تاب آوری و خانواده

فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد،واژه تاب آوری را به شکل های زیر تعریف کرده است:

•  به حالت نخستین برگشتن یا به سر جای خود برگشتن.
•  انعطاف پذیری، توانایی بازگشت به شکل یا حالت اولیه بعد از خم شدن یا ضربه.
•  افرادی که پس از طی دوره های بحران یا افسردگی بهبود یابند و به حالت اولیه خود بازگردند، بنابراین خوش بین، آسان گیر و سرزنده باشند.

واژه تاب آوری همان گونه که توسط بسیاری از صاحب نظران و متخصصان تعریف شده، شامل مفهوم انعطاف پذیری، بهبود و بازگشت به حالت اولیه پس از رویارویی با شرایط ناگوار است. شرایط ناگوار فقط محدود به بلایای ساخته دست بشرمانند:جنگ و فقر، یا بلایای طبیعی مانند: خشکسالی
و سیل نمی­شود، بلکه شرایط ناگوار در زندگی روزمره نیز به هنگام بروز حوادثی مانند طلاق، بیماری، مرگ، سوء مصرف مواد، یا تغییر در موقعیت شغلی و آموزشی اتفاق می­افتد. این واژه به­گونه متفاوتی تعریف گردیده است، ولی به­طور خلاصه منظور از تاب آوری، مجموعه ای از ویژگی هاست که آسیب پذیری فرد را در مقابل مخاطره ها کم می­کند، زیرا مواجه شدن با شرایط ناگوار همراه با فشارروانی است. این فشارها یا استرس ها از منابع متعدد و گوناگونی سلامت را تهدید می­کنند. با وجود این، می­توان در مقابل این فشارها تاب آورد و به زندگی ادامه داد.پس تاب آوری نوعی قابلیت و فرایند مواجه شدن با شرایط پرفشار است که به فرد کمک می کند تا خود را در شرایط عادی نگه دارد.

تاب‌آوری خانواده و مدل‌های شناختی- رفتاری و مداخله‌ای

مفهوم تاب اوری ابتدا مطرح شد تا سازگاری مثبت کودکانی را که در شرایط سخت رشد می­کنند بررسی کند.تلاشهای اولیه برای تعریف تاب اوری بر صفات شخصی افراد تمرکز داشت، مثل خودمختاری، عزت نفس و منبع کنترل . اخیرا کاربرد نظریه تاب آوری فردی به مطالعه سیستمهای خانواده نیز گسترش یافته است. تاب اوری خانواده به­طور وسیعی در خانواده هایی شناسایی و مطالعه شده است که شرایط دشواری را پشت سر می­گذارند، و محققان در پی آنند که فرایندها و عناصری که درکاهش اثرات رویدادهای استرس زا و در بهبود خانواده از بحران نقش دارند را شناسایی کنند. سرسختی خانواده، مهارتهای حل مسئله و مهارتهای مقابله ای، ارتباطات خانوادگی، حمایت اجتماعی، برداشت یا عقاید خانواده در مورد شرایط استرس زای خاص، به­شدت با به­زیستی روانی اعضای خانواده در موقعیتهای دشوارمرتبط است. این عوامل به­طورکل تاب آوری خانواده رانشان میدهد.پژوهشهای اولیه تاب آوری بر نقاط قوت و توانمندی های تاکید داشت که به افراد کمک می­کرد در سختی ها ایستادگی کنند. تحقیقات اولیه بر آسیبهای دوران کودکی تمرکز دارند. باگذر زمان آسیبها و رویدادهای منفی که در سراسر عمر رخ می­دهند و با مشکلات سازگاری همراهند نیز وارد تعاریف شد. دخالت سیستمها ؛خانواده، گروههابر جوامع در کمک به افراد برای مقابله با آسیب تاکید نمودند. بدین طریق تعریف تاب آوری گسترده تر و متنوع تر شد.

عناصر عمده  و مشترک نظریه‌های تاب‌آوری خانواده در بحران

پیوستگی:  همدلی و موافقت بین اعضای خانواده عامل مهمی در ارتقای تاب اوری کل سیستم خانواده و تک تک اعضای خانواده می باشد. دوتا از مهمترین منابع قابل توجه خانواده دربرابر آسیب که توسط بسیاری از پژوهشگران مورد تاکید قرار گرفته است، انعطاف پذیری وپیوستگی ،یاپیوند اتحادی است که درخانواده وجود دارد. پیوستگی خانوادهبه­عنوان یک منبع مقاومت درنظر گرفته می­شود که بر کیفیت زندگی خانوادگی تاثیر دارد و خانواده را در برابر اثرات نامطلوب استرس و بحران محافظت می­کند . آنتونسکی و سورانی،دریافتند که خانواده هایی که احساس بهم پیوستگی بالایی دارند بعد از یک دوره بحرانی راحت تر با شرایط منطبق می­شوند و اوضاع را بهتر سازماندهی مجدد می­کنند که منجر به ارتقای تاب‌اوری افراد می­شود.

سرسختی خانواده: سرسختی خانواده به نیرومندی درونی و مقاومت خانواده اشاره داردو با احساس کنترل بر روی نتایج رویدادهای زندگی، درک چالشها به­عنوان عامل رشد دهنده و جهت گیری فعال در انطباق با شرایط سخت مشخص می­شود. خانواده هایی که سرسختی بالایی دارند باور دارند که بحرانها قابل کنترل هستند و چنین خانواده هایی مطمئن هستند که قادر خواهند بود بعد از رویداد آسیب زا به سطوح بالایی از سازگاری دست یابند.خانواده های سرسخت با بحرانها بهتر سازگار می­شوندوبعداز یک بحران مثل طلاق به همان سطح سازماندهی گذشته یاحتی بالاتر از آن می­رسند.

مهارتهای حل مسئله و مقابله: در مدل تاب‌آوری خانواده مهارت‌های مقابله‌ای و حل مسئله به تلاشهای رفتاری و شناختی خاص شخص اشاره دارد که استرسهای وارده بر سیستم خانواده را کاهش می­دهد یا آن را مدیریت می­کند .

ارتباطات خانوادگی: مدل تاب اوری خانواده، ارتباطات خانوادگی را به­عنوان فرایند مهمیمی بیند که احساس پیوستگی خانواده را به­وجود می­آورد و اعضای خانواده را قادر می­سازد راهبردهای مقابله ای را به­کار گیرند و تعادل خود را باز یابند. سبک ارتباطی باز، فرایند تصمیم گیری موثر و سازگاری خانواده را تسهیل می­کند؛ اما سبک ارتباطی مشکل زا با پیوستگی خانواده، انتقال و انطباق تداخل ایجاد می­کند. روابط والد و کودک پیش بینی کننده مهمی درسازگاری کودک بعد از رویدادهای آسیب رسان می­باشد.

عقاید خانواده: اینکه خانواده موقعیتهای استرس زایی را که با آن مواجه شده است را چگونه ارزیابی کند، توانایی آن را برای انطباق با شرایط تعیین می­کند. عقاید خانواده در بافت اجتماعی و فرهنگی شکل می­گیرد. خانواده ای چالش بوجود آمده را فرصتی برای رشد درنظر بگیرد به مراتب راحتتر با شرایط کنار خواهد امد .

عوامل خانوادگی: درسطح خانواده، تعیین کننده های تاب اوری شامل کیفیت رابطه والد-کودک، تحصیلات و شرایط ازدواج والدین می­باشد .  دلبستگی ایمن به مادر، ثبات خانواده از نظر اقتصادی و روانی ، مهارتهای فرزندپروری مناسب ، عدم افسردگی مادر یا سوءمصرف مواد با مشکلات رفتاری کمتر و بهزیستی روانی بیشتر در کودکان آسیب دیده همراه است .

گاردین، معتقد است خانواده ای که از انسجام بالایی برخوردار است و به اعضای خود عزت نفس میدهد، پیش بین تاب اوری بالا در اعضای خانواده است. همکاری والدین، سازگاری و بهداشت روانی والدین و شرایط مالی با ثبات باعث افزایش سازگاری کودک در شرایط بحرانی میشود. گوردن رز و دیگران،حمایت هیجانی اعضای خانواده ، شرکت و همکاری همه اعضای خانواده در وظایف خانه، مرزها و قوانین مشخص و تماس مداوم با دیگر اعضای خانواده و دوستان را بعنوان عوامل سهیم در تاب آوری خانواده می دانند.

اعضای خانواده هسته ای و خانواده گسترده نیز نقش مهمی در افزایش یا کاهش تاب اوری شخص بازی میکنند. اکثر افراد، اعضای خانواده را یک دیوار دفاعی برابر استرس و آسیب می دانند. البته اگرچه حضور خویشاوندان در خانواده ؛ مثلا پدربزرگ و مادربزرگ میتواند حمایت بیشتری برای کودکان فراهم کند، بسیاری از انها موجب افزایش تعارضات و مشکلات بین فردی می شوند.

عوامل معنوی: والش، براهمیت معنایابی خانواده در بحران تاکید دارد. او به نقشی که اعتقاد مذهبی خانواده دارد اشاره میکند و براهمیت وجود معنویت، عقاید، امید، ابتکارعمل، پشتکار، شوخ طبعی درخانواده در عبور از بحران تاکید میکند.

منبع

عاصمی،زهرا(1394)، اثربخشی برنامه مداخله‌ای کودکان طلاق بر بهبود راهبردهای خودکنترلی،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی عمومی،دانشگاه پیام نور

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید