« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »تاريخچه سواد اطلاعاتی
شناخت درست از پديده‌هاي انساني در سايه آگاهي از گذشته آنها ميسر مي‌شود. اين آگاهي گذشته نگر موجب نگاهي واقعگرا براي آينده خواهد بود. شواهد موجود حکايت ازآن دارند که طي دهه گذشته، سواد اطلاعاتي به موضوعي جهاني بدل شده و اقدامات گسترده‌اي دراين راستا درسراسر جهان صورت گرفته است. نگاهي گذرا به اين تحولات خواهيم داشت:
گشايش تحصيلات عالي پژوهش – گرا و نيزآموزش منبع- گرا درسال1860 باعث توجه به کتابخانه‌هاي دانشگاهي به عنوان مراکزي براي آموزش وپرورش فارغ التحصيلاني توانمند در دستيابي به اطلاعات و پژوهشگراني مستقل شد. دراين دوران آموزش شيوۀ پژوهش کتابخانه اي همراه آشنايي با برخي منابع به دانشجويان مطرح بود. درسال هاي 1931تا1950 « لامارجانسون» يک برنامه آموزشي مبتني بر آشنا کردن دانشجويان با منابع مرجع، آموزش انفرادي و آموزش مرتبط با درس ها ارايه کرد. به نحوي که به دانشجويان نشان دهد که در يک موسسه آموزشي، کتابخانه مرکز آموزش است.
در سال 1935« لوييس شورز » ايده «دانشکده کتابخانه اي» رامطرح کرد. به عقيده اوکتابخانه ها بايد مرکز دانشکده ها و عامل تشويق دانشجويان به مطالعه مستقل درکتابخانه باشند. به نظروي استادان بايد «کتابدار- آموزشگر» باشند. از طريق برنامه هاي جنبش کتابخانه دانشکده اي دانشجويان به ارزش اطلاعات دريادگيري پي مي‌بردند همچنين نقش کتابخانه ها را که تصور مي شد، صرفا در فراهم آوري، سازماندهي، مديريت و نگهداري منابع خلاصه مي شود به نقش پويايي به عنوان مرکز يادگيري تبديل کرد.از آنجا که موفقيت و تداوم اين برنامه‌ها وابسته به حمايت نظام آموزشي و استادان داشت برنامه‌هاي دانشکده کتابخانه‌اي نتوانست تداوم پيدا کند. بنابراين آغاز رشد آموزش شيوه استفاده از کتابخانه را مي‌توان به دهه 1960 نسبت داد.
تغيير و تحولات اجتماعي بعد ازجنگ جهاني دوم و نيازجامعه به افراد آگاه و ماهرجهت آموزش فراگير- مدار، يادگيري فعال وتدريس پژوهش- مدارموجب توسعه فعاليتهاي آموزشي در کتابخانه‌ها شد. در اين دهه توجه بيشتري به کتابخانه‌ها به عنوان مکاني براي آموزش، يادگيري راههاي دسترسي و استفاده از اطلاعات داشتند. بسياري ازکتابخانه‌هاي دانشگاهي درآمريکا برنامه‌هاي مفصلي براي آموزش کتابشناختي به دانشجويان ارايه دادند که ازآن به منزله «جنبش کتابشناختي » يادمي شود. در اين برنامه‌ها کتابداران ومدرسان کتابداري تلاش کردند تا مهارتهاي جستجوي اطلاعات منابع کتابخانه‌اي واستفاده از انواع منابع را با برنامه‌هاي درسي دانشکده‌ها ادغام کنند. درمجموع، شرايط لازم براي يک جنبش ملي در زمينه آموزش کاربران فراهم شد. در همين زمينه دهه بررسي وارزيابي سواد اطلاعاتي به يک هدف عمده و مهم تبديل شده است. تحقيقات مهمي در رابطه باسواد اطلاعاتي صورت پذيرفته و در حال انجام است. شواهد موجود حکايت ازآن دارند که طي دهه گذشته، سواد اطلاعاتي به موضوعي جهاني بدل شده و اقدامات گسترده‌اي دراين راستا در سراسر جهان به ثبت رسيده است که دراين ميان، به آنچه درآفريقاي جنوبي، چين، سنگاپور، استراليا، نيوزيلند، اتحاديه اروپا، کانادا، ايالات متحده آمريکا صورت گرفته مي‌توان اشاره کرد.
اكنون خواسته يا ناخواسته، نياز به اطلاعات در كشور ما نيز افزايش مي يابد و از سوي ديگر با توجه به فرايند رو به رشد جهاني شدن، همه كشور ها در معرض رقابت با غول هاي جهاني در عرصه اقتصاد، فرهنگ و ساير زمينه ها قرار گرفته اند و در واقع، جهاني شدن ما را در بر مي گيرد. در اين عرصه آنچه اهميت پيدا مي كند مديريت اطلاعات و دانش است كه رفته رفته اهميت بيشتري نيز پيدا مي كند. در چنين شرايطي شناخت نياز اطلاعاتي، تعيين مكان اطلاعات مورد نظر، توان ارزيابي اطلاعات به دست آمده و تشخيص اطلاعات مناسب از اطلاعات نا مناسب از جمله دغدغه هاي اصلي سازمانها در مي آيد كه از آن به سواد اطلاعاتي تعبير شد. در چنين وضعيتي براي غلبه بر چالش هاي موجود راهكارهايي را ارائه مي دهند كه دوره هاي آموزش سواد اطلاعاتي از جمله آنها بوده كه سالهاست در كشورهاي پيشرفته در سطوح مختلف از سوي موسسات مختلف ارائه مي گردد. اما وضعيت در كشور ما احتمالا متفاوت باشد.
سواد اطلاعاتي در کشورما موضوعي است که تازه مطرح شده است.چنانچه نظري به آثار و نوشته ها دراين زمينه داشته باشيد، خواهيد ديد که شايد بيش ازپنج سال ازعمرمطرح شدن اين موضوع نمي‌گذرد. آموزش استفاده کنندگان کتابخانه ها در ايران نخستين بار درترجمه يک مقاله دراوايل دهه 1360 مطرح شد. همچنين ارايه مقاله اي در اولين سميناراطلاع رساني پزشکي درسال 1367 در مشهد يکي ديگر از نخستين تلاش هايي بود که براي جلب توجه کتابداران ايراني نسبت به آموزش شيوه استفاده از کتابخانه ها انجام گرفت. درسال 1367مفهوم سواد اطلاعاتي توسط پريرخ و سپس تقوي مورد اشاره قرارگرفت. به تدريج نقش کتابخانه ها وکتابداران دررابطه باآموزش سواداطلاعاتي مورد توجه قرارگرفت.بررسي روند روبه رشد مقاله هاي فارسي منتشرشده طي دو دهه اخير در زمينه سواد اطلاعاتي نشان مي دهد که جامعه کتابداري و اطلاع رساني ايران به تدريج اهميت اين مفهوم را درک کرده و براي عملي کردن آن تلاش کرده است. دردهه 1370 با توجه به رشد تعداد گروه هاي آموزش کتابداري و در نتيجه افزايش تعداد کتابداران متخصص در ايران، برنامه‌هاي آموزش استفاده‌کنندگان به ويژه درکتابخانه‌ها باجديت بيشتري دنبال شد. در ايران اولين مكاني كه سواد اطلاعاتي را در زمينه عملي بكار برده کتابخانه مرکزي دانشگاه فردوسي مشهد و كتابخانه آستان قدس رضوي است كه در ابتدا به صورت کارگاه و برگزاري همايش و سپس اينترنتي به آموزش كتابخانه‌اي پرداخته‌اند. بعد از اين دوکتابخانه، دانشگاه شريف و اميركبير اين اطلاع رساني را به شكل گسترده به كار گرفتند و در اين عرصه گام‌هاي موفقيت‌آميز رو به رشدي را برداشته‌اند. نياز به سواد اطلاعاتي در ايران از اواخر دهه 1370 ارتقاء يافت ولي دو رويكرد مهم در سواد اطلاعاتي، ابتدا آموزش سواد اطلاعاتي و دوم پژوهش دربارۀ آن، بيشتر در جامعه علمي مورد توجه بوده تا در محيط کتابخانه‌ها. البته همانطور که قبلا گفته شد در برخي از کتابخانه‌ها برنامه‌هاي پراکنده‌اي مرتبط با مهارت هاي سواد اطلاعاتي مورد توجه بوده است. اما متاسفانه اين برنامه‌ها که با انگيزه کتابدران علاقه‌مند آغاز شد و با تغيير محل فعاليت آنها و يا تغيير وظايف خاتمه يافت، نتوانست در پرورش باسوادان اطلاعاتي در کشور به‌صورت گسترده‌اي موثر باشد. سواد اطلاعاتي و نقش آن در توسعه كشور بر همگان پوشيده نيست و در بسياري از مسائل اطلاع رساني فاصله 50 ساله با غرب و همسايگان خود داريم و متأسفانه از كشورهاي همسايه نيز عقب مانده‌ايم. در كشور ما سواد اطلاعاتي جايگاه خود را نيافته است و تا زماني كه سواد اطلاعاتي تعريف استانداردي نداشته باشد، نمي‌توان در اين باره صحبت كرد. در ايران مشكلات ساختاري و زيربنايي داريم كه آشنايي با شيوه‌هاي اطلاع رساني در مدارس، دانشگاه‌ها و مسائل فرهنگي بسيار مي‌تواند نقش آفرين باشد و تا اين معضل فرهنگي حل نشود نمي‌توانيم در اين زمينه رشد كنيم.
منبع
پاخیزان، فریده(1396)، رابطه بین سواد اطلاعاتی با تاب آوری در دانش آموزان اول متوسطه، پایان نامه کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید