بهره وری سازمانی ازدیدگاه مدیران

واژه بهره وری را زیاد می شنویم، صاحب نظران صنعت ٬ اعتلای فعالیت های بشری را با این پدیده قابل اعتبار و ثمربخش تجزیه و تحلیل می کنند به راستی بهره وری چیست؟از کجا بایستی شروع شود؟توسط چه کسی یا کسانی آغاز گردد؟از چه طریق یا طرقی استفاده گردد؟اغلب از پیشرفتهای باور نکردنی ممالک شکست خورده جنگ از جمله آلمان و ژاپن واقعیتهایی را از طریق رسانه ها و یا به صورت عینی مشاهده میکنیم.آیا از خودمان پرسیده ایم که چگونه آلمان ٬ آلمان شد ٬ و ژاپن ٬ ژاپن؟

منابع صدمه دیده و کمیابی آن٬در این کشورها مشهود بوده اما تحول فکری و پنداشتها و نگرشهای موجود فرهنگ تحول پذیر ٬دلیل عمده دگرگونی های ابعادی و پیشرونده توسعه سریع و موفق بوده است ٬ بلی نیروی انسانی تحول پذیر با رهبری و مدیریت آشنا به زمان و مطلع از وقایع و مقتضیات توانستند شعار خواستن توانستن است  را ٬ از بالقوه بالفعل برسانند.

بهره وری چیست؟

بهره وری را می توان از دو منظر تعریف کرد:

قبل از توضیح در خصوص و مفهوم بهره وری و نهایتا” ارائه تعریفی کاربردی از این واژه بهتر است که واژه انگلیسی productivity  از نظر لغوی مورد بررسی قرار گیرد.از نظر لغوی این واژه(productivity) به معنای قدرت تولید ٬باروری و مولد بودن است.مثلا” زمینی که استعداد زراعت را دارد و بذر در آن نشو ونما میکند اصطلاحا” زمین productive  (یعنی مولد و بارور )گفته می شود.مثلا” افرادی از اجتماع که ضمن داشتن توان انجام کار ٬فاقد شغل هستند اصطلاحا” بیکار محسوب می شوند non-productive یعنی افرادی غیر مولد خوانده می شوند.

پس واژه productivity  در قاموس زبان انگلیسی به داشتن قدرت تولید و بارور بودن کسی یا چیزی اطلاق می شود. در زبان فارسی کلمه بهره وری به عنوان معادل productivity  مصطلح شده است.کلمه بهره ور به استناد فرهنگ فارسی معین به معنای بهره بر ٬سود برنده و کامیاب است و نتیجتا” در ادبیات فارسی به بهره بری با فایده بودن ٬ سود برندگی وکامیابی معنا شده است.در برخی متون برای واژه productivity   معادلهای دیگری مانند راندمان ٬بازدهی٬قدرت تولید٬قابلیت٬مولدیت٬باروری و کارآمدی برگزیده شده است.

تعاریف مفهومی

شاید بتوان ادعا کرد که به تعداد تالیفاتی که در زمینه بهره وری وجود دارد ٬تعاریف گوناگونی از آن ارائه شده است.گاه بهره وری به نرخ تبدیل کار مواد خام ٬به کالا ها و خدمت های مفید تعبیر گردیده ٬نمایش گر میزان کارائی اقتصادی قلمداد شده است.گاهی از بهره وری بعنوان درجه  به کارگیری نیروها و عوامل تولید کننده خدمات و کالاها یاد شده است و گاه نیز بهره وری به عنوان بازده حاصل در مقابل منابع به کار گرفته شده تعریف گردیده است.شاید بطور رسمی و جدی نخستین بار لغت بهره وری در مقاله توسط کوئیزنی( Q uesnay) در سال 1766 میلادی ظاهر شد.

بعد از آن بیش از یک قرن در سال 1883 آن طور که فرهنگ لغت شناسی لاروس بیان میکند ٬فردی به نام لیتر( Litter) بهره وری را بدین گونه تعریف کرد:قدرت و توانایی تولید کردن٬که در واقع در اینجا بهره وری اشتیاق به تولید را بیان میکند.از اوایل قرن بیستم این واژه مفهوم دقیق تری ٬به عنوان رابطه بازده ؛ ستانده ٬ عوامل و وسایل به کار رفته برای تولید آن بازده ؛ نهاده یا داده ٬را بدست آورد.فردی به نام ارلی(  Early) در سال 1900 بهره وری را ارتباط بین بازده و وسایل به کار رفته برای تولید این بازده عنوان کرد.در سال 1950 سازمان همکاری اقتصاد اروپایی  تعریف کاملتری از بهره وری به  این شرح ارائه داد: بهره وری خارج قسمت بازده به یکی از عوامل تولید است .

 تعریف بهره وری  :

می توان از بهره وری سرمایه٬بهره وری سرمایه گذاری یا مواد خام و غیره مورد بررسی قرار گیرد نام برد.تعاریف دیگری از دهه شصت به بعد ارائه شده است، تعریف پذیرفته شده ای از بهره وری که مورد توافق همه نویسندگان باشد وجود ندارد.چنین اختلاف نظری در تعریف بهره وری بین موسسات معروف دنیا نیز وجود دارد ٬که ذیلا” به معروفترین آنها اشاره می شود.سازمان همکاره اقتصاد اروپا ( OEEC):بهره وری برابر است با خارج قسمت خروجی ؛ میزان تولید  بر یکی از ؛ کل عوامل تولید. سازمان بین المللی کار:بهره وری عبارتست از رابطه بین ستاده حاصل از یک سیستم تولیدی به داده های به کار رفته مانند :زمین ٬ سرمایه٬نیروی کارو….بمنظور تولید آن ستاده.اجزای مختلف این تعریف عبارتند از:

1. منظور از سیستم تولیدی در تعریف فوق عبارت است از هر فرآیندی که با تغییر ورودی های سیستم ٬ کالا یا خدمات تولید کند.بنابراین بهره وری منحصر به سیستمهای تولید کالا نیست بلکه در رابطه با سیستمهای تولید کننده خدمات نیز کاربرد دارد.به عنوان مثال ٬ در رابطه با سیستم های آموزشی ٬اداری و یا بهداشتی که حاصل کارشان به صورت خدمات عرضه می شود٬ مفهوم بهره وری مصداق داشته و تلاشهایی در جهت اندازه گیری آن نیز به عمل آمده است.
2. منظور از ستاده یا خروجی یا خروجی یا برونداد٬حاصل عملیات سیستم تولیدی است.ستاده نهایی یا حاصل کار می تواند به صورت کالا یا خدمات عرضه شود.نظیر نفت پالایش شده٬تولید برق٬تولید اطلاعات و آمار٬چاپ کتب و نشریات٬آموزش نیروی انسانی٬درمان بیماران٬احداث راه٬جا به جایی کالا و مسافران و نظایر آن٬ که هر یک نمونه هایی از ستاده در سیستم های تولید و خدماتی هستند.
3. منظور از داده ها یا ورودی و درون دادها٬کلیه منابع مورد نیاز به منظور تولید کالا یا خدمات مورد نظر است.در مبحث بهره وری ورودی ٬داده یا منابع عبارتند از:نیروی انسانی ٬سرمایه ماشین آلات٬ مواد اولیه٬ زمین ٬اطلاعات٬زمان و انرژی که برای تولید کالا یا خدمات مورد استفاده قرار گیرد.

با توجه به تعریف فوق ٬می توان گفت بهره وری عبارتست از:استفاده موثر و بهینه از منابع موجود به منظور تولید کالا یا خدمت.در واقع بهره وری نشان میدهد تا چه میزان در تولید کالا و یا ارائه خدمات از داده ها و منابع موجود و در دسترس استفاده موثر و کارآمد به  عمل آمده است.بهره وری رابطه بین تولید و مصرف منابع را نشان میدهد و جهت توصیف و تبیین این رابطه ٬رویکردی تحلیلی ارائه می شود.یعنی آن که به جای تحلیل های کلامی و توصیفی ٬ بهره وری همواره در قالب  یک شاخص کمی و عددی بیان می شود.پس باید از نظر تحلیلی وکمی بین ستاده و داده یک رابطه کمی را جستجو کرد.مرکز بهره وری ژاپن( JPC): بهره وری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی٬تسهیلات و غیره به طریقه علمی و کاهش هزینه های تولید ٬گسترش بازارها٬افزایش اشتغال٬کوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود معیارهای زندگی ٬ آن گونه که به سود کارگر ٬ و عموم مصرف کنندگان باشد.

آژانس بهره وری اروپا( EPA):

بهره وری درجه استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید است. بهره وری در درجه اول یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است٬ بهبود ببخشد.بهره وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از روز قبل به انجام برساند.علاوه بر آن ٬ بهره وری مستلزم آن است که به طور پیوسته تلاشهایی در راه انطباق فعالیتهای اقتصادی با شرایط دائما” در حال تغییر و همچنین تلاشهایی برای به کار گیری نظریه ها و روش جدید انجام گیرد.به طور کلی می توان گفت بهره وری ایمان راسخ به پیشرفت انسانهاست.

سازمان بهره وری ملی ایران( NIPO):

بهره وری  یک فرهنگ ٬یک نگرش عقلانی به کار و زندگی است که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیتها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی تر است. میتوان گفت بهره وری یعنی انجام کارهای درست.به علاوه ٬انجام درست کارها یا به عبارت دیگر ٬ بهره وری یعنی اثر بخشی به علاوه کارایی .بنابراین لازم است به اختصار مفهوم اثر بخشی و کارائی را مد نظر قرار دهیم.

اثر بخشی( Effectiveness):اثر بخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده.لازم به توضیح است که کارائی و اثر بخشی لزوما” همسو نیستند و پا به پای هم حرکت نمیکنند.

کارائی( Efficency):نسبت بازده به واقعی بدست آمده به بازده استاندارد و تعیین شده مورد انتظار یا راندمان.در واقع نسبت مقدار کاری که انجام می شود به مقدار کاری که باید انجام شود.

برداشتهای نادرست از بهره وری

غالبا” مفهوم بهره وری همچون سایر مفاهیم و واژه های علمی ٬برداشتها و طرز تلقی های نادرستی از آن می شود که عمدتا” ناشی از عدم احاطه کامل به مفهوم مورد بحث است.در این مبحث برخی از طرز تلقی های نا درستی که از مفهوم بهره وری وجود دارد، شناسانده می شود .

بهره وری مختص به صنعت است.

بهره وری منحصر به سیستمهای تولید صنعتی نیست.امروزه این مفهوم در انواع سیستمهای تولید کننده خدمات حتی در بخش دولتی رایج گردیده است و جهت ارتقاء و بهبود بهره وری خدمات عمومی ؛ دولتی نظریه ها و مدلهای مختلفی ارائه گردیده است.

بهره وری یعنی سود بیشتر

اشتباهات رایج از مفهوم بهره وری ٬ یکی دانستن این مفهوم با سودآوری است.سود آوری با بهره وری رابطه مستقیم ندارد.به سخن دیگر با بالا رفتن سود٬ممکن است بهره وری بالا نرود.به دیگر سخن میتوان گفت ٬مثلا” با استفاده از مکانیزم قیمتها٬سودآور بود لیکن این سودآوری ممکن است به بهای افت بهره وری حاصل شده باشد.

بهره وری همان اثر بخشی است.

اثر بخشی به میزان یا درجه تحقق اهداف یک سیستم گفته می شود لکن تحقق یک یا چندهدف سازمانی یا ملی به منزله حسن بهره برداری از منابع یا به مثابه ارتقاء بهره وری نیست٬زیرا به هدفی با هزینه گزاف و یا با صرف وقت و نیروی انسانی زیاد نائل شد که در این صورت هدف به نحو کارآمدی تحقق نیافته است و  جهت رسیدن به آن منابع زیادی مصرف گردیده است.

بهره وری یعنی کاهش هزینه ها

عده ای را عقیده بر این است که تقلیل هزینه ها به ارتقاء و افزایش بهره وری کمک می کند٬ حال آن که اگر این عمل به کاهش تولید انجامیده باشد ٬ در بلند مدت افت بهره وری را به دنبال خواهد داشت.

بهره وری یعنی تولید بیشتر

برداشت نادرست دیگری که از مفهوم بهره وری  وجود دارد در ارتباط با قضاوت در مورد عملکرد یک سیستم صرفا” ٬ بر اساس مقدار یا ارزش تولیدات آن است.افزایش تولید یک سیستم ؛ کالا یا خدمات  بر افزایش بهره وری دلالت نمیکند زیرا بهره وری بنا به تعریف ٬رابطه بین مقدار تولید را با منابع مصروفه نشان می دهد و صرف تاکید بر مقدار تولید و عدم توجه به ارتباط با آن منابع مصروفه ٬نتیجه گیری غلطی را بدست می دهد.زیرا هزینه ها ممکن است در درون افزایش تولید ٬ نا متناسب با تولید افزایش یافته باشد یا افزایش ارزش تولیدات صرفا” به دلیل قیمتها و تورم باشد نه بهبود در بهره وری.

بهره وری یعنی بهره وری نیروی کار

کوششهای سازمان جهانی نظیر سازمان بین المللی کار و سازمان آسیایی در خصوص مفهوم بهره وری معطوف بر این است که بهره وری صرف” بهره وری نیروی کار نیست و باید به بهره وری  سایر عوامل تولید نیز توجه شود.بهبود بهره وری زمانی حاصل می شود که استفاده موثر و بهینه ای از کلیه منابع در دسترس به عمل آید به عبارت دیگر بهره وری ارتقاء یابد.

بهره وری مفهومی چند عاملی است و نگرشهای تک بعدی نظیر ارتقاء نارسایی های سیستم را از جهت نحوه بهره برداری از منابع آشکار نخواهد کرد و تصویر نادرستی از عملکرد آن به دست خواهد داد.بنابراین ˛ ارائه یک تعریف اجمالی ˛غیر کاربردی و بسیط از بهره وری هیچگونه کمکی به تجزیه و تحلیل و تصمیمگیری نخواهد کرد به سخن دیگر ˛ بهره وری صرفا” یک مسئله فنی و مدیریتی نیست بلکه در عین حال موضوعی است اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی.

بهره وری قابل اندازه گیری نیست

برخی بر این باورند که بهره وری قابل اندازه گیری نیست، بلکه بهره وری با توجه به مدل ها و شاخصها امری است که می توان آن را اندازه گیری کرد.

منبع

فروردین،علیرضا(1390)، عوامل مدیریتی موثر بر بهره وری سازمان از دیدگاه مدیران و کارکنان دانشگاه ،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاداسلامی تهران

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید