اصول هوش اخلاقي در اسلام

دیدگاه اسلامی اصولی متفاونی در خصوص هوش اخلاقی ارائه داده است. این اصول به شرح زیر می باشند.

• هوشياری

قرآن همواره اولين توصيه به هوشياري را به مؤمنان مي­كند كه بايد آماده و هوشيار باشند. براي مثال در سوره نساء، آيه ۷۱ مي فرمايد يا أيها الذين أمنوا خذوا حذركم فانفروا ثبات او انفروا جميعاً؛ اي كساني كه ايمان آورده­ايد آمادگی و هوشياري خود را حفظ كنيد و سلاح جنگي را برگيريد، سپس گروه گروه به صورت دسته­جات پراكنده يا دسته جمعی به سوی دشمن حركت كنيد.پيامبر (ص) مي فرمايد: متانت، هدايت، نيکوکاري، پارسايي، کاميابي، ميانه روي در راهپيمايي، ميانه روي در امور زندگي، راستي، بزرگواري و شناختن دين خدا، اين همه در سايه هوشياري نصيب خردمند مي­شود؛ پس خوشا به حال آنکه بر اساس برنامه درست گام بر مي دارد. همچنين می فرمايد: ای علی؛ سه چيز است كه اگر در كسی نباشد، كارش سرانجام نگيرد: پرهيزی كه  او را از مصيبت خدا بازدارد، دانشي كه او را از نادانی شخص كم خرد برهاند و عقلی كه به وسيله آن با مردم رفتار­ لطف­آميز و مدارا نمايد.امام علی (ع) خطاب به مالك اشتر مي فرمايد:  كاملاً هوشيار باش كه هنگام پيشنهاد صلح به دشمن نزديك نشوی و بی احتياطی نكن.

• هم دردی

امام علي (ع) در نامه ۵۳ نهج البلاغه خطاب به مالك می فرمايد: پس بايد دوست داشتنی ­ترين اندوخته­ها در نزد تو اندوخته كار نيك باشد كه مقصود از آن فراهم آوردن رعيت و رعايت آنهاست. پس همت خود را از رسيدگي به نيازهاي شان دريغ مدار، پس از حقوق آنان پاسداري كن و سهمي از غلات املاك خالصه اسلام را در هر شهري به آنان اختصاص ده، آنچه بر عهده تو نهاده اند، رعايت حق ايشان است، مبادا توجه به امور ديگر از پرداختن به آنان بازت دارد.امام علی(ع) نيز در سخناني مي فرمايد: احسان و كمك به بندگان خدا توشه مناسبی برای آخرت است .كمك به مردم بخش مهمي از ايمان است

• خودكنترلی

امام علی (ع) خطاب به مالك اشتر،  هنگامی كه او را به فرمانروايی مصر و توابع آن گماشت، فرمود: او را امر مي نمايم به تقوای الهی و مقدم داشتن طاعت خدا بر ديگر كارها؛ او را می فرمايد كه نفس خويش را در برابر شهوت ها فرو نشاند ؛ بپرهيز از شتاب در كارهايي كه زمان انجام دادن آنها نرسيده بر سر هر يك از كارهايت از ميان آنان رئيسی برگمار، كسی كه كارهای بزرگ را عهده دار باشد. باد دماغت را فرو نشان و هنگام تندخويي و قدرت نمايي بر خود مسلط باش و تيزي زبانت را در اختيار خود گير و از اين همه با خويشتن داري از خشم و به تأخير افكندن اقدام خشونت آميز به دور باش و چون زمينه خشم و خشونت فراهم شد، چشم به آسمان بردار تا خشمت فرو نشيند و عنان اختيار به دستت آيد .

• توجه و احترام

در قرآن به احترام بسيار سفارش شده است، خصوصاً در درجه اول احترام به شخص پيامبر اكرم (ص) و پس از آن در برخورد با مردم ديگر: صداهايتان را بالاي صداي پيامبر نكنيد ؛يعني ادب و احترام بگذاريد. به حقيقت  مؤمنان برادر  يكديگرند،  پس هميشه  بين  برادران ايماني خود صلح دهيد و خدا ترس و پرهيزكار باشيد، باشد كه مورد لطف و رحمت الهي گرديد. اي اهل ايمان و مومنان، هرگز نبايد قومي قوم ديگر را مسخره و استهزاء كند، شايد آن قوم كه مسخره مي كنيد، بهترين مؤمنين باشند و نيز بين زنان با ايمان قومي ديگر ر ا مسخره نكنيد كه بسا آن قوم بهترين آن زنانند و هرگز عيب جويي از هم دينان خود مكنيد و به نام و لقب هاي زشت يكديگر را مخوانيد كه پس از ايمان به خدا نام فسق بر مؤمنان نهادن بسيار زشت است و هر كه از فسق و گناه به درگاه خدا توبه نكند، بسيار ظالم و ستمكار است. بايد دورترين افراد رعيت از تو و منفورترين آنان در نزد تو كسي باشد كه بيش از ديگران عيب مردم را مي جويد.

• مهربانی

قبل از هر چيز از گنجينه غنی و هدايت گر قرآن كريم بهره مند می شويم:اي پيامبر، مهربانی و نرم خويی  تو نشانه ای  از رحمت الهی می باشد که  به اين وسيله می توانيد ؛ در دعوت به حق موفق باشيد و بدان اي پيامبر، اگر تو خشن و سنگدل بودي هر آينه از اطراف تو متفرق مي شدند و تو ناموفق می شدی .پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد: خوب پرسيدن نيمي از دانش و نرم رفتاري نيمي از زندگي خوش است .

امام علی(ع) خطاب به مالك مي فرمايد:مهربانی به مردم و دوست داشتن آنها و لطف در حق ايشان را شعار دل خود ساز.بدان بهترين چيزي كه مايه خوش بيني مردم نسبت به زمامدار مي شود، نيكي كردن  زمامدار در حق مردم است و كاستن از بار هزينه هاي آنان و كم آزردن مردم در اموري كه زمامدار حقي در آنها ندارد . اگر يكي از رزمندگان و گروه ضربتی تو در پيكار با دشمن تو به شهادت نائل آمد، در خانواده اش به مانند يك وصي مهربان و مورد اطمينان جانشين او باش هنگام  گفتگو و رويارويي با ايشان ؛ سپاهيان و يارانت، نرم گفتار و نرم رفتار باش.

امام رضا(ع) مي فرمايد:مؤمن نباشد تا آنگاه که سه ويژگی در او باشد: سنتي از پروردگارش، سنتي از پيامبر و سنتي از امامش. اما سنت از پروردگارش رازداری است و اما سنت از پيامبرش نرم رفتاري با مردم است و اما سنت از امامش شکيب­ورزی در تنگنايی و تهی دستی است .

• صبر و بردباری

واژه صبر در قرآن در بسياری از آيات مطرح شده و در مورد تبليغ دين بيشتر به صبر سفارش شده است. اي كساني كه ايمان آورده ايد، در كار دين صبور باشيد و يكديگر را به صبر سفارش كنيد و همواره مراقب دشمن باشيد و تقوای الهی پيشه كنيد .استقامت کن، همان گونه که به تو دستور داده شد و با کساني را که با تو به سوي خدا رو کرده اند، طغيان نکنيد؛ چرا که خدا از اعمال شما آگاه است . خود را از كار ناپسند باز دار و بر آسيبي كه بر تو وارد آمده است، شكيبا باش. اين حاكي از عزم و اراده تو در امور است.پيامبر(ص) خطاب به اصحاب خود مي فرمايد: آيا شما را آگاه نسازم که کدام يک از شما از نظر اخلاقي بيشتر به من شباهت داريد؟ گفتند: بله، يا رسول الله، فرمود: خوش اخلاق ترين، بردبارترين و در حق خويشان نيکوکارترين شما و کسي که در خشنودي و خشم از طرف خود بيشتر عدل و انصاف را رعايت نمايند .مؤمن در مقابل حوادث سخت و تكان دهنده ثابت و استوار و به هنگام ناخوشايندها محكم و پابرجاست. در بر ابر بلاها صبور و پر تحمل، در مقابل نعمت ها شاكر و به آنچه خداوند روزي اش ساخته قانع است. مؤمن به دشمنانش نيز تعدي نمي كند و بار خود را بردوش دوستانش نمي گذارد، مردم از او در آرامش هستند، هر چند جان و تنش در زحمت باشد.

• انصاف

پيامبر(ص) مي فرمايد:ای علی، سرآمد اعمال سه خصلت است:

1. از جانب خود درباره ديگران انصاف دادن؛
2.  مال را با برادران ايمانی در ميان نهادن
3.  هميشه در همه حال به ياد خدا بودن

امام علي(ع) خطاب به مالك می فرمايد:مبادا نسبت به مردم چونان حيوان درنده ای باشی كه خوردنشان را غنيمت شماری؛ زيرا آنان دو دسته­اند: يا به دين تو برادرند و يا به آفرينش با تو برابرند. مبادا افراد خوش كردار و بدكردار به نزد تو برابر باشند كه اين باعث دل سردي خوش كردار از نيكوكاري و دل گرمي بدكردار از بدكاري گردد . حق مردم را از جانب خود و اطرافيان مخصوص و خويشاوندان نزديك و آن كس را كه از رعيت خويش دوست مي داري، به انصاف رعايت نمای .بايد كه دوست د اشتنی ترين كارها در نزد تو كارهايی باشد كه با ميانه ­روی سازگار­تر و در دادگري دمسازتر است .

منبع    

نظری،آمنه(1393)، تأثیر بازاریابی داخلی بر رفتار شهروندی مشتری،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت بازرگانی،دانشکده علوم انسانی

  از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید