اخلاق و فضای مجازی

میلیون ها کاربر در اینترنت در اقصی نقاط دنیا قرار دارند که سبب پیدایش یک اجتماع بزرگی از انسان ها شده که آن ها را در کنار یکدیگر قرار داده است به این اجتماع، اجتماع مجازی گفته میشود.آن چیزی که در یک اجتماع مجازی یک مفهوم اساسی به شمار می آید، مفهوم هنجار است. سوالی در اینجا مطرح می شود این است که آیا دنیای مجازی جهانی کاملاً جدید و مجزا و تابع قواعد خاص خود است یا جهانی جدید ولی تابع همان قوانین واقعی و عینی؟

با وجود این واقعیت که دنیای مجازی وابسته به دنیای عینی است، در انتقال از دنیای واقعی به دنیای مجازی فرهنگ مجازی ایجاد می شود که در آن کاربر بدلیل آزادی عمل بیشتر با ارزش هایی روبه رو می شود که در اثر ارتباط با خانواده و دوستان به دست نیامده است بنابراین در این حالت او پیوند میان جهان واقعی و مجازی را به دلیل فقدان ارتباطش در نظام کنش های متقابل با گروه های واقعی از دست داده و خود به بازتعریف هنجارها و ارزش ها حتی نقد و مشروعیت زدایی هنجارهای اجتماعی از طریق گروه های اینترنتی می پردازد و بدین ترتیب ناهنجارهای اجتماعی در اجتماعات واقعی هستیم، چرا که در فضای اجتماعات مجازی، فشار اجتماعی که از دیدگاه جامعه شناسان برجسته ای مثل دورکیم  که مهم ترین عنصر پیروی و تبعیت از هنجارهای اجتماعی است، وجود ندارد و یا بسیار ضعیف است. یعنی آن قدرت و کنترل کننده قواعد و هنجارهای اجتماع واقعی دیگر در فضای مجازی وجود ندارد و این سبب شده که افراد منحرف با راحتی خیال بیشتری در این فضای مجازی مبادرت به ساختن هنجارهای اجتماعی مطلوب خود شوند. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که همزمان با شکل گیری هنجارهای جدید اجتماعی در اجتماعات مجازی فرایند بازتولید هنجارهای اجتماعی واقعی نیز انجام می گیرد و علی رغم گمنامی و بدون جسم بودن در دنیای مجازی، این اجتماع نیز از همان قوائد اجتماعات واقعی پیروی می کند و این همان بیان ارتباط دائمی میان دو اجتماع واقعی و مجازی است.

اینترنت جز یک فضای مجازی چیز دیگری نیست اما همین دنیای مجازی آنقدر توانمند و انعطاف پذیر است که تحولات گسترده ای را در زندگی ما ایفا می کند. اینترنت به لحاظ خصوصیت بالقوه اش علاوه بر اینکه یک مفهوم تکنولوژی به معنای عام ابزاری است به عنوان یک رسانه جمعی، فضایی مجازی برای کاربران خود به وجود آورده که هم باعث تقویت و هم باعث تخریب اخلاق و روابط انسانی اجتماعی افراد می شود و تا آنجا به پیش می رود که حتی می تواند به تغییر اخلاق فردی و اجتماعی نیز بیانجامد از این رو در ده های اخیر به یک موضوع چالش برانگیز برای محققان علوم رفتاری و روانشناسی و جامعه شناسان تبدیل شده است. اینکه چه معیار اخلاقی برای کنترل پیامدهای منفی آن وضع شود چیزی نیست که مورد توافق همگان باشد.

اخلاق اینترنتی (مجازی) به عنوان یک نوع اخلاق حرفه ای محسوب می شود و این اخلاق حرفه ای نیز به نوبه ی خود زیرمجموعه ی اخلاق اجتماعی قرار می گیرد که موضوع علم اخلاق است. اخلاق حرفه ای نقطه تلاقی علم اخلاق و تکنولوژی محسوب می شود. با این بیان همانطوری که اخلاق دارای بار ارزشی است، اخلاق جهان مجازی نیز به تبع آن چنین ویژگی خواهد داشت یعنی قواعد و اصول اخلاقی باید توسط کاربران و کارگزاران در فضای مجازی با توجه به منافع، فرهنگ و ارزش ها و اعتقادات مورد پذیرش جمع در جامعه وضع گردد بدین ترتیب اخلاق فردی تابع جامعه خواهد بود تا تناقضی ایجاد نشود. در این راستا اخلاق حرفه ای مربوط به دنیای مجازی نیز باید طوری باشد که هم اخلاق فردی را مورد توجه قرار دهد و هم فرهنگ کلی جامعه را. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که اخلاق در رسانه ای مانند اینترنت به سبب حساسیت های خاص خود همواره تحت تأثیر سیاست و اقتصاد و آموزش های برگرفته از ایدئولوژی های آن جامعه است.

نقش و تأثیر اخلاق اغلب در مواردی که قدرت تصمیم گیری پیرامون خوب و بد بودن وجود ندارد بیشتر خود را نمایان می سازد. مواردی که وزنه های استدلالی طرفداران دو سوی تصمیم گیری های یکسان است مواردی که ممکن است یک تصمیم گیری نادرست پیامد فاجعه آمیز اخلاقی را در جامعه به بار آورد چیزی که از آن به عنوان ابهام در ارزش ها یاد می شود همانند آزادی بیان و حفظ حریم خصوصی افراد و مسائل خصوصی خانوادگی، سرگرمی نوجوانان با بازی های کامپیوتری و پیامدهای نکوهیده و غیرقابل جبران آن همانند اعتیاد کامپیوتری و خشونت های ناشی از آن، برحق بودن آگاهی مردم از مسائل روز و حفظ امنیت ملی و تحریف حقایق، ایجاد سود و منفعت بیشتر برای صاحبان و کارگزاران برنامه ها و اعمال هزینه های اقتصادی برای کاربران، که این ابهامات وقتی پای اخلاق و تعهد اجتماعی در کار نباشد هرکسی خود را مجاز می داند با هر بهانه ای به حریم ها نزدیک شده و مرزهای اخلاقی را زیر پا بگذارد. بنابراین اساس و بنیان تعامل میان اخلاق و دنیای مجازی را مبتنی بر پاسخگویی به پرسش های زیر دانست: آیا می توان یک قاعده و اصول اخلاقی برای همه شرایط و فرهنگ ها برای کلیه کاربران و کارگزاران تدوین نمود؟ در صورت تدوین چنین معیاری، منبع و سرچشمه این معیارها و هنجارها چیست؟ کاربران؟ کارگزاران؟ روانشناسان علوم اجتماعی و یا هنجار اجتماعی و قاعده پذیرش عمومی جامعه؟ دیدگاه های متفاوت و گاه متناقضی در این زمینه وجود دارد:

الف) عده ای ضمن جداکردن حیطه اخلاق حرفه ای و مجازی از اخلاق اجتماعی در دنیای واقعی معتقدند که این خود کاربر کارگزار است که با توجه به نیازهایش تشخیص می دهد که چه چیزی پسندیده و خوب است و چه چیزی بد و ناپسند بوده و به ضررش تمام می شود مطابق با این دیدگاه اخلاق در دنیای مجازی جدا از اخلاق در دنیای واقعی یعنی تطابق اخلاق فردی و اجتماعی بر تکالیف اخلاقی موجود در جامعه، در نظر گرفته می شود که این خود زمینه ساز یک دیدگاه نسبی گرایانه در مبحث اخلاق است به عنوان مثال دروغ و توهین به افراد و یا ارائه مشخصات دروغین برای کسب موقعیت بهتر، در یک فضای مجازی مجاز شناخته می شود در صورتی که همان مورد در اخلاق واقعی حاکم بر جامعه جرم محسوب شده و مطابق با قانون با آن رفتار می شود. در اینجا معیار اخلاقی معیار خود محوری است که بر اساس مطلوب کاربر و کارگزار تعیین می گردد و بدین ترتیب ما به عدد استفاده کننده ها ملاک اخلاقی خواهیم داشت.

ب) اکثر صاحب نظران با دیدگاه اخلاق خود محوری در کاربران مخالفند و در عوض به یک قاعده و قانون کلی معتقدند و قبول دارند که اخلاق حاکم بر رسانه و اینترنت از حوزه های فرعی اخلاقی عملی است اما از آنجائی که اخلاق را مطابق با فرهنگ و اولویت ها و منافع ملی و سودمندی های همه افراد جامعه می دانند و همچنین بدلیل وجود تنوع فرهنگ و ارزش های موجود در جوامع مختلف، وضع چنین قانون کلی و جهان شمول اخلاقی را کاری بسیار مشکل می دانند چرا که ممکن است در سطح بین المللی، معیار اخلاقی در یک جامعه، مورد پذیرش در جامعه دیگر نباشد.

ج) گروهی دیگر نیز معتقدند که این منافع و اولویت ها هستند که اخلاق سازی می کنند. منطبق بر این دیدگاه حوزه های دیگر به جای اینکه تحت لوای حوزه اخلاق و تکالیف اخلاقی باشند، آنرا تحت الشعاع خود قرار می دهند همانند اولویت های اقتصادی در جوامع اقتصاد گرا که کاربران ملزم به پرداخت هزینه های غیرواقعی هستند بدین معنی که دارایی و ثروت، ارزش اخلاقی برتر محسوب شده و تمام روابط اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار می دهند. طبق این سه رویکرد گفته شده که در سطوح مختلفی از نسبیت گرایی قرار دارند هر کدام به نوبه خود دارای ایراداتی هستند از جمله سلب مسئولیت از افراد، شکاکیت های اخلاقی که امکان داوری مطلق را از بین می برد، بی ثمری احکام اخلاقی، تناقض در میان امور همانند اصلاح و جنایت، خیرخواهی و شرارت، خدمت و خیانت و… که در نهایت به سست شدن پایه ها و شالوده های اخلاقی زندگی عمومی منجر می شود. منطبق بر چنین دیدگاه هایی، ارزش های انسانی در قبال سود بیشتر صاحبان تکنولوژی در محیط های رقابتی محکوم به فناست.

د) رویکرد دیگر، رویکردی حقیقت گرایانه و مطلق گرایانه به اخلاق است یعنی یک اخلاق حق مدارانه که شامل همه حیطه های فرعی اخلاق می شود در این دیدگاه اخلاق مفهومی مطلق، عام و جهان شمول بوده که گرانبار از مسئولیت پذیری افراد و همچنین حافظ همه شئونات و ارزش های انسانی، فرهنگی و دینی افراد است. دیدگاهی که مورد قبول اندیشمندان اسلامی است. پاسخ این رویکرد به این سوال که آیا بایدها و نبایدهای اخلاقی، ویژگی های نسبی داشته باشد و تنها در زمان و مکان خاص و جامعه ویژه و برای شرایط مشخص معنا پیدا می کنند؟ پاسخی منفی خواهد بود به عبارت دیگر ایجاد یک معیار اخلاقی بر طبق سلایق افراد، اوضاع متغیرهای اجتماعی و آداب و رسوم جامعه (چه در جهان واقعی و چه در جهان مجازی) که از ویژگی های رویکرد نسبی گرایانه پیرامون اخلاق است مورد قبول نخواهد بود.

منبع

ولدی، آمنه(1395)، بررسی تاثیر شبکه های مجاری(اینستاگرام) بر مولفه های هویت جمعی(قومی، ملی و فراملی) و شهروند حرفه ای، پایان نامه کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید