« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »راهبردهای یادگیری
راهبردهای یادگیری براساس نوع مواد آموزشی، هشت نوع است که شش مورد اول راهبردها با توجه به نوع مواد آموزشی انتخاب می‌شود و کاربرد دو نوع آخر برای انواع مواد آموزشی عمومیت دارد . مواد آموزشی از این نظر دارای دو نوع ساده و پیچیده اند . مواد آموزشی ساده مانند حقایق، اسامی خاص، تاریخ وقایع مهم و غیره است مواد آموزشی پیچیده شامل مفاهیم ، قوانین و اصول ، یا ترکیبی از هر سه نوع موضوع است.
راهبردهای تکرار و تمرین پایه
روش معمول برای به خاطر سپردن فهرست نام انواع اشیاء پدیده‌ها و غیره روش تکرار و تمرین است. منظور از تکرار و تمرین، نام بردن یا به یاد آوردن مواردی است که حین یادگیری به فراگیر عرضه می‌شود. هدف از این کار از نظر فراگردهای فکری احتمالا علم انتخاب و کسب واحدهای اطلاعاتی برای انتقال به حافظه فعال است. میزان استفاده از این استراتژی با افزایش سن فراگیر بیشتر می‌شود . به عنوان نمونه، می‌توان به تحقیقی اشاره کرد که در آن محققان گروهی از شاگردان کلاس اول را مشخص کردند که لبهایشان را هنگام یادگیری حرکت می‌دادند و گروه دیگری که نشانه‌ای از انجام عمل و تکرار و تمرین بروز نمی‌دادند (لبهایشان را حرکت نمی‌دادند). همانطور که انتظار می‌رفت گروهی که تکرار و تمرین می‌کردند نسبت به گروهی که تکرار و تمرین نمی‌کردند عملکرد بهتری در آزمون یادآوری از خود نشان دادند. سپس به هر دو گروه آموزش لازم در زمینه چگونگی تکرار و تمرین فهرستی از اسامی داده شد. این آموزش باعث بهبود میزان یادآوری گروهی شد که تکرار و تمرین نمی‌کردند. ولی عملکرد گروه تکرارکننده را تغییری نداد.
راهبرد تکرار و تمرین پیچیده
وقتی متنی، مانند یک درس از کتاب علوم موضوع یادگیری باشد، فراگیر از روش تکرار با صدای بلند (بازگو کردن)، نسخه برداری، نت برداری، خط کشی زیر نکات مهم استفاده می‌کند . عمل تکرار و تمرین در هر یک از این روشها شامل گفتن، نوشتن، یا اشاره به قسمتهای مهم متن حین یادگیری است. اهداف عمده شناختی از این استراتژی مانند مورد قبل است که همان انتخاب برای کمک به فراگیر برای توجه بیشتر به نکات مهم متن و کسب یا حصول اطمینان از انتقال مواد به حافظه فعال برای انجام عملیات بعدی روی آن است. تحقیقات نشان داده است که رونویسی از متن به میزان زیاد در تسهیل یادآوری مطلب متن کمک می‌کند؛ ولی باید در نظر داشت که زمان لازم برای انجام این تمرین به مراتب بیش از روش‌های دیگر است و در صورتی که هدف کارآیی یادگیری مورد نظ باشد باید در اعمال آن تأمل بیشتری کرد. اما رونویسی یا خط کشیدن زیر مطالب مهم، نوع دیگر این روش است که در مقایسه با خواندن از روی متن، میزان یادآوری از متن را افزایش می‌دهد. یادداشت‌برداری نیز از انواع این استراتژی است به شرط صحت یادداشت‌ها تأثیر زیادی در افزایش یادآوری مطالب دارد. نکته‌ای که لازم است تذکر داده شود این است که شاگردان پایین‌تر از دوازده سال قادر به تشخیص نکات مهم یک درس نیستند و این مسأله در تجویز این روش نیز باید مورد نظر قرار گیرد. ضمنا استراتژی‌های تکرار و تمرین همراه با ترکیبی از سایر استراتژی‌ها نیز به کار برده می‌شود.
اما بسیاری از دانش‌آموزان از این راهبرد (خط کشیدن زیر مطالب) به گونه غلط استفاده می‌کنند. فرولفولک در این‌باره می‌گوید: یک مشکل بسیار ساده و عمومی این است که دانش‌آموزان بیش از اندازه زیر مطالب خط می‌کشند و آنها را برجسته می‌سازند. بهتر است که این کار گزینشی باشد. در مطالعاتی که مقدار خط کشیدن زیر مطالب و برجسته ساختن محدود است یادگیری بیشتر خواهد بود. استفاده محدود از برجسته ساختن و خط کشیدن به این جهت مورد تأکید صاحب‌نظران است که خط کشیدن زیر اکثر مطالب با برجسته ساختن بیشتر قسمتهای یک متن موجب می‌شود که تمام مطالب از لحاظ درجه اهمیت یکسان فرض شوند در حالی که هدف از این راهبرد متمایز ساختن نکات مهم است و برجسته ساختن و خط کشیدن بیشتر مطالب نکات مهم و کم اهمیت را هم سطح می‌کند . نکته‌ای که لازم به تذکر است این است که شاگردان پایین‌تر از دوازده سالگی قادر به تشخیص نکات مهم یک متن نیستند و این موضوع باید در تجویز روش رونویسی یا خط کشیدن زیر مطالب مهم موردنظر قرار گیرد .
اریکسون و سیمپسون (1994)، ترابسو و مگ لینو؛ تینی وبود (1996) در پژوهش خود نشان داده‌اند که مرور ذهنی مطالب با صدای بلند موجب پیشرفت در حافظه و یادآوری خواهد شد زیرا با کمک راهبرد مرور، فرد هوشیارانه به پردازش متن می‌پردازد. محققان فوق با اشاره به دیدگاه نیسبت و ویلسون (1991) که اظهار داشته بود مرور با صدای بلند روش موثری برای مطالعه و درک مطلب نمی‌باشد. زیرا فرد بینش اندکی به فرآیندهای شناختی زیر ساخت این فعالیت دارد، مطرح ساختند که علیرغم آگاهی نداشتن افراد به فرآیندهای زیر ساخت درک مطلب، از طریق مرور با صدای بلند، فرد آموخته‌هایی را که دسترسی هوشیارانه به آنها دارد، گزارش می‌کند و از اطلاعاتی که در حافظه فعال او قرار دارند و قابلیت تبدیل به رمزهای کلامی داشته‌اند، آگاه می شود.
راهبرد شرح و بسط پایه
مواد آموزشی مانند لغات جفت، لغات زبان خارجی، لیست ترتیبی مثل یادگیری الفبا، و یادگیری آزاد فهرست اسامی (مانند یادآوری قسمتهای مختلف مغز انسان) با استفاده از استراتژی‌های شرح و بسط پایه به صورت آسانتری یاد گرفته می‌شوند. این استراتژی ها شامل ایجاد تصویر ذهنی یا ایجاد جمله ای است که دو یا چند مورد را به هم مربوط می‌سازد. از اهداف اصلی این استراتزی‌ها اتصال است که همان ایجاد ارتباط داخلی بین دو یا چند مورد اطلاعاتی در حافظه فعال است. روش تصویرذهنی برای یادگیری لغات جفت به کار می‌رود، برای مثال در یادگیری لغات جفت «سیب- ماهی» فراگیر می‌تواند یک ماهی را تصور کند که در حال گاز زدن یک سیب است. چنین تصویری به یادگیری و یادآوری این لغات کمک بسیار می‌کند. ظاهرا کودکان در سنین پایین (تا حدود 12 سالگی) در ایجاد تصاویر ذهنی توانایی لازم را ندارند و معلم نمی‌تواند با ارائه این تصاویر به آنان کمک کند. کمک به فراگیران در سنین بالاتر ممکن است باعث اختلال در ایجاد تصویر ذهنی به وسیله خود آنان شود. بنابراین در سنین بالا لزومی به ارائه تصاویر از طرف معلم نیست .
روش لغت کلیدی در یادگیری لغات زبان خارجی که راهبرد تصویر ذهنی را همراه با شرح و بسط لغوی به کار می‌برد، یکی از معروف‌ترین روش‌های این گروه از استراتژی‌هاست. مثلا برای یادگیری معنای لغت «صوم» که یک لغت عربی است و معنای آن «روزه» می‌باشد، باید دو عمل انجام شود: اول یک لغت رابط صوتی در فارسی پیدا کرد که تلفظ آن حداقل با قسمتی، یا تمام لغت صوم یکسان و شبیه باشد. این لغت فارسی همان لغت کلیدی نامیده می‌شود که در این مورد مثلا لغت «گم» است که تلفظ آن شبیه لغت صوم است. دوم باید یک ارتباط تصویری بین لغت کلیدی و معنای فارسی لغت عربی ایجاد کرد. برای مثال، فراگیر می‌تواند فردی را تصور کند که غذایش را «گم» کرده است و به دنبال غذا می‌گردد. و به شدت هم گرسنه است تا از این تصویر، ذهنش به معنای صوم که همان روزه است منتقل شود. تحقیقات بسیاری، کارآیی روش لغت کلیدی را به اثبات رسانده است؛ اما در انتخاب لغت کلیدی باید دقت کرد، چنانچه تصویر مورد استفاده معنای لغت را به وضوع انتقال ندهد، کارآیی این روش به شدت پایین می‌آید.
روش لغت کلیدی برای آموزش لغات نامأنوس در کلیه موضوعات درسی، نام کشورها، شهرها، مناطق و محصولات اصلی زراعی یا صنعتی، نام افراد مشهور و اختراعات و آثارشان نیز می‌تواند به کار گرفته شود. در به کار گیری این روش باید سن فراگیران را نیز در نظر داشت، در سنین پایین‌تر از دوازده سالگی، باید هم لغت کلیدی و هم تصاویر مربوط در اختیار فراگیران قرار گیرد، ولی در سنین بالاتر تنها آموزش دادن منجر به استفاده صحیح از این روش می شود. انواع راهبردهای بسط یا گسترش مطالب ساده به شرح زير مي‌باشد:
استفاده از واسطه‌ها
از طریق واسطه‌ها بین مطالب و موضوعات غیر مرتبط می‌توان روابط معنی داری برقرار کرد: مثلا: یادگیری جفت‌های متداعی (شانه- لیوان- پا- صندلی) که فراگیر آن را به این صورت یاد می‌گیرد «شانه در لیوان است» « او پایش را بر روی صندلی گذاشت».
تصویر سازی ذهنی
در این راهبرد بین مطالب از طریق ایجاد یک رابطه ذهنی ارتباط برقرار می‌شود. فراگیر از طریق ربط دادن تصاویر ذهنی به موضوعات کلامی می‌توانند یادگیری خود را بهبود بخشد. علت آن گنجایش بیشتر تصویر ذهنی نسبت به مواد کلامی است. کلمات عینی هم رمز تصویری ایجاد می‌کنند هم رمز کلامی و کلمات انتزاعی فقط رمز کلامی ایجاد می کنند به همین دلیل کلمات عینی را آسان تر می‌توان یاد گرفت.
روش مکان‌ها
فراگیر در این روش هنگام یادگیری و به خاطرآوری مطالب، مکان آنها را در ذهن خود مجسم می‌کند. در واقع فراگیر یک نقشه از مکان‌ها را به موضوعات ربط می‌دهد و به ترتیب با طی کردن مراحل ذهنی آنها را به یاد می‌آورد
کلمه کلیدی
در این راهبرد، با استفاده از یک کلمه آشنا دو کلمه به هم ربط داده می‌شود. سپس از معنی‌دار شدن به حافظه سپرده می‌شوند. این روش دارای دو مرحله است. ابتدا یک کلمه عینی انتخاب می‌شود در مرحله دوم با ایجاد یک تصویر ذهنی معنی کلمه ناآشنا با کلمه آشنا تداعی می‌شود. مثل کلمه انگلیسی bill (به معنی قبض آب و برق، تلفن،…) که با کلمه بیل کشاورزی در فارسی به صورت یک بیل که در داخل آن قبض قرار دارد مجسم می‌شود.
سرواژه
سرواژه یا سرنام روشی است که مواد اطلاعاتی از ارتباط ایجاد می‌کند. یادگیری و یادآوری موضوعات کمک می‌کند سرنام از حروف اول تعدادی کلمه درست می‌شود. مثل: ناجا که حروف اول (نیروی انتظامی جمهوری اسلامی) است.
منبع
خزاعی، علی(1395)، بررسی تاثیر راهبردهای شرح و بسط پیجیده بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر دوره ابتدایی منطقه خزل در سال تحصیلی95-1394، پایان نامه کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید