تعاریف و مفاهیم شخصیت

واژه شخصیت به شیوه‌های مختلفی تعریف شده است. آلپورت  در این باره به جمع‌آوری و ذکر 50 تعریف متفاوت پرداخته است. با این وجود این تفاوت مربوط به اصل موضوع نیست بلکه متوجه مفهومی است که از آن ساخته‌اند.اصطلاح شخصیت از واژه لاتین پرسونا گرفته شده و به نقابی اشاره دارد که هنرپیشه‌ها در نمایش استفاده می‌کند.از نقطه نظر روان‌شناسان از جمله شلدون، شخصیت عبارت است از سازماندهی پویای نظام‌های روانی فیزیولوژیکی درون فرد که رفتار و افکار شخص را تعیین می‌کند.کتل بیان کرد که شخصیت چیزی است که امکان پیش‌بینی آنچه را که شخص در یک موقعیت معین انجام خواهد داد می‌دهد .به نظر آیزنک شخصیت به عنوان یک سازمان کم‌وبیش ثابت و پایدار از منش، خلق‌وخوی، نیروی عقلانی (عقل)و جسم می‌باشد که باعث سازگاری بی‌نظیر فرد با محیط می‌شود .کلونینجر نیز با توجه به نظریه‌های فوق تعریف جامعی از شخصیت به عنوان ویژگی‌های خلقی فرد و ویژگی‌های منش فرد ارائه کرد .

شخصیت پیچیده و منحصربه‌فرد است. از یک طرف افراد از نظر اجزاء چندگانه رفتار تفاوت‌های وسیعی با یکدیگر دارند و از سوی دیگر، هر فردی تنها یکی از چند سبک بالقوه زندگی را از خود بروز می‌دهد. مشخصه عمومی تمام تعاریف شخصیت اینست که همگی کار کردی یا فونکسیونل اند به این معنا که روی سؤالات مرتبط با انگیزش و تطابق ذهنی ارگانیسم تمرکز دارند.به طور اختصاصی تر گردون آلپورت شخصیت را به صورت «سازمان یابی پویای سیستم‌های روانی فیزیکیی درونی هر فرد تعریف کرد که تعیین‌کننده انطباق منحصر به فرد او با محیط می‌شود ».

رابطه شخصیت و اعتیاد

خصوصیات روانی شخصیتی معتادان صرفاً ناشی از مصرف مواد مخدر نیست بلکه تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهد که معتادان قبل از اعتیاد دارای نارسائیهای روانی عدیده ای بوده‌اند که بعد از اعتیاد به صورت مخرب تری ظاهر و تشدید شده است .بنابراین مسئله اعتیاد یا معتاد تنها مواد مخدر نیست بلکه مسئله معتاد در اصل شخصیت وی می‌باشد.بنابراین رابطه بین شخصیت و اعتیاد رابطه‌ای متقابل است. یعنی چه و علت شکست‌ها و ناتوانی در برخورد با مسائل و ناکامی در زندگی، عدم ثبات عاطفی و غیره  روی آورده است و اعتیاد نیز به گونة خود موجب از بین رفتن انسجام روانی و هیجانی شخص شده است و بدین ترتیب بین اعتیاد و شخصیت دور باطلی ایجاد شده که مبارزه با آن مستلزم تغییر شرایط بیرونی و درونی یعنی ایجاد ارادة محکم و روحیه‌ای قوی است.

بسیاری از محققان مسائل مربوط به اعتیاد و بخصوص اکثر افراد عادی جامعه بر این باورند که ساختمان شخصیت برخی از افراد برای پذیرش اعتیاد مساعدتر از دیگران است. اینان می‌پندارند که این زمینه مساعد، بی‌گمان شرط اولیه و لازم احتیاط است و بدین ترتیب مسئله اعتیاد را بیش از حد ساده می‌پندارند.اختلالات و نابهنجاری ها و رفتار که بر اثر استعمال این مواد به وجود می‌آید ویژگی‌های شخصیتی خاصی را باعث می‌شود که برای هر دسته از این داروها ماهیت نسبتاً خاصی دارد و از شکل ساده و تقریباً نرمال گرفته تا حالات شدید و روان نژندی(نوروتیک) روان پریشی(سپیکوتیک) را شامل می شود.

معتادان به مواد مخدر معمولاً حالت افسردگی ، شخصیت ضد اجتماعی و اسکینروئید را از خود نشان می‌دهند.امیال بیولوژیکی در آن‌ها کم و بیش مهار می‌شود و این امر به علت تأثیرات بیولوژیکی مواد  و نیز اثرهایی است که شخص معتاد به خاطر عدم هماهنگی و تطابق اعمالش با معیارهای اجتماعی دریافت می‌دارد ، از نظر روان‌پزشکی افرادی که داروهایی از قبیل آمفتامین به مقدار زیاد و مداوم مصرف می‌کنند بیمار ترین افراد جامعه به حساب می‌آید که دچار افسردگی شدیدند و از هیچ گونه فعالیتی لذت می‌برند و لذا مرگ‌ومیر در این گونه افراد بسیار زیاد است .

کریم پور ، با تأکید بر تأثیرگذاری محیط بررفتار معتاد می‌گوید، ویژگی‌های شخصیتی مربوط به گروهی از معتادین عبارتند از: بی‌ارادگی، مورد اعتماد دیگران نبودن، نداشتن حس ابتکار، بیکار بودن، عدم اعتماد به نفس، وجود احساس شدید گناه، عقده حقارت  ، و احساس بیهودگی بر اثر شرایط محیطی در آن‌ها بوجود می‌آید.برای کسی که وابستگی دارویی پیدا می‌کند تیپ شخصیتی واحد وجود ندارد و تاکنون شخصیتی به نام شخصیت معتاد یا الکلیک پذیرفته نشده است، تا بتوان افراد معتاد را بر اساس آن مورد قضاوت قرار داد . استعمال مواد مخدر برای هر فردی هدف خاص خود را دارد .در DSM-IV اختلالات شخصیتی، به ویژه اختلالات شخصیت ضد اجتماعی، منجر به اختلالات ناشی از مصرف مواد خوانده شد .

برخی بر این باورند که فرد معتاد یا الکلی دارای یک شخصیت خود شیفته است و تحت تأثیر ماده مصرفی به خود اجازه می‌دهد که احساس قدرت فوق‌العاده کند، ولی واقعیت‌های دنیای خارج آن را محدود می‌کند، و این احساس که فردی است بزرگ و می‌تواند هر کاری را که می‌خواهد انجام دهد به او دست می‌دهد.ژیلبرت و لباردی در مقایسه 45 گروه معتاد با یک گروه غیر معتاد به این نتیجه رسیدند که ویژگی‌های برجسته معتادان عبارتند از ویژگی‌های پیسکوپاتیک، افسردگی، تنش، ناایمنی، احساس بی‌کفایتی و اشکال در تشکیل روابط اجتماعی گرم و طولانی.همچنین آنان در تحقیقات خود دریافتند که بسیاری از معتادان مورد مطالعه آن‌ها، نشانه‌هایی از ویژگی‌های نورتیکی و پیسکوتیکی دارند .

دیدگاه کنبرگ

بنا به دیدگاه کنبرگ  شخصیت‌های متعدد اعتیاد عبارتند از :

1. دپرسو مازوخیستیک
2. شخصیت اسکینروئید
3. شخصیت خود شیفته
4. شخصیت پارانوئید

در مجموع می‌توان گفت که ارتباط بین ویژگی‌های روان شناختی قابل اعتماد به‌نفس ضعیف ، اعتماد ناکافی به قدرت کنترل فردی، در حد زیادی از نارضایتی بدنی ، نیاز شدید به کسب تأیید اجتماعی، تطابق اجتماعی اندک، اضطراب قابل توجه، تکانشی بودن، نبودن انگیزه، عدم مسئولیت‌پذیری، نقش‌پذیری ضعیف‌ در اجتماع ، که با رفتار مصرف مواد در ارتباط می‌باشد، باعث شد که در ابتدا احتمال وجود یک طبقه شخصیتی به عنوان شخصیت معتاد مطرح گردد.اما آشکار است که اطلاعات موجود پشتوانه‌ای برای وجود تابلوی شخصیت خاصی که همة مصرف‌کنندگان مواد مخدر را در بر می‌گیرد ، فراهم نمی‌کند، چرا که این علایم را نمی‌توان به طور منحصر به فرد در افراد معتاد یافت و افراد غیر معتاد هم ممکن است نمونه این ویژگی‌ها را ظاهر سازند.با این حال تحقیقات اخیر، فرژوبل حاکی از اینست که شرایط عاطفی شخصیتی برای سوق دادن فرد به اعتیاد شرط لازم است، اما مطلقاً شرط کافی به حساب نمی‌آید.

با وجود این نمی‌توان تعریف ((شخصیت اعتیادی)) را مبنای قیاس یا شخصیت ((روان نژند)) قرارداد، چرا که روان نژندی نتیجه خلق‌وخوی نظم یافته براساس نمونه شناخته‌شده روان نژند است حال آنکه در تجربه بالینی معتادان، این شاخص به چشم می‌خورد و بالعکس با معتادانی روبه‌رو می‌شویم که ساختارهای شخصیتی بسیار متضادی دارند.سوءمصرف مواد می‌تواند بخشی از رفتار(( لرزه خواهی)) شخصیت ضد اجتماع باشد، با این حال می‌توان انتظار داشت که افراد مستعد برای کاهش پریشانی خود مواد مخدر استفاده می‌کنند.

در برخی مطالعات از طرح طولی استفاده شده که برای مطالعه ارتباط بین شخصیت و مصرف مواد طرح مناسبی است.در این مطالعات برخی ویژگی‌های شخصیت مصرف‌کنندگان این گونه مواد پدیدار شده است اولین ویژگی آن‌ها بیش فعالی در دوران کودکی است.بیش فعالی یکی از عوامل پیش بینی کننده مهم برای سوءمصرف الکل در آینده است .بیش فعالی در رفتار ضد اجتماعی با یکدیگر هم‌بستگی بالایی دارند و در واقع، شخصیت ضد اجتماعی پیش بینی کننده مشکلات سوءمصرف مواد است .اختلال‌های دیگر شخصیتی عبارتند از شخصیت پارانوئید، اسکینروئید، اسکینروتالپی، هیستریانیک، نارسیستیک، مرزی، دوری گزین، اتکایی، وسواسی، پرخاشگرکه مصرف مواد مخدر تقریباً در همه آن‌ها رایج است .

منبع

عارفیان ،رویا (1392)، رابطه رگه های شخصیت بهبود یافتگان(گروه یاور) و بهبود نایافتگان (گروه در حال بهبود) اعتیاد، پایان نامه کارشناسی ارشد، روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید