« بیشتر تلاش می کنیم تا با ما مطمئن پژوهش کنید. »اهمیت امید در اسلام
ازدیدگاه اسلام، امید و آرزو جایگاه رفیعی دارد، تا جایی كه در روایات معصومان از امید به عنوان رحمت الهی یاد شده است. پیامبراعظم(ص) می‌فرماید: «الامل رحمه لامتی و لولاالامل ما رضعت والده ولدها و لاغرس غارس شجرها» امید و آرزو، رحمت برای امت من است و اگر امید و آرزو نبود، هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌كاشت.
مادر سمبل عاطفه و مهربانی است، اما آنچه كه یك مادر را به مهربانی وا می‌دارد و باران عطوفت او را سرازیر می‌كند، امید است. اگر روزی امید را از وی بگیرند، حتی حاضر نخواهد شد نوزاد دلبندش را شیر دهد. در حدیثی از حضرت مسیح(ع) می‌خوانیم كه آن حضرت در جایی نشسته بود و پیرمردی را مشاهده كرد كه با كمك بیل و كلنگ به شكافتن زمین مشغول است. حضرت مسیح(ع) به پیشگاه خدا عرضه داشت: خدایا! امید و آرزو را از او بگیر. ناگهان پیرمرد بیل را به كناری انداخت و روی زمین دراز كشید و خوابید. كمی بعد حضرت مسیح(ع) عرضه داشت: بارالها! امید و آرزو را به او برگردان. ناگهان مشاهده كرد، پیرمرد برخاست و دوباره مشغول فعالیت و كار شد. حضرت مسیح(ع) از او سوال كرد كه من دو حال مختلف از تو دیدم، یك بار بیل را به كنار افكندی و روی زمین خوابیدی، اما در مرحله دوم برخاستی و مشغول به كار شدی؟ پیرمرد در جواب گفت: در مرتبه اول فكر كردم پیر و ناتوان شده‌ام، چرا این همه به خود زحمت دهم و تلاش كنم؟ بیل را به كنار انداختم و بر زمین خوابیدم، ولی چیزی نگذشت كه این فكر به خاطرم خطور كرد از كجا معلوم كه سال‌های زیادی زنده نمانم؟ انسان تا زنده است باید برای خود و خانواده‌اش تلاش كند، از این رو برخاستم و بیل را گرفتم و مشغول كار شدم. بنابراین امید جان مایه حركت و تلاش انسان است برای دستیابی به انتظارات، آمال ها و آرزوهایی كه او در سر می‌پروراند و به طور طبیعی بدون آنها فلسفه ای برای كار و تلاش و حركت و یا حتی زنده ماندن باقی نمی‌ماند.
درادیان بزرگ امید را در کنار ایمان به خدا وامور خیریه سه رکن اساسی فضیلت انسانی می دانند امید و محبت در دیدگاه بسیاری از مصلحان ،عصاره نیکی های زندگی اند . در اسلام به عنوان بزرگترین دین این مسله مطرح می شود. در قرآن وروایات اسلامی در هنگام شمردن صفات مومنین آنها را متصف به صفاتی کردهاند از قبیل :توکل ،تسلیم ،رضا ،خوف ورجاء(امید )و… و البته کسی که متصف به این صفات نباشد اهل ایمان نیست .پشتیبانی معنوی ازبیمارانی که رشته های امید آنها از درمان قطع شده است می تواند امید به نجات رادر آنها زنده کند بنابراین ایجاد فضای معنوی رابطه با خداراتقویت وبذرامیدوآرامش رادر عمق جان بیمار بارور می سازد .خدای رحمان و رحیم خواستار امید برای بندگانش است از نظر امام صادق دلیل امید آنست که انسان به طرف مقصد برود. قرآن در جهت امیدوار کردن انسانها و ریشه کنی نا امیدی،در حوزه رفتار فردی زمینه های فراوانی را ایجاد نموده است:
- ممنوعیّت نا امیدی از رحمت الهی
یکی از تدابیری که قرآن در این زمینه بکار گرفته این است که همۀ انسانها را از نا امیدی منع نموده و به رحمت خداوند امیدوار کرده است.
قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً… بگو: اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كردهايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مىآمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.
- باز بودن راه توبه
ارتکاب گناه، به منزلۀ خراب کردن پلهای پشت سر و افتادن در مسیر هلاکت می باشد، امّا از آنجا که اسلام، برای نجات انسانها از تباهی نازل شده، راه بازگشت را برای گنهکاران، باز گذاشته تا امیدوارانه به جبران گذشته بپردازند.
وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُود. از پروردگار خود، آمرزش بطلبيد و به سوى او بازگرديد كه پروردگارم مهربان و دوستدار بندگان توبهكار است.این آیه خداوند را با دو صفت رحیم و ودود معرفی نموده که نشانگر عشق بی پایان او به بندگانش می باشد و این نکته بیانگر آن است که حتی با عظیمترین گناهان نیز راه تؤبه باز است.
- قبولی توبه و تبدیل سيّئات به حسنات
زمینۀ دیگری که در قرآن برای گسترش نور امید در نظر گرفته شده این است که علاوه بر باز بودن راههای توبه، نه تنها به بندگان، نوید قبولی توبه را داده بلکه به آنها بشارت تبدیل سيّئات به حسنات را نیز داده است.غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقابِ … خداوندى كه آمرزنده گناه، پذيرنده توبه، داراى مجازات سخت… است.مجموع “غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ” به منزله يك صفت است و به يك نوع از رفتار خدا با بندگان گنهكار، اشاره دارد و آن اين است كه ايشان را مىآمرزد، گاهى با توبه، و گاهى باشفاعت و اینکه خداوند توبه پذیر، گناهان تؤبه کنندگان را ، به حسنات تبدیل می نماید. إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيما .مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند كه خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل مىكند. از نظر مفسرین، تبدیل گناهان به حسنات به سه طریق امکان دارد:
- با اصلاح رفتار ناپسند خود بعد از توبه
- خداوند سيئات اعمال او را محو مىكند، و به جاى آن حسنات مىنشاند
- منظور از سيئات، آثار سوئى است كه از گناه بر روح انسان نشسته که با توبه، تبديل به آثار خير مىگردد.
- پاداش چندين برابر از ناحیۀ خداوند
یکی از اموری که باعث رشد اقتصادی و به گردش در آمدن چرخهای اقتصاد در جامعه می گردد، در نظر گرفتن پاداش برای فعالان اقتصادی می باشد، خداوند نیز در قرآن به کسانی که با او معامله نمایند و در راه او انفاق کنند وعدۀ سود چند برابر می دهد.كيست كه به خدا “قرض الحسنهاى” دهد،تا آن را براى او، چندين برابر كند؟ “اضعاف” جمع ” ضِعف” به معنى دو يا چند برابر كردن چيزى است، و چون اين واژه به صورت جمع آمده و با كلمه”كثيرة”، تاكيد شده و جمله “يضاعف” نيز بر تاكيد بيشترى، دلالت دارد، از مجموع اين نکات، استفاده مىشود، كه خداوند، براى انفاق كنندگان پاداش بسيار فراوانى قرار داده و اینگونه پاداش دادن از ناحیۀ خداوند سبب میشود که افراد جامعه، بدون دلهره و با امید مضاعف، به یاری هم نوعان خود بپردازند.
- جبران گناهان، با ابتلاء به گرفتاریها
برنامۀ دیگری که برای امیدوار کردن انسان در نظر گرفته شده این است که مؤمن با مبتلا شدن به مصیبت ها از ناحیۀ خداوند، خطاهای خود را جبران نموده و لذا با امید و احساس امنیّت بیشتری با آینده روبه رو میگردد، بنابر روایات متعدد، گناهان مؤمن با مبتلا شدن او به بلایا، بخشیده می شود و این باعث می شود که فرد با امید بیشتری به سوی سعادت گام بردارد.امام صادق (ع)فرمودند :هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه در بدنش دردی وجود دارد که تا زمان مرگ همراه اوست، که آن درد کفارّۀ گناهان او می باشد.امام علی (ع) می فرماید :هرکس به دنیا دل بست در سه زیان آن افتاده
- حزن و اندوهی پیوسته و پایان ناپذیر
- آرزوئی دست نایافتنی
- امیدی فراهم نشدنی
در هرحال انتظار و امید به آینده شعله ای است در وجودانسان که نبود آن موجب یاس و نومیدی می شود و در سیستم جسم و روان انسان اختلال ایجاد می کند امید به آینده و انتظار فردایی بهتر خود ریشه در یک ویژگی فطری دارد و آن کمال جویی انسان است و کمال جویی انسان در گرو کسب کرامت است.
والاترین نوع امیدواری
قرآن مجید آرزو و امیدی را که متوجه ارزش های والای انسانی باشد و رنگ خدایی به خودگیرد برترین آرزوها و امیدها دانسته است. آنجا که می فرماید: “مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست؛ و باقیات الصالحات (ارزش های پایدار و شایسته) ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش تر است. الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً و امام علی (ع) می فرماید: “هر کس خداوند آرزو و آرمانش باشد، نهایت آرزو و امید را یافته است.””من یکن الله أمله یدرک غایة الأمل و الرجاء و نهایة الرجاء”. بعضی امیدها اگر چه عمل هم نشوند باز نزد خداوند ارزشمند است. امام صادق(ع)می فرمایند: “گاهی بنده مومن تهیدست می گوید: خدایا! به من روزی عطا کن تا فلان کار خیر و نیک را به جا آورم. اگر خداوند در او صدق نیت را بداند، تمام اجر و پاداشی را که در صورت رسیدن به این آرزو و انجام آن کارهای خیر استحقاق پیدا می کرد، برای او نوشته می شود.”
کوچک شمردن خوبی ها و نعمت ها افراد را در کام یأس و افسردگی می برد. «ابوهاشم جعفری» از یاران امام هادی(ع) بود و در تنگنای شدیدی قرار داشت، هنگامی که نزد امام هادی (ع) آمد، پیش از آن که او چیزی بگوید، امام با ذکر نعمت های الهی او را امیدوار ساخت. در حالی که او غرق در اوهام بود. امام فرمودند: «کدام یک از نعمت هایت های خدا را می خواهی شکرگزاری کنی؟» وی که شگفت زده شده بود، خود را جمع کرد و ندانست چه بگوید. امام(ع) یکی پس از دیگری نعمت های وی را باز گو کرد و فرمود: «خداوند به تو ایمان داده و با این نعمت، بدنت را بر آتش حرام کرده و به تو تندرستی عطا فرموده و با این وسیله تو را بر انجام فرامین الهی یاری رسانده است و به تو قناعت ارزانی داشته، پس تو را از بذل و اسراف و خرج بیهوده حفظ کرده استحضرت با بیان نعمت ها، او را به آنچه در حال حاضر داشت آشنا کرد و به او فهماند آنچه دارد بیش از آن چیزی است که ندارد.
موانع امیدواری
- گمراهی
یکی از موانعی که از امیدوار شدن افراد جلوگیری می نماید گمراهی می باشد زيرا وقتى انسان بكلّى از راه حقّ منحرف و گمراه گشت، اميدى براى هدايت و رسيدن به رحمت و درك فيوضات إلهى پيدا نخواهد كرد.قالَ وَ مَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّون.جز گمراهان، چه كسى از رحمت پروردگارش مأيوس مىشود
- کفر
مانع دیگری که سر راه امید قرار دارد کفر است، چون خداوند متعال، مبدا رحمت است و صفت اميد،در ذات اوست و هرگز بندگان خود را از رحمت خود مأيوس نمىكند، مگر آنكه ديگران خودشان را از انوار لطف او محروم سازند و این چیزی جز کفر نیست.لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُون . تنها گروه كافران، از رحمت خدا مأيوس مىشوند.
- وقوع مشکلات
یکی از موانع امیدواری،بروز مشکلات می باشد، چرا که انسانهای تربیت نشده که قلبشان، نور معرفت الهی را درک نکرده، بهنگام پشت کردن دنیامایوس می گردد.که قرآن دربارۀ آنها فرمود: وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ فَيَؤُسٌ قَنُوط. هر گاه شرّى به او رسد، بسيار مأيوس و نوميد مىگردد. در قرآن کریم بار ها به شیوه های مختلف درباره امید و امید واری سخن گفته شده ، آیات این کتاب شفا بخش بارها انسان را به امید واری تشویق کرده است به گونه ای که با توجه به آیات امید آفرین قرآن این کتاب مقدّس را با توجه به نام های مبارکی که بر آن نهاده اند کتاب امید نیز می توان نامید . تفکّر در قصّه های قرآن مارا به این حقیقت رهنمون می کند که یکی از اهداف بیان این قصّه ها تحکیم روح امید در دل اهل ایمان بوده است . در سوره هود آیه13 خداوند می فرمایند : ما هر یک از سرگذشت انبیا را به تو باز گو کردیم تا به وسیله آن قلبت را آرامش بخشیم و اراده ات قوی شود . خداوند متعال از طریق بیان زندگی انسان های نمونه که مظهر کامل اسما الهی ( منتهی الرجایا) هستند روحیه امید را در دل افراد بشر پرورده و تقویت می کند چنانکه حضرت یوسف به آغوش پدر باز میگردد . آتش نمرود به گلستان تبدیل می شود ایّوب پس از تحمّل رنج های بسیار سلامت و ثروت به دست می آورد.
منبع
می بتی ،اکرم (1393)، تبیین جنبه های آموزشی و تربیتی امید و نقش آن در سلامت روان، پایان نامه کارشناسی ارشد، تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه آزاد اسلامی
از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید
دیدگاهی بنویسید