ویژگیها وملاکهای شایستگی معلم

طبق عقاید صاحبنظران تعلیم و تربیت روان­شناسان و جامعه­شناسان، معلم عامل بسیار مهمی در آموزش و پرورش به شمار می­رود. سازمان مدرسه، برنامه و وسایل آموزشی هرچند که نقش مهمی را دارا می­باشند اما در مقایسه با اهمیت معلم، ارزش بسیار کم­رنگ­تری دارند. زیرا این معلم است که به همه­ی آنها حیات  می بخشد. به اعتقاد ارسطو کسانی که کودکان را تربیت می­کنند باید بیش از افرای که آنان را بار می­آورند مورد احترام قرار گیرند. زیرا اینان تنها زندگی را به کودک می­بخشند در حالی که معلمان هنر بهتر زیستن را به او یاد می­رهند. مشهورترین پژوهش موجود در زمینه شخصیت معلم و رابطه آن با کارآیی به وسیله­ی رایانز ، در ایالات متحده انجام شد.وی با تدوین مقیاس درجه­بندی مخصوصی برای ارزیابی ویژگیهای معلم دریافت که معلم فوق فردی گرم، درک کننده، صمیمی، مسئول، منظم، خلاق و پرشور و شوق است. انجمن تربیت معلم امریکا با توجه به ماهیت تعلیم و تربیت در دنیای امروز، ویژگیهای مورد نیاز معلم را به صورت زیر خلاصه می کند:

• دارابودن معرفت و مهارت در فعالیتهای شغلی.
• عرضه کردن معرفت و مهارتهای خود در کلمات و اشکالی برای دانش­آموزان قابل فهم
• علاقه­مندی به رشد و تکامل کودکان.
• محترم شمردن آزادی، رشد و پیشرفت همه­ی دانش­آموزان و اعتقاد به اینکه آنان می­توانند پیشرفت کنند. البته این امر در صورتی ممکن خواهد بود که خود معلم پیوسته در حال پیشرفت باشد.
• افزایش معلومات و مهارتهای خود به صورت مستمر.
• برقراری روابط دوستانه با افراد اجتماع و سازگار ساختن خود با آداب و رسوم محلی.
• اعتقاد به استدلال در امور و توانایی بررسی و تجزیه و تحلیل مشکلات و مسائل شخصی، اجتماعی و تربیتی.
• صادقانه دوست داشتن کودکان از هر طبقه و در هر شرایط.
• ارزشیابی فعالیتهای خود و دانش­آموزان بر حسب مقتضیات زندگی و اصلاح فعالیتهای نامطلوب.
• مهارت در همکاری با دیگران.

بررسی آثار و آرای صاحبنظران نشان می­دهدهر کس بنا به برداشت خود از شغل معلمی، ملاکهای شایستگی خاصی را برای آن در نظر می­گیرد.

سیف ،مهمترین ملاک شایستگی برای معلمان را بقرار زیر عنوان می­کند:

• توانایی جذب دانش آموزان
• توانایی اداره­ کلاس و هدایت دانش­آموزان
• توانایی ایجاد یادگیری در دانش­آموزان
• داشتن مهارت در روشهای آموزش
• فراهم کردن زندگی شاد و سعادتمندانه برای دانش­آموزان.

 در ادامه هریک از ملاکهای شایستگی به اختصار توضیح داده می شود:

توانایی جذب دانش آموزان: این ملاک دارای سابقه­ای تاریخی و طولانی می­باشد. سقراط و افلاطون در زمره­ معلمانی بودنی که در جذب دانش­آموزان به دور خویش و جلب علاقه­ی آنان به بحثها و مذاکره، شهره­ آفاق بودند. در این راستا، بسیاری از معلمان بزرگ اسلامی  ایرانی در توانایی جذب دانش­آموزان و طلاب از گوشه و کنار جهان به جلسات درس و بحث خود شهره بودند.بررسیها نشان می­دهد که امروزه صاحبنظران این ملاک را به دلیل آن که دانش­آموزان را بعنوان وظیفه به کلاسها می­روند و نه بطور دلخواه ملاک مناسبی برای شایستگی معلم به حساب نمی­آورند.

توانایی اداره­ کلاس و هدایت دانش­آموزان: برخی از پرورشکاران توانایی معلم را در اداره­ کلاس، حفظ نظم و انظباط در میان دانش­آموزان و هدایت یادگیری آنان، یکی دیگر از ملاک هاي شایستگی معلم به حساب می­آورند. مطالعات نشان می­دهد چه در آموزشهای سنتی که حفظ نظم و انضباط کلاس درس و به خصوص هدایت تک تک دانش­آموزان در جریان یادگیری از خصوصیات معلمان موفق محسوب می­شد و چه در نظامهای آموزشی نوین که آموزش عمدتاً به یاری و کمک مواد آموزشی صورت می­پذیرد. هدایت دانش آموزان و نه انتقال دانش به آنان، وظیفه اصلی معلمان به شمار می­رود.به نظر دست­اندرکاران مسائل تربیتی گرچه وظیفه­ اصلی معلمان فراهم آوردن شرایط مطلوب برای  یادگیری، دادن تکالیف، تمرین کافی و مناسب و رفع اشکالات دانش­آموزان می­باشد، اما مسئولیت اصلی یادگیری به عهده خود دانش­آموزان بوده و معلمان را نباید از بابت شکست آنان در یادگیری مقصر شناخت.

توانایی ایجاد یادگیری در دانش­آموزان:برخی از اندیشمندان این ملاک را از هر ملاک دیگر مهمتر دانسته و معتقدند از آنجا که هدف اصلی آموزش معلم، یاری و مساعدت به ایجاد یادگیری در دانش­آموزان می­باشد لذا معلم موفق و شایسته کسی است که دانش­آموزانش قادر گردند هدفهای تعیین شده برای درس او را به خوبی یاد بگیرند. بر اساس این ملاک، معلم و همچنین شرایط یادگیری فراهم شده توسط او مسئول یادگیری دانش آموزان هستند و نه خود آنان.

از طرف دیگر برخی از متخصصان این ملاک شایستگی معلم را چندان مورد توجه قرار نداده و به کسانی که به آن تأکید زیاد دارند، ایراد می­گیرند. به باور آنان معلم تنها بخش ناچیزی از عوامل مختلف و متعددی است که بر میزان یادگیری دانش­آموزان تأثیر می­گذارد، و در مقابل، عواملی چون:

• کمک و حمایت از اعضای خانواده،
• انگیزه­های خود دانش­آموزان
• شرایط مناسب کلاسی،
• امکانات و مواد گوناگون آموزشی
• کلاسهای خصوصی و معلمان سرخانه، در این امردخیل می­باشند.

از این رو نمی توان گفت که توفیق دانش­آموزان یک کلاس صرفاً مرهون معلم آن کلاس است.

داشتن مهارت در روشهای آموزشی: یکی دیگر از ملاکهای شایستگی معلم، تسلط وی بر روشها و فنون آموزشی می­باشد. به اعتقاد طرفداران این ملاک، معلم مانند هر صاحب­فن دیگر، هرچه بیشتر بر فوت و فن کارش مسلط باشد در تدریس خود موفق­تر خواهد بود.ملاک تسلط معلم بر روشها و فنون تدریس، بیش از همه مورد استفاده و تأکید مربیان مراکز تربیت معلم قرار دارد. زیرا هدف اصلی از تأسیس و دایر کردن دوره­های تربیت معلم در واقع ایجاد مهارتهای آموزشی در قالب روشها و فنون تدریس در معلمان آینده می­باشد. از این رو، بسیاری از صاحبنظران، این ملاک را بر دیگر ملاکها شایستگی معلم ترجیح داده­اند.

بهره­گیری از این ملاک، موجب می­گردد که تشخیص معلمان اثربخش از معلمان غیر اثربخش برای مسئولان نسبتاً آسان گردد. زیرا کافی است که صرفاً از آموزش معلمان مشاهده به عمل آید تا مشخص شود که هر گروه از معلمان کدام یک از فنون و روشهای آموزشی را در کلاس خود به کار میگیرند و آن هم به چه نسبتی. گرچه اظهار نظر قطعی در خصوص این که کدام یک از روشهای تدریس بهتر از روشهای دیگر است، در حال حاضر امکان­پذیر نمی­باشد، معهذا تنها اظهار نظر صریحی که صاحبنظران در این رابطه مطرح کرده­اند این است که هر یک از روشهای مختلف تدریس برای گروهی از هدفهای آموزشی مفید بوده و احتمالاً برای دیگر هدفهای آموزشی خالی از فایده می­باشند. اما آنچه که مسلم شده و به اثبات رسیده این است که دانش و آگاهی معلم از روشهای مختلف آموزشی امری ضروری است.

 فراهم کردن زندگی شاد و سعاتمندانه برای دانش­آموزان: درباره­ این ملاک گروهی از پرورشکاران را عقیده بر این است که محیط آموزشگاه و همچنین فعالیتهای آموزشگاهی باید برای دانش­آموزان به صورتی لذت­بخش و شادی آفرین جلوه کرده و به دور از هر گونه حالت کسالت­آور و یکنواخت باشد.

منبع

حاجی زاد،محمد(1390)،مقايسه مهارتهاي حرفه اي معلمان دروس علوم پایه و علوم انسانی دوره راهنمایی،پایان نامه کارشناسی ارشد،علوم تربیتی،دانشگاه آزاداسلامی

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید