« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »سازمانها و برنامه‌های بین‌المللی موثر بر جریان بین‌المللی اطلاعات
يونسكو
سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (یونسکو) يكي از بخش‌هاي تخصصي سازمان ملل است كه هدف آن كمك به صلح جهاني از طريق ترويج تشريك مساعي ميان ملل در تعليم و تربيت، علوم و فرهنگ؛ و نيز تقويت احترام جهاني به عدالت، حاكميت قانون، حقوق بشر، و آزادي‌هاي اساسي است كه به موجب منشور ملل متحد براي مردم جهان بدون تمايز نژادي، جنسيتي، زباني، يا ديني مورد تأييد قرار گرفته است . دستيابي به اطلاعات و دانش، تدبيري عمومي و فراگير براي ارتقاي آموزش، علوم، فرهنگ، و ارتباطات است؛ و براي ترويج فرهنگ‌هاي گوناگون و تشكيل نظامي باز ضروري است.
يونسكو متعهد شده است كه جريان آزاد عقايد را از طريق كلام و تصوير رواج دهد و به حفظ و گسترش دانش و اشاعه آن بپردازد، كه اين امر از طريق گفت و گو و حفاظت از دانش جهاني امكان‌پذير است. علاوه بر اين، يونسكو مشوق همكاري و مشاركت بين‌المللي است، و مي‌كوشد از طريق مبادله انتشارات و ساير منابع اطلاعاتي و اجراي شيوه‌هاي مشاركت بين‌المللي، امكان دسترسي به منابع منتشر شده را براي مردم همه كشورها فراهم سازد که در ادامه بحث به آن اشاره خواهیم کرد.در حوزه ارتباطات، توجه يونسكو به طرح‌هايي است كه گردش بين‌المللي اطلاعات، وسايل ارتباط جمعي، توسعه و بازسازي كتابخانه‌ها، و گسترش امانت كتاب‌ها را تشويق مي‌كند. در ذیل به خلاصه‌ای از نتایج جلسا‌ت و تصمیمات یونسکو در این خصوص اشاره می‌شود:
در شانزدهمين اجلاسيه كنفرانس يونسكو كه در پاييز 1970 در پاريس برگزار شد براي نخستين بار، سياست “جريان آزاد اطلاعات” بحث گرديد. در پاييز سال 1972، هفدهمين اجلاسيه كنفرانس عمومي یونسكو گام‌هاي بلندي در جهت مقابله با عدم تعادل اطلاعات و نابرابري ارتباطات برداشت. در اين اجلاسيه، انتقادها و اعتراض‌هاي فراواني از سوي بسياري از هيأت‌هاي نمايندگي دولت‌هاي عضو يونسكو عليه جريان نامتعادل و يك جهتي اطلاعات جهاني و لطمات آن به هويت فرهنگي كشورهاي جهان سوم، مطرح گرديد.
نوزدهمين اجلاسيه كنفرانس عمومي يونسكو در سال 1976 در شهر نايروبي تشكيل شد و تحت تأثير كوشش‌هاي تازه جنبش‌هاي غير‌متعهد در زمينه تعادل اطلاعات و برابري اطلاعات، قطعنامه بسيار مهمي در حمايت از خواست كشورهاي در حال توسعه بر برقراري يك “نظم بين‌المللي نوين اطلاعات” تصويب، و به موجب اين قطعنامه، به مدير‌كل يونسكو مأموريت داده شد تا با تشكيل “كميسيون بين‌المللي مطالعه درباره مسائل ارتباطات”، حياتي‌ترين مسائل ارتباطات در زمان معاصر بویژه مسائل زیر را بررسي و مطالعه كند:
- بررسي وضع موجود اطلاعات و ارتباطات در جهان؛
- توجه خاص به مسائل مربوط به جريان آزاد و متعادل اطلاعات.
در بيستمين اجلاسيه كنفرانس عمومي كه در سال 1978 در پاريس برگزار شد، گزارش مقدماتي “كميسيون بين‌المللي مطالعه درباره ارتباطات” مطرح و راجع به:
- عدم تعادل اطلاعات؛
- آزادي و مسئوليت اطلاعات و… تبادل نظرهاي گوناگوني صورت گرفت.
در بيست و يكمين اجلاسيه كنفرانس عمومی يونسكو، كه در پاييز 1980 در بلگراد تشكيل شد، ضمن تصويب گزارش نهايي “كميسيون بين‌المللي مطالعه درباره مسائل ارتباطات” قطعنامه بسيار مهمي نيز راجع به برقراري “نظم جهاني نوين اطلاعات و ارتباطات” صادر گرديد. به موجب اين قطعنامه، استقرار نظم مذكور بايد براساس اصول مهمي استوار باشد كه محو نابرابري و عدم تعادل ارتباطات و اطلاعات، رفع موانع داخلي و خارجي جريان آزاد و انتشار گسترده‌تر و متعادل‌تر اطلاعات و افكار، تعدد منابع و مجراهاي اطلاعات، آزادي مطبوعات و اطلاعات، احترام به حق تمام خلق‌ها براي مشاركت در مبادله بين‌المللي اطلاعات را در برمي‌گيرد . ضمناً، به منظور دست يافتن به فرصت‌هايي كه از طريق ارتباطات دوربرد ارائه مي‌شود، يونسكو اطلاعاتي را در مورد همه برنامه‌ها حفظ كرده است. اين برنامه‌ها امكان مذاكرات كوتاه را ميان افرادي كه از اطلاعات فراواني برخوردارند و افرادي كه دسترسي به اطلاعات ندارند فراهم مي‌سازد. به اين ترتيب، جامعه‌اي اطلاعاتي را براي همه افراد پديد مي‌آيد. غايت هر خط‌مشي بين‌المللي براي تصميم‌ها و برنامه‌هاي پيشرفته عبارت است از:
- آگاهي بيشتر از پيامدهاي اجتماعي، حقوقي و چالش اخلاقي حاصل از استفاده از فن‌آوري ارتباطات دوربرد؛
- گسترش دسترسي به اطلاعات در قلمرو عمومي؛
- حفظ و نگهداري اطلاعات .
یونیسیست
يونيسيست یا “شبکه جهانی مبادلات علمی” نهادي بين‌المللي با هدف ايجاد نظام جهاني اطلاعاتي علمي و فني است كه وابسته به يونسكو و شوراي بين‌المللي اتحاديه هاي علمي (ايكسو) است. با تصويب رسمي طرح يونيسيست در هفدهمين اجلاس كنفرانس عمومي يونسكو در نوامبر 1972، برنامه‌اي بلند مدت درابعاد بين‌المللي براي تسهيل انتقال اطلاعات علمي با هدف توسعه اقتصادي و اجتماعي ملت‌هاي دنيا آغاز شد.بهبود و هماهنگ‌سازي، تعيين استانداردها، اصول و روش‌هاي گردآوري، پردازش و اشاعه اطلاعات علمي و فني در سطح جهان به منظور آسان‌سازي مبادله اطلاعات و دسترس‌پذيري آنها براي دانشمندان و پژوهشگران، تربيت نيروي انساني متخصص در كتابداري، دبيزش، اطلاع‌رساني، تهيه نمايه‌نامه‌ها و چكيده‌نامه‌ها به عنوان ابزارهاي كنترل كتابشناختي اطلاعات، فراهم‌سازي امكانات مناسب سياسي و اقتصادي در سطح جهاني براي مبادله اطلاعات علمي و فني، و مشاركت داوطلبانه نهادها و سرويس‌هاي اطلاع‌رساني در سراسر جهان، اهداف يونيسيست هستند .
برنامه اطلاعات براي همه
شوراي بين‌الدولي برنامه “اطلاعات براي همه” كه به اختصار”شورا” ناميده مي‌شود، به وسيله سازمان فرهنگي، علمي و آموزشي ملل متحد (يونسكو) تأسيس شده است. برنامه “اطلاعات براي همه” چارچوبي را براي همكاري و مشاركت بين‌المللي ايجاد مي‌كند و بر توسعه برنامه‌ريزي‌ها، شيوه‌ها و ابزارهاي رايج براي ساختن نوعي جامعه اطلاعاتي همگاني تأكيد دارد. بعضی از اهداف خاص این برنامه شامل:
- فراهم كردن امكان دستيابي به اطلاعات و گسترش دامنه آن در قلمرو ملي از طريق سازماندهي، رقومي كردن، حفظ و نگهداري اطلاعات؛
- ترويج اطلاعات و دانش شبكه در سطوح محلي، ملي، منطقه‌اي، و بين‌المللي.
پنج حوزه فعاليت “برنامه اطلاعات براي همه” شامل موارد زير است:
- توسعه سياست‌گذاري‌هاي اطلاعاتي در حيطه ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي از جمله:
- تثبيت آگاهي بين‌المللي درباره توليدات جهاني و دسترسي عادلانه به اطلاعات به عنوان يكي از حقوق اصلي انسان‌ها؛
- ثبت چارچوبی بین‌المللی در رمینه حفاظت از میراث اطلاعاتی؛
- ثبت توافقنامه‌های بین‌المللی در زمینه سیاست‌های حاکم بر تبادل اطلاعات مورد نیاز جهانی؛ و…
- توسعه منابع انساني و توانمندي‌هاي مورد نياز عصر اطلاعات،
- تقويت نهادها به عنوان دروازه‌هاي دسترسي به اطلاعات، كه موارد زير را شامل مي‌شود:
- تدوین راه‌های عمومی دسترسی به اطلاعات در سطح ملی؛
- تدوین سیاست‌های رقومی کردن در سطح ملی؛ و…
- توسعه پردازش اطلاعات، نظام‌هاي اطلاعاتي و ابزارهاي مديريتي.
- فن‌آوري اطلاعات براي دانش‌هاي آموزشي، علمي، فرهنگي و ارتباطي که در برگیرنده موارد زیر است:
- ارائه الگوهای هوشمندانه در زمینه اطلاع‌رسانی چندزبانه؛
- گزینش رهنمودهای بین‌المللی برای تامین دسترسی شبکه‌ای با اطلاعات علمی؛
- توسعه داده‌های محیطی، شبکه‌های مبادله اطلاعات و مراکز اطلاع‌رسانی در کشورهای توسعه یافته؛ و… .
برنامه انتقال برون مرزي داده‌ها (تي.دي.اف)
این برنامه نتیجه پژوهش سال 1986 فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری (ایفلا) در خصوص اطلاعات موجود درباره کمیت و ماهیت جریان داده‌ها در کتابخانه‌ها می‌باشد. در حال حاضر، مرکز هماهنگی و تصمیم‌گیری برنامه جریان برون مرزی داده‌ها در ایفلا کتابخانه ملی کاناداست.در این پژوهش، تعريف اخص جريان برون مرزي داده‌ها عبارت است از “انتقال داده‌هاي الكترونيكي رقومي از نقطه‌اي به نقطه ديگر در سطح مرزهاي ملي، البته به جز پخش راديويي و تلويزيوني” و انتقال داده‌هاي الكترونيكي از نقطه‌اي به نقطه ديگر شامل دو نوع انتقال پيوسته و ناپيوسته است.
در سطح مرزهاي ملي، انواع گوناگون داده‌هاي الكترونيكي منتقل مي‌شود كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: انتقال داده‌ها در بخش دولتي، ارتباطات فراسازماني بخش خصوصي، ارتباطات فردي خصوصي، داده‌هاي مربوط به معاملات و داده‌هاي مربوط به خدمات اطلاع‌رساني. اهداف این برنامه عبارتند از: پیشبرد انتقال الکترونیکی داده‌ها میان کتابخانه‌ها و سایر سازمانها، کاهش موانع ارتباطات دور برد موثر برای کتابخانه‌ها و استفاده‌کنندگان، ایجاد کانون مرکزی برای مشاهده تحولات، مهیا کردن اطلاعات، و پشتیبانی و اجرای استاندارد‌های بین‌المللی برای کتابخانه‌ها.
در آغاز گشايش اين برنامه، پژوهشي در مورد كتابخانه‌هاي ملي، انجمن‌هاي كتابداري و عرضه‌كنندگان خدمات پايگاه‌هاي اطلاعاتي صورت گرفت تا تصوير روشن و واقعي‌تري از تبادل داده‌ها ميان كتابخانه‌ها به دست آيد. هدف دوم اين پژوهش شناسايي موانع عمده جريان برون مرزي داده‌ها در كتابخانه‌ها بود. براي انجام اين پژوهش، عرضه‌كنندگان خدمات پايگاه‌هاي اطلاعاتي به عنوان سازمان‌هايي كه به ارائه خدمات رايانه‌اي پايگاه‌هاي اطلاعاتي به استفاده‌كنندگان مختلف به عنوان نهادي خارج از سازمان مادر مي‌پردازند در نظر گرفته شد. در اين پژوهش، تعريف خاصي از جريان برون مرزي داده‌ها متفاوت از آنچه در پيش بدان اشاره شد مورد نظر است. همچنين داده‌هاي اختصاصي و ارتباطات صوتي (مانند تلفن) در نظر گرفته نشده و بيشتر بر داده‌هاي قابل خواندن با رايانه و به شكل رقومي در حوزه‌هاي عمومي تأكيد دارد .
برنامه دسترسي جهاني به انتشارات
منشأ برنامه دسترسي جهاني به انتشارات را مي توان در سي و نهمين نشست سالانه ايفلا در سال 1973 جست و جو كرد. در واقع، مفهوم مشخص دسترسي جهاني به انتشارات توسط دونالد آركيوهارت ارائه گرديد و در چهلمين اجلاس سالانه ايفلا در سال 1974 در واشنگتن به تصويب رسيد. در سال 1980، “دفتر بين‌المللي دسترسي جهاني به انتشارات” رسماً تشكيل شد و در بخش امانت كتابخانه ملي انگلستان مستقر گرديد.هدف از اين برنامه، فراهم آوردن شرايط دستيابي به مواد منتشر شده در مقياسي گسترده براي استفاده كنندگان در هر زمان و مكان و به هر شكل مورد نياز است. مواد منتشر شده در اين برنامه، نه تنها منابع چاپي، بلكه مواد ديداري و شنيداري و انتشارات الكترونيكي را نيز در برمي‌گيرد. براي دستيابي به اين هدف برنامه دسترسي جهاني به انتشارات بر آن است كه فرآيند دسترسي به انتشارات را در كليه سطوح از محلي تا بين‌المللي، از مدارس ابتدايي تا مراكز پژوهشي و نيز در كليه مراحل از انتشار مواد جديد تا حفظ نسخه‌هاي گذشته، از طريق ايفاي نقشي سازنده و رفع موانع موجود، ارتقا بخشد. اين برنامه تلاش مي‌كند تا دسترسي مناسب به اطلاعات كتابشناختي انتشارات را با دسترسي به اصل انتشارات همگام سازد.
برنامه جريان حهاني داده‌ها و ارتباطات دوربرد (يو.دي.تي)
اين برنامه به منظور بهبود امر انتقال الكترونيكي اطلاعات ميان كتابخانه‌ها و استفاده كنندگان، كاهش موانع ارتباطات دوربرد، انعكاس تحولات، تهيه اطلاعات و حمايت از ارتقاء و تكميل و بكارگيري استانداردهاي بين‌المللي قابل تطبيق با كاربردهاي خاص كتابخانه‌اي در تبادل الكترونيكي اطلاعات عمل مي‌كند.در سال 1984، شوراي اجرايي ايفلا پيشنهادي را تصويب كرد، كه به موجب آن، علاوه بر سه برنامه موجود ايفلا، برنامه ديگري در زمينه جريان برون مرزي داده‌ها و ساير امور جانبي مربوط به مبادله داده‌ها ايجاد گردد. اين برنامه مي‌كوشيد كه انتقال الكترونيكي داده‌ها را به منظور ذخيره‌سازي يا داده‌پردازي با استفاده از رايانه به ماوراء مرزها ترغيب كند. در سال 1986، شوراي اجرايي ايفلا تصميم به تغيير نام برنامه از “جريان برون مرزي داده‌ها” (تي.دي.اف)، به “برنامه جريان جهاني داده‌ها و ارتباطات دوربرد” گرفت و همزمان تغييراتي در اهداف آن پديد آمد. در سال 1987، در پيش كنفرانس ايفلا، كه موضوع آن نظام باز ارتباط متقابل بود، فقدان استاندارد بين‌المللي در انتقال الكترونيكي اطلاعات مورد توجه قرار گرفت و يو.دي.تي. به عنوان مركز اصلي فعاليت در اين زمينه در نظر گرفته شد. از سال 1984، سال شروع فعاليت تاكنون، كتابخانه ملي كانادا عهده‌دار برنامه يو.دي.تي. است. البته اهداف برنامه در گذر زمان و با توجه به تحولات سريع در فن‌آوري اطلاعات دستخوش تغييراتي شده كه در برنامه‌هاي اجرايي منعكس مي‌گردد .
آزادي اطلاعات
حق دسترسي عموم به اطلاعات رسمي با عنوان قانون آزادي اطلاعات، در سال 1966 در ايالات متحده مطرح و تصويب شد. پس از آن در سال 1982 كشورهاي استراليا، كانادا و نيوزلند به طرح و تصويب چنين موردي دست زدند. كشورهاي اروپايي از جمله فنلاند در سال 1951، نروژ و دانمارك در سال 1971 و هلند و فرانسه در سال 1978 قانون دسترسي آزاد به اطلاعات را تصويب و اجرا كردند. البته در سوئیس بیش از دویست سال است که چنین قانونی جاری است و در واقع منضم به قانون آزادی مطبوعات است.براساس قانون آزادي اطلاعات، دولت از قانون‌گذار مي‌خواهد كه امكان دسترسي به اسناد، مدارك و گزارش‌ها را براي مدت زمان تعيين شده فراهم سازد، كه البته اين حق بي‌قيد و شرط نيست؛ بلكه رعايت موازيني براي آن پيش‌بيني شده است. در قوانين آزادي اطلاعات، معمولاً اطلاعاتي كه در افشاگري مسائلي از جمله روابط خارجي؛ امنيت ملي؛ مسائل مربوط به فعاليت‌هاي تجاري و بازرگاني دولت، حكومت، يا اشخاص و نيز امور شخصي افراد دخيل باشد از چنين دسترس‌پذيري مستثنا شده‌اند. متقاضيان تصويب چنين قوانيني پذيرفته‌اند كه حفاظت از اطلاعات مي‌تواند به درخواست ديوان عالي قضايي يا در برخي كشورها در درجه اول به درخواست مأموران بازرسي و رسيدگي به شكايات، مأموران عالي رتبه دولتي، يا هيأت‌هاي حق اختلاف انجام پذيرد. از آنجا كه قانون، حق دسترسي مستقيم به اطلاعات رسمي را تضمين مي‌كند، مردم اجازه مي‌يابند كه با اطلاع بيشتر تصميم بگيرند و در انتخاب‌ها و تصميم‌هاي خود راحت‌تر عمل كنند و، بدين ترتيب، به بيان حقايق تشويق شوند .
برنامه عمومی اطلاعات (جي.آي.پي)
برنامه عمومي اطلاعات از ديگر برنامه‌هاي يونسكو به شمار مي‌رود كه فعاليت‌هاي مربوط به اطلاعات علمي و فني سندپردازي، كتابخانه‌ها، و آرشيوها را برعهده دارد .
برنامه‌هاي مبادله
مبادله تدبيري براي فراهم‌آوري منابعي است كه به دست آوردن آنها به طريقي ديگر مقدور نيست. دليل اين امر ممكن است محدوديت‌هاي مالي يا دشواري تهيه مواد از مجراهاي تجاري باشد. سابقه مبادله انتشارات به قرن17 باز مي‌گردد. شالوده برنامه‌هاي مبادله در هر عصري به تناسب اوضاع سياسي و اقتصادي تغيير مي‌كند.يونسكو همواره مبادله بين‌المللي نشريات را ترويج كرده است. “راهنماي يونسكو براي مبادله بين‌المللي انتشارات” كه نخست در دهه 1950 تدوين شد، اثري جامع در اين مورد بود كه در يك مجلد و به چهار زبان منتشر گرديد. بعدها، زماني كه مبادلات كتابخانه‌اي رو به توسعه نهاد، اين اثر فرايند مبادله را به تفصيل بيان كرد و ارزش اين گونه فعاليت‌ها را در ميان ملت‌ها مورد تأكيد قرار داد .
مؤسسه ملي ارتباط علمي و منابع اطلاعات (نيسكر)
اين مؤسسه در سال 2000 در نتيجه ادغام مؤسسه ملي علمي (نيكسام) و مركز ملي اسناد علمي هند (اينسداك) كه تابع شوراي پژوهشهاي علمي و صنعتي (سي.اس.آي.آر.) بودند به وجود آمد. نيسكام و اينسداك هر دو به نمايه‌سازي و اشاعه اطلاعات علمي و فني مي‌پرداختند.نيسكر وظيفه دارد:1) با انتشار مجلات پژوهشي در رشته‌هاي علمي و فني بين اعضاي جامعه علمي پيوندهاي رسمي برقرار كند، 2) اطلاعات علمي و فني را در ميان عموم مردم، به ويژه دانش‌آموزان، اشاعه دهد؛ 3) دانش و فنون مديريت اطلاعات را ترويج دهد؛ 4) به توسعه منابع انساني در بخش ارتباط علمي، كتابخانه، مراكز اسناد و اطلاعات و نظام‌ها و خدمات مديريت اطلاعات علمي و فني كمك كند؛ و5) با مؤسسات و سازمان‌هاي بين‌المللي مشابه همكاري كند.مركز اسناد و مدارك سارك (اس.دي.سي) به منظور مبادله اطلاعات علمي و فني بين كشورها در نيسكر به وجود آمده و از 1994، پيش از تأسيس نيكسر، فعال بوده است. نيسكر با 150 مؤسسه از 44 كشور برنامه مبادله انتشارات دارد .
جريان ملي اطلاعات در مقابل جريان جهاني اطلاعات
جريان اطلاعات، از سه مرحله عمده و به هم پيوسته توليد، توزيع و مصرف تشكيل مي‌شود. در مرحله توليد، پديد‌آوران، با استفاده از منافع موجود، پژوهشهاي علمي و مشاهدات خود، به دستاوردهايي مي‌رسند كه از طريق مجراهاي انتشار و ارائه، در مرحله توزيع به جامعه استفاده‌كننده يا مصرف‌كنندگان اطلاعات معرفي مي‌شود و مصرف‌كنندگان نيز خود به خود به توليد اطلاعات مي‌پردازند كه اين جريان، در تعامل با جريان اطلاعات سازمانها و كشورهاي ديگر، جريان جهاني اطلاعات را تشكيل مي‌دهد. آنچه از ديد جريان اطلاعات و از لحاظ جغرافياي سياسي اطلاعات اهميت ويژه‌اي دارد، نحوه تعامل و همگرايي ميان جريان ملي با جريان جهاني اطلاعات است. در اينجا منظور از تعامل، تعامل فعالانه و مشاركت در جريان جهاني اطلاعات است.
اگر كشوري در جريان اطلاعات، در مرحله توليد مشاركت داشته، از وضعيت مناسب برخوردار است و عضوي فعال در جامعه اطلاعاتي به شمار مي‌رود. آن كشور مي‌تواند در جريان جهاني اطلاعات تاثيرگذار باشد و هر چقدر كه مشاركت به سوي مرحله مصرف صرف متمايل شود، آن جامعه در جريان جهاني اطلاعات، حالت انفعالي پيدا خواهد كرد و همان گونه كه در شكل بالا مشاهده مي‌شود، نظام ملي اطلاعات كه صرفاً در توزيع مشاركت داشته باشد ممكن است در دراز مدت به مصرف‌گرايي متمايل شود ولي اگر در اين جوامع فرهنگ‌سازي براي توليد و مصرف هدفمند صورت پذيرد امكان پيشرفت و تاثيرگذاري بر جريان جهاني وجود دارد كه از آن به عنوان وضعيت انتقالي ياد مي‌كنيم. در وضعيت سوم – وضعيت بحراني– جريان ملي اطلاعات صرفاً مصرف‌كننده است و از الگوي از اوج، تبعيت مي‌كند و در اين نوع تعامل امكان وابستگي اطلاعاتي زياد است و با گذشت زمان بر شكاف اطلاعاتي افزوده مي‌شود .
منبع
صادق‌زاده وایقان، علی(1390)، جریان اطلاعات در پژوهشکده‌ها، رساله دکتری، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید