« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »تعريف مفهوم و نظريّه‌هاي مربوط به تاب‌آوري
تاب‌آوري درعلوم رفتاري خصوصيّتي است كه با گذر زمان رشد مي‌كند و مي‌تواند به وسيله‌ي شيوه‌هاي مداخله‌اي تحت تأثير قرار گيرد نگاهي به پژوهش‌هاي انجام شده در اين حوزه نشان‌گر آن است كه اصولاً دو رويكرد در اين خصوص مدّنظر بوده است؛ نخست، تاب‌آوري را در قالب شاخص‌هاي مختلفي مانند عزّت‌نفس ، عملكرد آموزشي، سلامت جسم، مقابله و انطباق ، فقدان آسيب‌شناسي رواني يا رفتارهاي بزه‌كارانه بررسي نموده‌اند ؛ و دوّم پژوهش‌هايي كه بر تعريفي خاص از تاب‌آوري و مقياس‌ها يا پرسش‌نامه‌هاي ويژه‌اي جهت اندازه‌گيري تاب‌آوري، به كار گرفته شده‌اند.در پيوند با تعريفي دقيق از تاب‌آوري بايد گفت با وجود گذشت دو دهه پژوهش در اين‌باره هنوز ابهاماتي مشاهده مي‌شود، اما تعاريفي كه در ادامه خواهد آمد تعاريفي هستند كه اجماع و توافق بيشتري روي آن‌ها است.
تعاريف تاب‌آوري
گارمزي و ماستن، تاب‌آوري را ؛ يك فرآيند، توانايي يا پيامد سازگاري موفّقيّت‌آميز با وجود شرايط تهديدكننده تعريف نموده‌اند. در واقع تاب‌آوري سازگاري مثبت در واكنش به شرايط ناگوار است. به طور كلّي تاب‌آوري مفهومي روان‌شناختي است كه توضيح مي‌دهد افراد چگونه با موقعيّت‌هاي غيرمنتظره كنار مي‌آيند. تاب‌آوري به معناي سرسختي در مقابل استرس ، توانايي برگشت به حالت عادّي و زنده‌ماندن و تلاش در شرايط ناگوار است . تاب‌آوري فقط به آسيب‌ناپذيري در برابر فشار اشاره نمي‌كند، بلكه بيش‌تر دربرگيرنده‌ي توانايي فرد در يافتن راهي به سوي سلامت از حوادث و وقايع منفي است . بنابراين تاب‌آوري يك ويژگي ذاتي نيست، بلكه سازه‌اي پويا و رشدكننده است كه بر انطباق مثبت و رشد فرد در شرايط مشكل اشاره مي‌كند . بر همين اساس كانر و ديويدسون؛ تأكيد كرده‌اند، كه تاب‌آوري تنها مقاومت منفعل در برابر آسيب‌ها يا شرايط تهديدكننده نيست، بلكه فرد تاب‌آور، مشاركت‌كننده‌ي فعّال و سازنده‌ي محيط پيراموني خود است. تاب‌آوري قابليّت فرد در برقراري تعادل زيستي ـ رواني ـ معنوي ، در مقابل شرايط مخاطره‌آميز مي‌باشد. گستردگي مفهوم تاب‌آوري سبب شده است تا اين سازه معادل با سازه‌هايي مانند سازگاري مثبت، مقابله يا شايستگي درنظر گرفته شود.
فرگوس و زيمرمن؛ در اين‌باره معتقدند، اگرچه هر يك از اين سازه‌ها با تاب‌آوري به گونه‌اي مرتبط است امّا آن‌ها از تاب‌آوري متمايز هستند. سازگاري مثبت به يك نتيجه‌ي تاب‌آوري اشاره مي‌نمايد. وقتي كه افراد بر موقعيّت پرخطر مانند : انتقال به مدرسه‌ي راهنمايي غلبه مي‌كنند، چنان‌چه رشد سالم داشته باشند :به عنوان مثال پيشرفت تحصيلي، آن‌ها با بافت جديد سازگار شده‌اند. در اين صورت سازگاري مثبت يك نتيجه‌ي تاب‌آوري است. امّا فرآيند چيرگي بر خطر تاب‌آوري است. فرآيندهاي تاب‌آوري مي‌تواند نتايج ديگري مانند اجتناب از يك نتيجه‌ي منفي يا مقابله‌ي موفّق با يك واقعه‌ي آسيب‌زا را در پي داشته باشد.تاب‌آوري هم‌چنين از شايستگي متمايز شده است. شايستگي يك دارايي مانند: عوامل محافظتي سطح فردي است كه مي‌تواند يك جزء ضروري براي فرآيند تاب‌آوري باشد كه به نوجوانان هنگام غلبه بر سختي كمك مي‌كند .
اخيراّ راتر؛ در يك تعريف نسبتاّ جامع و مقبول، تاب‌آوري را به عنوان فرآيندي پويا توصيف كرده است كه شامل تعامل ميان عوامل خطرزا و عوامل محافظتي دروني و بيروني، براي بهبود نشانه‌هاي رويدادهاي ناگوار زندگي مي‌باشد. اغلب شناخت خطر، محافظت و تاب‌آوري باعث رشد راهبردهاي مداخله‌اي اوّليّه شده و در بازداشتن خشونت و غفلت از كودك و ديگر نتايج مانند مشكلات رفتاري كودك، استفاده از مواد و جرم نوجوان آگاهي مي‌دهد . مكانيسم هاي خطر، واكنش فرد را به شرايط ناگوار تشديد مي كند؛ فرد را آسيب‌پذيرتر مي‌نمايند و مكانيسم‌هاي محافظتي، پاسخ فرد را به شرايط ناگوار اصلاح مي‌كند ؛ فرد را تاب‌آور مي‌سازند .از آنجا كه عوامل خطرزاي متعدّدي در طول زندگي وجود دارد، يك تاب‌آوري موفّق به عوامل محافظتي نياز دارد كه فرد را قادر سازد به اين تغييرات پاسخ سازگارانه‌اي بدهد
در خصوص عوامل محافظتي براي تاب‌آوري ، اغلب پژوهشگران معتقد به سه عامل مؤثّر در اين زمينه هستند كه اين سه عامل عبارتند از:
- خصوصيّات شخصيتي
- عوامل محافظتي و ترميمي خانواده
- نيروهاي اجتماعي
هم‌چنين عوامل محافظتي كه در مداخلات اوّليّه مورد توجّه قرار گرفته‌اند عبارتند از:
- شايستگي‌هاي فرد، مهارت‌ها و رفتار مثل: خواندن، مشكلات رفتاري، مهارت‌هاي حلّ مسئله، جرأت و پافشاري در برابر فشار همسالان .
- نگرش‌هاي تربيّتي يا رفتارهايي مانند: اسنادها، راهبردهاي انضباطي، صميميّت و تفاهم ، فراهم‌كردن تحريك شناختي، ارتباط خانوادگي .
- محيط مدرسه مانند: اندازه‌هاي كلاس، سياست‌هاي مدرسه،اجراي قانون، ايجاد فرصت براي درگيري در فعّاليّت‌ها و مديريّت رفتاري معلّمان .
عوامل همسايگي يا اجتماع مانند: شبكه‌هاي اجتماعي ، قابليّت دسترسي به خدمات.
بنابراين با توجّه به مطالب يادشده تاب‌آوري يك ويژگي درون فردي ثابت نيست و چندبعدي و تغيير‌پذير است ، كه با بافت ، زمان ، سن و شرايط زندگي تغيير مي‌كند . بنابراين براي فهم نقش عوامل محافظتي و خطرزا نياز به ارزيابي بافت‌هاي تأثيرگذار گوناگون در زندگي افراد است. بايد توجّه داشت كه تمام مجموعه با هم در ارتباطند. در واقع احتمال اين‌كه يك عامل خطرزا و يا يك عامل محافظتي به تنهايي بر توانايي سازگاري فرد تأثير بگذارد بسيار كم است .در مجموع، بر اساس ادبيّات پژوهشي تاب‌آوري، آشكار است كه بيش‌ترين فعّاليّت صورت گرفته‌ي پژوهشي در پيوند با فرآيندهاي محافظتي بر سه سطح تأكيد كرده‌اند كه آن‌ها فرآيندهاي محافظتي فردي ، سطح خانوادگي و اجتماعي هستند ، با توجّه به تنوّع عوامل مؤثّر بر تاب‌آوري و پيامدهاي آن، تاب‌آوري بعنوان يك مفهوم گسترده مورد توجّه پژوهشگراني هم‌چون گارمزي، ماستن و تلگن ، ريچاردسون، نيگر، جنسن و كامپفر و ماستن و ريد قرار گرفته است.
منبع
رحیمیان،افسانه(1393)، رابطه‌ي بين سبک‌هاي هويّت و تاب‌آوري با شادماني در دانش‌آموزان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،دانشگاه آزاداسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید