوراي عمومي‌سازمان تجارت جهاني و تصويب اين گزارش در شوراي عمومي‌ يا نشست وزيران است.

پس از تصويب نهايي اسناد الحاقي ايران در شوراي عمومي ‌يا كنفرانس وزيران اين سازمان، سه ماه به ايران مهلت داده مي‌شود تا مصوبه شوراي عمومي ‌سازمان تجارت جهاني را در مجلس شوراي اسلامي ‌به تصويب برساند و اين خان هفتم عضويت دائم ايران در اين سازمان است. سي روز پس از آنكه دولت ايران تأييد مصوبه مذكور در مجلس شوراي اسلامي‌ را به اطلاع دبيرخانه اين سازمان برساند، به عضويت كامل و دائم در سازمان تجارت جهاني در خواهد آمد.گفتني است كه در حال حاضر 24 كشور عضو ناظر سازمان تجارت جهاني هستند كه از مدتها پيش در حال مذاكره براي عضويت دائم در اين سازمان مي‌باشند. در اين بين الجزاير 27 سال پيش يعني سال 1987 كه عضو ناظر شد، در حال مذاكره براي عضويت دائم در اين سازمان است و در اين خصوص ركورددار است.

گاه شمار الحاق ايران به سازمان جهانی تجارت

عضويت ناظر ايران در گات در تاريخ 25 مرداد 1327 ، به دنبال شركت نماينده ايران در اجلاس هاوانا و امضاي منشور تجارت جهاني.
آغازتحقيق‌ و بررسي‌ در ‌ زمينه موافقت‌ نامه‌ عمومي‌ تعرفه‌ و تجارت‌ ؛ گات‌، ‌ و بررسي‌ پيامدهاي‌ احتمالي‌ عضويت‌ ايران‌ در آن در وزارت‌ بازرگانی ‌ در 17 فروردين 1370.
تسليم گزارش‌ ‌ بررسيهاي عضويت ايران در گات به‌ هيات‌ ‌دولت توسط‌ وزير بازرگاني‌ ‌ در خرداد‌.
موافقت‌ هيات‌ دولت با تشكيل‌ كميته بررسي‌ تبعات‌ عضويت‌ ايران‌ در گات‌ در معاونت‌ بازرگاني‌ خارجي‌ وزارت بازرگاني‌ با حضور نمايندگان‌ وزارتخانه‌ و دستگاه‌ دولتي‌ در تاريخ‌ دي ماه.
ارائه درخواست عضويت ناظر ايران در سازمان جهاني تجارت به دبيرخانه سازمان در مرداد ماه.
ابلاغ موافقت مقام معظم رهبري به وزير بازرگاني در خصوص انجام‌ مذاكرات‌ الحاق‌ ‌ در تاريخ اسفندماه.
موافقت‌ هيات‌ دولت‌ با ابلاغ‌ درخواست‌ رسمي‌ الحاق‌جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌ به‌ سازمان‌ جهاني تجارت و آغاز مذاكرات الحاق توسط وزارت‌ بازرگاني‌ در تاريخ‌16 ارديبهشت 1375.
تعيين معاون‌ وقت‌ طرح‌ و برنامه ‌وزير‌ بازرگاني‌ به‌ سمت‌ نماينده‌ تام‌الاختيار تجاري دولت‌ به‌ پيشنهاد وزير بازرگاني‌ ، حكم رييس جمهور‌ و تصويب‌ هيات‌ وزيران‌ در تاريخ‌ دوم تير ماه .
ارايه درخواست‌ الحاق ايران به مديركل‌ سازمان‌ جهاني تجارت در تاريخ‌ تير ماه.
تاسيس دفتر نمايندگي تام الاختيار تجاري جمهوري اسلامي ايران در مهر 1375.
آغاز انتشار نشريه ماهانه رويدادها و تحولات سازمان جهاني تجارت در دفتر نمايندگي تام الاختيار تجاري از بهمن ماه 1375.
تمديد حكم نماينده‌ تام‌الاختيار تجاري توسط رييس جمهور وقت در تاريخ‌ خرداد.
آغاز به كار كميته عالي هماهنگي معاونين وزرا در امور سازمان جهاني تجارت به رياست نماينده تام الاختيار تجاري در تاريخ 10 اسفند 1377.
تدوين نخستين ويرايش رژيم تجاري جمهوري اسلامي ايران در چارچوب طرحهاي پژوهشي موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني با اعمال نظرات سازمانهاي مرتبط در سال 1378.
افتتاح دوره عالي آموزش مذاكرات تجاري بين‌الملل ؛گرايش سازمان جهاني تجارت به منظور تربيت مذاكره كنندگان تجاري توسط نماينده تام الاختيار تجاري در موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني در 4 اسفند 1378.
آغاز به كار شوراي هماهنگي وزرا در امور سازمان جهاني تجارت به رياست وزير بازرگاني از تاريخ 3 آبان 1379.
اولين ‌بررسي‌درخواست‌ الحاق ايران به سازمان جهاني تجارت ‌ در نشست‌شوراي‌عمومي سازمان جهاني تجارت در 18 ارديبهشت 1380.
اختتاميه و جشن فارغ التحصيلي دوره عالي آموزش مذاكرات تجاري بين‌الملل ؛ گرايش سازمان جهاني تجارت با حضور وزير بازرگاني وقت و نماينده تام الاختيار تجاري در22 آذر 1380.
پذيرش عمومي درخواست الحاق ايران ؛ تشكيل گروه كاري الحاق ايران در بيست‌و سومين بررسي شوراي عمومي سازمان جهاني تجارت و احراز عضويت ناظر در5 خرداد 1384 .
تعيين وزير بازرگاني به عنوان نماينده تام الاختيار تجاري توسط هيات وزيران در قالب سند فرابخشي الحاق به سازمان جهاني تجارت در تاريخ 5 مرداد 1384.
شركت وزير بازرگاني در ششمين نشست وزيران سازمان جهاني تجارت در هنگ‌كنگ و ايراد سخنراني در 26 آذر 1384.
آغاز انتشار فصلنامه پژوهشهاي تجارت جهاني در دفتر نمايندگي تام‌الاختيار تجاري از زمستان 1384
آغاز ارايه آموزشهاي حضوري مربوط به مباحث سازمان جهاني تجارت ؛ دوره 80 ساعته براي هسته هاي كارشناسي سازمانها و دستگاههاي مرتبط با الحاق در تاريخ 13 ارديبهشت 1385.
تدوين گزارش تشريحي مسير الحاق ايران به سازمان جهاني تجارت به منظور مديريت نظام‌مند فرايند الحاق و تفكيك وظايف و مسووليتهاي دستگاههاي اجرايي توسط دفتر نمايندگي تام الاختيار تجاري در خرداد 1385.
تصويب نهمين ويرايش گزارش رژيم تجاري جمهوري اسلامي ايران در كارگروهي مركب از وزراي منتخب هيات وزيران در تاريخ 20 تير 1386.
تصويب ارايه گزارش رژيم تجاري به سازمان جهاني تجارت در جلسه روز يكشنبه مورخ 26/7/88 هيأت محترم وزيران.
ارايه گزارش رژيم تجاري جمهوري اسلامي ايران توسط مقامات وزارت امور خارجه در 25/8/88 به پاسكال لامي مدير كل سازمان جهاني تجارت و توزيع آن ميان اعضا در 3 آذر 1388 .
شركت وزير بازرگاني در هفتمين نشست وزيران سازمان جهاني تجارت در ژنو و ايراد سخنراني در 9 الي 11 آذر1388.
دريافت اولين مجموعه سوالات اعضاي سازمان جهاني تجارت حاوي 697 پرسش در خصوص گزارش رژيم تجاري ايران در 30 بهمن 1388 و آغاز فرايند پاسخ دهي به اين سوالات در وزارت بازرگاني با همكاري دستگاهها.
تصويب پيشنهاد وزارت بازرگاني توسط هيات دولت مبني بر تشكيل كارگروهي مركب از وزراي دستگاههايي كه بيشترين ارتباط را با مباحث سازمان جهاني تجارت دارند؛ كارگروه وزرا در امور سازمان جهاني تجارت به رياست وزير بازرگاني جهت پي گيري موضوع الحاق ايران به سازمان جهاني تجارت و اتخاذ تصميمات لازم در اين خصوص در26خرداد 1389.
تصويب پاسخهاي تهيه شده به پرسشهاي اعضاي سازمان جهاني تجارت در جلسه مورخ 5/5/90 كارگروه معاونين وزراء در امور سازمان جهاني تجارت.
ارائه پاسخ مكتوب جمهوري اسلامي ايران به پرسشهاي اعضاي سازمان جهاني تجارت به دبيرخانه اين سازمان در 23 آبان 1390 و توزيع آن ميان اعضاي سازمان جهاني تجارت در 17 آذر 1390.
شركت قائم مقام وزير صنعت، معدن و تجارت در هشتمين نشست وزيران سازمان جهاني تجارت در ژنو در 24 الي 26 آذر1390 و ايراد سخنراني.
آغاز ارايه آموزشهاي مجازي مربوط به مباحث سازمان جهاني تجارت به زبان فارسي براي فعالين بخش دولتي و خصوصي در سطح كشور با راه اندازي پايگاه آموزش از راه دور دفتر نمايندگي تام الاختيار تجاري در سال 1390.
تشكيل كارگروه هماهنگي مذاكرات الحاق به سازمان جهاني تجارت در سال 1391 متشكل از نمايندگان دستگاههاي ذيربط به منظور تسهيل انجام هماهنگي ها در امور مذاكرات الحاق و ارتقاي توان كارشناسي در دستگاهها.
شركت وزير صنعت، معدن و تجارت در نهمين نشست وزيران سازمان جهاني تجارت در بالي اندونزي در 12 الي 15 آذر 1392 و ايراد سخنراني.
انتقال دفتر نمايندگي تام الاختيار تجاري جمهوري اسلامي ايران به سازمان توسعه تجارت در فروردين 1393 بنا به دستور وزير محترم صنعت، معدن و تجارت.

با نگاهی به کشورهایی که تاکنون عضو سازمان تجارت جهانی نشده‌اند یا همچنان به عنوان ناظر در این سازمان حضور دارند، نشان می‌دهد که ؛ ایران در بین این دسته از کشورها، بزرگ‌ترین اقتصاد محسوب می‌شود که در پنجم خرداد ماه سال 1384، به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد، اما به دلیل موانع و مشکلات داخلی و بین المللی هنوز به عنوان عضو رسمی این سازمان پذیرفته نشده است. آخرین کشوری که به عضویت این سازمان درآمده کشور یمن و پیش از آن کشور همزبان با ایران یعنی ؛ تاجیکستان است که در دوم مارس سال 2013 میلادی، عضو سازمان تجارت جهانی شد.

بعد از تشدید تحریم‌ها علیه ایران در سال های 90 و 91، امیدها نسبت به عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، کمرنگ‌تر از قبل شد و علی‌رغم اینکه الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی پیش از برداشته شدن تحریم های بین المللی غیر ممکن می نماید، اما مهندس محمدرضا نعمت‌زاده وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت دولت یازدهم در برنامه‌های کاری خود، تلاش برای الحاق به سازمان تجارت جهانی را یکی از اولویت‌های کاری جدی اعلام کرده است.

یکی از گام‌های مهم در این راستا، فراهم کردن زمینه تسهیل تجارت به خصوص در شرایط تشدید تحریم‌ها است. در این باره، در سال 1392 وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به افزایش اعتبار ثبت سفارش‌ها به مدت 6 ماه کرد. این یعنی اینکه، فرآیند تجارت برای بازرگانان ایرانی تسهیل می‌شود و آنها پس از ثبت سفارش، مهلت بیشتری برای انجام مراحل قانونی صادرات و واردات دارند. این اقدام از آن جهت صورت گرفته که در سال 91 به دنبال تشدید مشکلات ارزی، مدت اعتبار ثبت سفارش‌ها به 3 ماه کاهش یافت و همین امر، اعتراضات فراوان فعالان اقتصادی را به دنبال داشت. اما کماکان ما در آغاز فرآیند الحاق به WTO قرار داریم و هنوز نمی‌شود مشخص نمود که این مسیر تا چه حد برای ما فراز و نشیب و چالش دارد و چه مدت زمانی طول می‌کشد که البته هرچه دولت آماده‌تر و مصمم‌تر به الحاق به سازمان تجارت جهانی باشد، این فرآیند کوتاه‌تر خواهد بود.

از طرف دیگر بر اساس مندرجات کتاب مقررات صادرات و واردات سال 1393، میانگین نرخ تعرفه ؛ حقوق ورودی در سال 1393 برابر با 19.6 درصد می باشد که علی رقم کاهش در مقایسه با میانگین نرخ تعرفه در سال 1392 کماکان این مقدار تعرفه گمرکی ایران را در رتبه دوم بالاترین مقدار تعرفه گمرکی واردات در جهان قرار می دهد.

با همه ای شرایط ایران هنوز از شرایط لازم برای الحاق به سازمان تجارت جهانی برخوردار نیست و این در شرایطی است که از 10 سال فرصت تعیین شده برای الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی (WTO)، نه سال سپری شده و تنها یک سال زمان باقی‌مانده است، این در حالی است که الحاق کشورها به سازمان تجارت جهانی به طور متوسط 7 سال ولی بعضاً تا 18 الی 20 سال نیز به طول انجامیده است، اما باید درنظر داشت که برای الحاق به سازمان تجارت جهانی، باید مقررات‌زدایی و تسهیل فضای کسب و کار و کاهش تعرفه ها صورت پذیرد.

منبع

متقیان،حامد(1394)، تأثیر الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی بر رقابت پذیری صنعت،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت بازرگانی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید