« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »دستاوردها ،مشخصه ها و ضرورت سلامت رواني
موفقیت طرح‌های آزمایشی موجب توجه بیشتر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و سیاست‌گزاران كشور به امر بهداشت روان شد. گسترش برنامه‌های بهداشت روان در مناطق روستایی از دستاوردهای این برنامه‌های آزمایشی بود. علاوه بر این، تلاش‌های انجام گرفته نتایج بسیار مهمی در پی داشتند كه مورتی ،به شرح زیر به آنها اشاره نموده است:
- ایجاد واحد بهداشت روان در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی.
- تشكیل كمیته كشوری سلامت روان.
- مشاركت دانشگاه‌های علوم پزشكی در برنامه كشوری سلامت روان.
- اعلام بهداشت روان به عنوان نهمین جزء‌مراقبت‌های بهداشتی اولیه.
- آماده نمودن متون آموزشی بهورزان،پزشكان و ایجاد نظام گزارشدهی وآموزش كلیه پرسنل بهداشتی.
- برگزاری مراسم هفته سلامت روان در پایان مهر ماه هر سال.
- برگزاری كارگاه‌های آموزشی بازنگری برنامه كشوری سلامت روان.
- ارزش‌یابی مستقل بین‌المللی از برنامه در سال 1374.
- برگزاری سمینارها و كنفرانس‌های گوناگون.
- آموزش همگانی سلامت روان از طریق رسانه‌های گروهی و دیگر نهادها.
- ایجاد بخش‌های روان‌پزشكی در بیمارستان‌های عمومی.
- برنامه سلامت روان شهری و مدارس.
در نتیجه تلاش‌های مستمر، تا پایان سال 1374، حدود 6 میلیون نفر تحت پوشش قرار گرفتند كه 4 میلیون نفر روستایی بودند. میزان جمعیت تحت پوشش در سال 1376 به 10 میلیون نفر رسید. به گزارش یاسمی و همكاران ، از كل جمعیت كشور، 1/30 درصد تحت پوشش طرح ادغام بهداشت روان در مراقبت‌های بهداشتی اولیه قرار دارند.علاوه بر اجرای طرح ادغام سلامت روان در نظام مراقبت‌های اولیه، پیشرفت‌های قابل توجهی نیز در حوزه های دیگر خدمات سلامت روان در ایران انجام گرفته است كه در ذیل به طور خلاصه به آنها اشاره می‌شود.
در زمینه پیش‌گیری و درمان اعتیاد، در سال‌های اخیر اقدامات مؤثری انجام گرفته كه مهم‌ترین آنها تلاش در جهت جرم‌زدائی از پدیده اعتیاد، ایجاد مراكز ترك اعتیاد، و تدوین برنامه‌های مختلف سم زدائی و ترك، ایجاد چند كلینیك متادون، و اجرای طرح‌های كاهش آسیب بوده است. اما با توجه به شیوع نسبتاً بالای سوء مصرف مواد و مشكلات مرتبط با آن كه می‌تواند عواقب بسیار زیان‌باری را در پی داشته باشد، از جمله انتقال بیماری‌های خطرناكی مانند HIV/AIDS، بالا رفتن میزان جرم و جنایت، افزایش رفتارهای پرخطر، از هم پاشیدن خانواده‌ها، وآسیب‌های دیگر اجتماعی، لزوم توجه بیشتراین معضل اجتماعی كاملاً احساس می‌شود.
در زمینه بهداشت روان در بلایای طبیعی نیز با توجه به قرار گرفتن ایران در معرض زمین لرزه و سیل، در سال‌های اخیر برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات قابل ملاحظه‌ای انجام گرفته است، به‌عنوان مثال، برنامه ملی مداخلات بهداشت روان در بلایای طبیعی تدوین شده و متون آموزشی نیز تهیه شده است ، در زلزله بم، امدادگران مطابق این متون آموزش دیده و در جهت امدادرسانی به زلزله زدگان اعزام می‌شدند. در حال حاضرخدمات بهداشت روان تحت نظارت اداره بهداشت روان وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكی بمردم بم ارائه می‌شود.
در سال‌های اخیر، توجه بیش‌تری به بهداشت روان كودكان و نوجوانان شده است. در این زمینه می‌توان به اجرای برنامه‌های بهداشت روان مدارس اشاره نمود كه از حدود سال 1376 با اجراء یك پیش طرح در دماوند شروع شد. نتایج این پیش طرح نشان داد كه چنین برنامه‌هائی می توانند در ارتقاء بهداشت روان دانش آموزان موثر باشند .
ضرورت سلامت رواني
سلامتي يك امر اساسي و مهم در زندگي انسان است. بر اساس آمارهاي موجود نيمي از مرگ و ميرها در نتيجه رفتارها و روش‌هاي غلط زندگي است. در قرون گذشته انسان‌ها بيشتر به خاطر بيماريهاي ميكروبي و عدم بهداشت جسماني و يا حوادث طبيعي مي‌مردند ولي امروزه مرگ‌ها اغلب در نتيجه روش‌هاي غلط زندگي است. مثال‌هايي آشنا در اين مورد شامل بيماري سرطان ريه به خاطر استفاده از سيگار، مرگ‌هاي ناشي از استفاده از غذاهاي نامناسب و يا عدم فعاليت هاي جسماني، بيماريهاي ناشي از تماس با مواد سمي و شيميايي، هم چنين آتش‌سوزي، تصادفات رانندگي و … مي‌باشد.
خانواده نقش مهمي در تأمين بهداشت رواني افراد دارد. در ذيل نقش خانواده از سه جنبه بررسي مي‌شود:
نقش خانواده در سلامت رواني: پايه‌هاي رشد رواني اجتماعي كودكان، احساس ايمني و ارضاي عاطفي آنان در سال هاي اوليه كودكي پي ريزي مي‌گردد، زيرا تفاهم، سازگاري و محبت موجود در محيط خانواده، در تقويت حس اعتماد به نفس و پرورش نيروي سازنده در كودكان و نوجوانان بسيار حائز اهميت است. در يك خانواده عادي، والدين ضمن همبستگي و احترام متقابل نسبت به يكديگر در برخورد با فرزندان، روش هماهنگ و يكسان را در پيش مي‌گيرند و در نتيجه، فرزندان احساس مي‌كنند كه رابطه والدين، صميمي است، زيرا كودك و نوجوان بايد والدين خود را منبع شادي، امنيت عاطفي، ارضاي خاطر جسمي و رواني دانسته و آنان را پناهگاه خويش بدانند .
بي‌توجهي والدين به سالم سازي محيط رواني – اجتماعي و فقدان روابط مناسب در بيشتر موارد، كودكان و نوجوانان را با كمبودهاي عاطفي مواجه مي‌سازد. لذا ريشه رفتارهاي نابهنجار كودكان و نوجوانان، انحرافات و بزهكاري ها را بايد در سنين اوليه كودكي و در ميان خانواده جستجو كرد، به همين دليل براي شناخت علت ناسازگاري هاي كودكان و نوجوانان و پيدايش اختلال هاي رفتاري، بيش از هر چيز آگاهي از وضعيت خانواده آنان ضرورت دارد.به طور كلي اصولي كه بايد پدر و مادر، به عنوان والدين كودك و نوجوان، هميشه در نظر داشته باشند، عبارتند از: هماهنگي در انضباط و تربيت كودكان و نوجوانان، يگانگي در انتظار و توقع از آنان با توجه به تفاوت هاي فردي و محدوديتهاي موجود و جلوگيري از وقوع مسائلي كه موجب ايجاد هيجان ناخوشايند در كودك و نوجوان مي‌گردد .
نقش خانواده در پيش‌گيري از پيدايش اختلالات جسمي و رواني در كودكان: توجه والدين، بخصوص مادران به نكات و دستورالعملهاي زير مي‌تواند در حفظ سلامتي آنان و سلامت جسمي و رواني در كودكان آنها كاملاً مؤثر واقع گردد .
- مراجعه به پزشك به طور منظم، در تمام دوران بارداري و انجام آزمايشهاي پزشكي، كمك بزرگي در پيش‌بيني ضايعات احتمالي مي‌كند.
- مادران بايد در جلوگيري از بيماري هاي مسري بويژه سرخجه در سه ماهه اوليه دوران بارداري بسيار بكوشند. همچنين ابتلاء والدين به بيماري سيفليس در كودك نارسايي هاي هوش ايجاد مي‌كند.
- اعتياد والدين به مشروبات الكلي از عوامل موثر در عقب ماندگي ذهني است. بخصوص مادران بايد از استعمال مواد مخدر و دخانيات خودداري كنند.
- مسمومیت های دوران بارداري و وارد شدن ضربه بر شكم مادر، به خصوص در ماه هاي آخر بارداري موجب عقب ماندگي ذهني مي‌گردد.
- با توجه به زيان هاي جبران ناپذير اشعه ايكس و راديواكتيو، مادران بايد از انجام آزمايش هاي راديولوژي به ويژه در ماه هاي اوليه بارداري خودداري كنند ؛ مگر در صورت نياز مبرم و تحت نظر پزشك.
- مادران با رژيم غذايي مناسب و كافي مي‌توانند از ايجاد ناهنجارها جلوگيري كنند، زيرا سوء تغذيه و كمبود ويتامين هاي ضروري ممكن است موجب ايجاد عقب ماندگي ذهني گردد.
- مادران در تأمين بهداشت جسم و روان بكوشند و حتي الامكان اضطراب و پريشاني به خود راه ندهند، زيرا اضطرابها و هيجانات ناگهاني و مستمر در دوران بارداري، موجب ايجاد تغييرات در غدد داخلي مي‌شود و باعث عقب ماندگي و ركود ذهني در كودك مي‌گردد.
- پدران نيز مسئووليت ايجاد تسهيلات لازم، به خصوص فراهم كردن آرامش رواني و عاطفي مادر را به عهده دارند.
- مراجعه به مراكز مشاوره ژنتيكي براي افرادي كه مي‌خواهند ازدواج كنند بويژه در موارد ازدواج خويشاوندي و يا بالا بودن سن مادر و خانواده‌هايي كه داراي يك فرزند عقب مانده يا معلول هستند از ضروريات است.
نقش خانواده در آگاهي دادن به جوانان در زمينه ازدواج: از مهمترين انتخاب‌هاي دوره جواني، انتخاب همسر است، در مكتب اسلام به ازدواج و انتخاب همسر، بسيار اهميت داده شده است. ازدواج و تشكيل خانواده از نظر بهداشت رواني اهميت فراوان دارد. خانواده‌ها بايد به فرزندان خود تفهيم كنند كه ازدواجي موفق و پايدار است كه زن و مرد هر دو موقعيت خود را درك كنند و درصدد تطبيق شرايط خود با نيازهاي خانواده و مخصوصاً كودكان برآيند. يكي از علل عمده اختلالات رواني در كودكان و نوجوانان، گسسته شدن روابط خانوادگي يا اختلافات شديد بين اعضاي خانواده است. شكي نيست كه در ازدواج، سازش دائمي و صبر و گذشت فراوان لازم است .
مشخصه‌هاي سلامت رواني و شخصيت سالم
در زندگي و روابط انسان‌ها، معيارهايي وجود دارد كه به سلامت روان كمك مي‌نمايد و در زير به برخي از آنها اشاره مي‌گردد:
صداقت در رفتار: افرادي كه بين نيت دروني آنها با رفتار بيروني‌شان هماهنگي بيش‌تري باشد از سلامت رواني بهتري برخوردارند. و در غير اين صورت سلامت رواني به خطر مي‌افتد، مثلاً فردي كه دروغ مي‌گويد بخش زيادي از انرژي رواني او صرف فاش نشدن دروغ خواهد شد.
پذيرش ضعف و شكست هاي خود: جهت كمك به سلامت روان لازم است شكست ها را به عدم تلاش نسبت دهيم نه به عدم توانایی.
انعطاف پذيري: زندگي اجتماعي پستي‌ها و بلندي‌ها ، بدي‌ها و خوبي‌ها، خيرها و شرّها، را دارد، لذا لازم است انسان ظرفيت پذيرش تغييرات را داشته باشد، زيرا باعث كمك به بهداشت روان مي‌گردد.
توانايي نه گفتن: در مقابل خواسته‌هاي غير منطقي خود و ديگران توانايي «نه گفتن» را داشته باشيم و كارها را براساس رضايت خاطر دروني خود انجام دهيم نه به خاطر رضايت ديگران.
داشتن قاطعيت: رفتار قاطعانه را روزانه تمرين كنيم و بدون عصبانيت و پرخاشگري و با استفاده از ارتباط كلامي مناسب از حق خود دفاع نماييم .
دوري از فرض‌هاي غلط ذهني: فردي كه با خوش رويي با ديگران رفتار نمي‌كند، اين مسأله باعث مي‌شود كه ديگران نيز همان واكنش را با او داشته باشند، لذا به اين تصور در مي‌آيد كه ديگران از او بدشان مي‌آيند و او را دوست ندارند .
ورزش: ورزش علاوه بر اينكه اميد به زندگي بهتررا بيشتر مي‌كند،بلكه زنجيره تفكرات منفي را قطع مي‌كند .
سازگاري مناسب اجتماعي: فرد سالم، ارتباط گرم و صميمانه‌اي به ديگران دارد، سعي مي‌كند به ديگران احترام گذاشته و به احساسات آنها با صميمت و مهرباني پاسخ دهد .
داشتن هدف در زندگي: يك فرد سالم، فلسفة زندگي خود را مي شناسد و زندگي را پوچ و بي‌معني نمي‌داند، براي زندگي خود ارزش قايل بوده و بيهوده زندگي خود را فداي امور بي‌ارزش نمي‌كند .
حركت براي پيشرفت: تلاش و كوشش لازم را داشته باشيم اما انتظار كامل بودن در تمام زمينه‌ها را نداشته باشيم، لذا آنچه مهم است تلاش به اندازه توانايي است.
خود كارآمدي و خودگرداني: خود كارآمدي، ارزيابي فرد از توانايي خود در انجام يك تكليف است. خود گرداني مستلزم توانايي فرد در تأثير گذاري بر رفتار خود به جاي واكنش مكانيكي در برابر محيط است.
ابراز احساسات: احساسات مثبت مانند شادي و محبت و احساسات منفي از جمله خشم، نگراني و اضطراب را درون فكني و سركوب نكنيم و بدون رفتار پرخاشگرانه آنها را ابزار كنيم.
درك توانايي خود و ديگران: نقاط قوت و ضعف خود را بشناسيم و سعي در شناختن نقاط قوت و ضعف ديگران داشته باشيم. توانايي عفو و گذشت را داشته باشيم و هميشه براي اشتباهات خود را سرزنش نكنيم چون سرزنش باعث كاهش اعتماد به نفس و عزت نفس افراد مي‌شود.
احترام به ديگران: به ديگران احترام بگذاريم، چون اين امر باعث مي‌شود كه ديگران نيز به ما احترام بگذارند و امكان انگيزش و تقويت محيطي فراهم گردد.
داشتن يك نگرش مثبت: نسبت به دوستان، همسالان و بزرگسالان ديد مثبتي را پيدا كنيم، چون نگرش خوب به بهداشت روان كمك مي‌كند.
احساس امنيت و آرامش خاطر: افراد سالم دچار اضطراب و نابساماني دائمي فكري نيستند. آنها دلواپس نيستند و از آينده و اتفاقات هراسي ندارند. آنها با بردباري و احساس امنيت با وقايع روبرو مي‌شوند و براي آنها راه حل منطقي پيدا مي‌كنند .
داشتن اعتماد به نفس و احساس كفايت: اعتماد به نفس ، داشتن نگرش مثبت به تواناييهاي خود مي باشد كه رابطه تنگاتنگي با احساس كفايت دارد. اين كه كسي به خود و تواناييهاي خود اعتماد داشته باشد و بگويد من مي‌توانم اين كار را انجام دهم و مشكلات را از پيش پا بردارم حاكي از داشتن بهداشت رواني است .
منبع
اسماعیلی نژاد،حسن(1393)، رابطه کنترل عواطف و سلامت روانی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی تربیتی،دانشگاه آزاداسلامی هرمزگان
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید