استرس و اعتیاد

پژوهش های زیادی نشان داده اند که افراد سوء مصرف کننده ای که دچار مشکلات روانشناختی مثل استرس، اضطراب و افسردگی می شوند، برای تسکین حالات هیجانی آزاردهنده از مواد استفاده می کنند . به بیان دیگر این افراد مصرف مواد را به عنوان یک راهبرد مقابله ای اجتنابی، منفی و ناکارامد برای کاهش مشکلات خود به کار می برند. همچنین برخی از سوء مصرف کنندگان مواد را به خاطر تسکین اضطراب و کاهش احساسات پرخاشگرانه مصرف می کنند .زندگی افراد دچار سوء مصرف مواد پر از استرس های گوناگون است. این افراد ممکن است روزانه با دهها مورد استرس برخورد داشته باشند، آنچه اهمیت دارد نوع مقابله نمودن با این استرس هاست.

درباره نقش استرس در شروع و تداوم اعتیاد توافق بر این نکته است که فشار روانی خود به خود سبب ساز نمی باشد بلکه عاملی در این میانه نقش واسطه را بازی می کند و آن فقدان مهارت های مقابله ای است. بعبارت دیگر مقابله به عنوان متغیر تعدیل کننده است که در رابطه بین وقایع تنیدگی زا و پیامد های آن نقش بازی می کند و از طرفی الگوهای مورد استفاده معتادین الگوی ناکارآمد و بی اثر است که نیاز به آموزش راهبردهای موثر را می طلبد .همگی بر این نکته تاکید دارند که عوامل بی شماری از جمله انواع استرس های اجتماعی،اقتصادی و روانشناختی در زمینه سازی و بروز اعتیاد نقش دارند. بررسی های انجام شده درباره استرس بر این نکته مهم تاکید دارند که کیفیت رفتار، صرفا ناشی از استرس نیست بلکه آنچه سلامت رفتار را پیش بینی می کند شیوه ارزیابی فرد از استرس و روش ها مقابله با آن است. سوء مصرف مواد و الکل ممکن است زمانی که خواسته های موقعیتی فراتر از توان مقابله ای فرد باشد رخ دهد و مصرف الکل و سایر مواد به عنوان تنها روش دستیابی به پیامد های مطلوب تلقی گردد، بنابراین ناتوانی در رویارویی با عوامل استرس زا و این باور که مصرف الکل و مواد نتایج مطلوبی را در پی خواهد داشت، پایه گسترش و روی آوردن به مصرف مواد است .

 مدیریت استرس

تاریخچه درمانی مدیریت استرس

تا مدتی پیش بسیاری از برنامه های مدیریت استرس مبتنی بر الگوی مکانیکی بودند و صرفا به سلامتی جسمانی توجه داشتند. پس از اطلاع اولیه از ارتباط میان استرس و بیماری، دوره های طراحی شده برای برخورد با استرس بر روش هایی تاکید کردند که نشانه های جسمانی استرس را تخفیف بدهند. در این کلاس ها اغلب یک یا دو روش رسیدن به آرامش و آرمیدگی تاکید می گردید تا بخصوص تنش عضلانی از میان برداشته شود. این روش ها که تنها به نشانه ها توجه دارند ؛ جزء جسمانی کمکی به از میان برداشتن علل استرس ؛ اچزاء ذهنی، عاطفی یا معنوی نمی کردند و در نتیجه نشانه های استرس دوباره پیدا می شدند. در جبهه های متفاوت، مهارت های مقابله ای از قبیل تغییر دادن ساختار شناختی، مدیریت بر زمان و یادداشت برداری در جلسات خصوصی درمان آموزش داده می شد و دیری نگذشت که این روش های مقابله جایگاه خود را در آگاهی عمومی پیدا کرد. حامیان الگوی سلامتی درصدد برآمده اند که مهارت های رسیدن به آرمیدگی و مهارت های مقابله ای را برای مدیریت بر استرس و برای مهار آن وحدت بخشند.

این کار مستلزم آن است که انسان را چیزی بیش از یک وجود جسمانی در نظر بگیریم و با علل استرس نیز مانند نشانه های استرس برخورد نماییم. توجه اصلی الگوی سلامتی به پیشگیری از بروز ناخوشی و بیماری و افزایش سلامتی است.از آن گذشته هدف این است که مسئولیت التیام را به خود اشخاص واگذار کنیم. برنامه های موفق درمان استرس به فلسفه سلامتی و برخورد کل نگرانه با آن توجه دارند و تاکید می ورزند که کل از مجموعه اجزاء تشکیل دهنده آن بزرگتر است. یک برنامه جامع برای مهار استرس و مدیریت بر آن صرفا برای کاستن از استرس تلاش نمی کند، به جای آن می خواهد به طرزی موثر و کارامد با آن روبرو گردد. این فرایند مدیریت به تمامی جنبه های سلامتی شخص توجه می کند. همچنین استفاده از روش های مقابله و روش های رسیدن به آرمیدگی برای حفظ آرامش درونی به دست آمده مورد تاکید هستند. به زبان ساده تر مدیریت بر استرس  موثر دربرگیرنده مطالب زیر است:

•  داشتن آگاهی دقیق از واکنش بدن به استرس
•  داشتن اطلاعات موثق درباره ی عوامل ذهنی،جسمانی،عاطفی و معنوی در ارتباط با استرس
•  استفاده از انواع روش های مقابله ای برای از میان برداشتن استرس
•  استفاده منظم از روش های رسیدن به آرمیدگی و حفظ تعادل حیاتی بدن
•  ارزیابی ادواری اثربخش بودن مهارتهای مقابله ای و روشهای رسیدن به آرمیدگی.

تعریف مدیریت استرس به شیوه شناختی ,  رفتاری

برنامه آموزشی مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری ترکیبی از تکنیک های آرمیدگی و تکنیک های شناختی رفتاری است. این برنامه شامل ترکیبی از انواع گوناگون آرمیدگی تصویر سازی و دیگر تکنیک های کاهش اضطراب را با رویکرد های شناختی-رفتاری معمول، مانند بازسازی شناختی، آموزش مقابله ای موثر ، آموزش ابراز گری و مدیریت خشم است. این تکنیک ها همه در یک برنامه گروهی  که شامل  ده مبحث هفتگی است گرد آمده است، همچنین در این برنامه برخی از استرس زاهای موقتی زندگی بیماران به منظور کاربرد این تکنیک مطرح شده است .

اهداف و مزیت های مدیریت استرس

اهداف طراح این برنامه عبارتند از:

•  جمع آوری اطلاعات برای افراد در مورد منابع استرس، ماهیت پاسخ های استرس در انسان و انواع راهبرد های مقابله ای که در مواجهه با استرسزاها به کار می روند،
• آموزش مهارتهای کاهش اضطراب، از قبیل آرمیدگی عضلانی تدریجی و تصویر سازی آرامبشخش،
• تعدیل و اصلاح ارزیابی های شناختی ناسازگار با استفاده از بازسازی شناختی،
• ارتقاء مهارت های حل تعارض بین فردی و ارتباطی از طریق آموزش ابراز گری و مدیریت خشم
• افزایش دسترسی و استفاده از شبکه های حمایت اجتماعی از طریق مهارت های بین فردی و ارتباطی اصلاح شده. برنامه مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری برای توجه به مسائلی چون، فقدان کنترل شخصی، خواست های مقابله ای، انزوای اجتماعی و اضطراب و افسردگی، سازماندهی شده است که همگی در بیماران مزمن و سخت جسمی، برجسته می باشند .

مدیریت استرس به شیوه شناختی, رفتاری چهار نوع مزیت دارد: اولین مزیت این نوع درمان این است که بیمار نگرشی را نسبت به زندگی می پذیرد که شامل توانایی بیشتر برای سازگاری با وقایعی است که فرد نمی تواند آنها را تغییر دهد. دومین مزیت آن ایجاد تغییر مثبت در خود پنداره است به گونه ای که فرد بیشتر خودش را قادر به مدیریت استرس می بیند. تغییر در این ابعاد احتمالا نتیجه مستقیم بازسازی شناختی و آموزش مهارت های مقابله ای است که موجب ایجاد راهبرد های مقابله ای شناختی سازگارانه تری می شود . سومین مزیت این درمان تغییر در روابط بین فردی است که احساسات قویتر ارتباط با دوستان و اعضای خانواده و همدلی بیشتر با سایر افراد را در برمی گیرد. درمرحله چهارم این تغییرات احتمالا مرتبط با آموزشها و دریافت حمایت اجتماعی است و به وسیله ابراز هیجانات و حمایت ایجاد شده به وسیله تجارب گروهی بهبود می یابد .مرپیدا کردن احساس عمیق تری از هدف در زندگی و تمرکز بیشتر روی اهداف و اولویت های مهم می باشد. این بعد پیشرفته ترین ساختاری است که به وسیله مداخله مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری ایجاد می شود و ممکن است بیشترین ارتباط را با ابراز هیجانات و فرایندهای شناختی ایجاد شده به وسیله تجارب هیجانی داشته باشد. به نظر می رسد که بیان احساسات و بیان و پردازش افکار در مورد وقایع استرس زای زندگی، سازگاری هیجانی را تسهیل می کند. همچنین ممکن است منجر به ایجاد ملاحظه مجدد نسبت به زندگی، اهداف و اولویتهای مشخص گردد.

 طرح کلی برنامه آموزشی

پنج گام تکنیک های مدیریت استرس که در این برنامه مورد استفاده قرار گرفته اند، عبارتنداز:

• بازسازی شناختی
• آموزش مهارتهای مقابله ای
• آموزش ابراز گری
• مدیریت خشم و ایجاد حمایت اجتماعی

برای آموزش هر کدام از این تکنیک ها به شرکت کنندگان، یک الی سه جلسه در نظر گرفته شده است. هر موضوعی با اطلاعات زمینه های معرفی شده است و تمرینها به گونه ای طراحی شده است تا آگاهی فرد را در مورد فرایندهای ظریف پاسخ  استرس افزایش دهند که این تمرینها مبتنی بر تکنیکهای آموخته شده می باشند. این کار با معرفی منطق تکنیک و گامهایی برای اجرای آن دنبال می شود. در هر جلسه، هریک از این تکنیکها با استفاده از مثال هایی از استرس زاهای جاری در زندگی شرکت کنندگان به کار گرفته می شود. هر جا که امکان داشته باشد، از بازی نقش و تشکیل زوج های دوتایی استفاده می شود تا ماهیت تعاملی تجربه افزایش یابد. تعیین تکلیف خانگی، تکنیکهای آموخته شده در جلسه را تقویت می کند.این برنامه، یک مداخله ی ساخت یافته ی ده  جلسه ای است که هر جلسه با آموزش آرمیدگی آغاز می شود. که شامل تمرین تکنیکهای آرمیدگی است. قسمت دوم هر جلسه به آموزش تکنیکهای شناختی-رفتاری میپردازد که با مسائل مرتبط با سلامت بیماران درآمیخته می شود. ویژگی خاصی که این برنامه مدیریت استرس را از دیگر برنامه ها متمایز می کند این است که برنامه حاضر به صورت گروهی، طراحی شده است.

در طی برنامه رهبر گروه:

•  به عنوان الگوهای نقش مقابله ای، همراه با اعضای گروه فعالیت می کنند؛
•  ابراز هیجانی را تشویق می کنند و برای جستجوی حمایت اجتماعی, هیجانی، فرصت فراهم می کنند؛
•  به اعضا می آموزند که چگونه حس اطمینان را جایگزین احساس تردید کنند ؛
•  استفاده از مقابله اجتنابی را منع کرده و پذیرش و چارچوب دهی مجدد را به عنوان پاسخ های مقابله ای تشویق می کنند .

تکنیک های مدیریت استرس و تمرین آرمیدگی می توانند از طریق کاهش سطح استرس فرد به کاهش تاثیر استرسها کمک کنند. مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر آن است تا حس کنترل، خودکارامدی، عزت نفس، مقابله کارامد و حمایت اجتماعی را در فرد استرسی افزایش دهد. این تغییرات حالات خلقی منفی و انزوای اجتماعی را کاهش می دهد و کیفیت زندگی را ارتقاء می بخشد .

منبع

توکلی طامه،حسین(1394)، آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افکار غیرمنطقی و تاب­آوری در معتادان،پایان نامه کارشناسی ارشد،روانشناسی بالینی،دانشگاه علامه طباطبایی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید