نظریه های مربوط به هویت در جامعه شناسی

دیدگاه کنش متقابل نمادین

دیدگاه کنش متقابل نمادین به عنوان یکی از دیدگاه های مسلط روان شناسی اجتماعی مورد اقبال جامعه شناسان ، تلاش دارد بنیانهای نظری هویت را در قالب سازه های اجتماعی ارائه نماید . قضیه بنیادین در تعامل گرایی نمادین از این قرار است که مردم معانی نمادین را به اشیا ، رفتارها ، خودشان و دیگران الصاق می کنند ، و این معانی را طی تعامل منتقل می نمایند و بسط می دهند . افراد نه بر مبنای خصوصیات غیر انتزاعی اشیا ، بلکه بر مبنای معانی ای که این اشیا برای آنان دارند ، رفتار می کنند پس معانی و در نتیجه هویتها طی تعامل شکل می گیرند و بسط می یابند . هرچند تحربه فردی و ساخت شخصی معنا ، معانی مشترک اجتماعی را جرح و تعدیل می کند، هویتها ، شخص را بنابر روابط ضمنی شان ، در فضای اجتماعی قرار می دهند و نمادهایی اند که معانی شان بسته به کنشگران و موقعیتها تغییر می کند .

نظریه تعامل گرایان ساختی

 مانند منفورد کان، که متفکران این مکتب ، بر عملیاتی سازی مفاهیم تعامل گرایی نمادین نظیر خود ، گروه مرجع و یا ابژه اجتماعی ، به نحوی استاندارد که بتوان فرضیات را به طور تجربی آزمود ، تاکید داشتند .هدف غایی ایشان فراهم آوردن امکان طرح گزاره های تعمیم پذیر درباره رفتار انسان بود . بر این اساس کان، به سال  1950 آزمون بیست جمله معروف خود را به عنوان یک ابزار پژوهش عرضه داشت . به نظر کان ، خود که در کانون نظریه جامعه شناختی قرار دارد ، در تعامل اجتماعی و با درونی شدن ایستار های دیگران نسبت به خود شکل می گیرد . دیگرانی که فرد با آنها در تماس است یا به نحوی از آنان آگاهی دارد .کان دریافت که پاسخها به پرسش ؛ من کیستم ؟ را می توان به دو گروه اجماعی و نیمه اجماعی  تقسیم نمود .

پاسخهای اجماعی ، پاسخهایی در خصوص تشخیص هویت است که برای دیگران آشکارست یا می تواند آشکار باشد . مواردی مانند تعلق مذهبی ، جنسیت و تعلق طبقاتی جزئ پاسخهای اجماعی محسوب می شوند . اما پاسخهای نیمه اجماعی ، شامل آن دسته از پاسخها در خصوص تشخیص هویت است که خصوصی تر تلقی می شوند . مانند خوشحالی یا غمناکی ، بدبینی یا خوش بینی ، و از این قبیل .اما اهمیت و برجستگی پژوهش کان یکی توجه به این نکته بود که برجستگی موارد اجماعی تشخیص هویت برای تمام افراد صدق نمی کند و افراد در نضشان دادن وابستگی به سن ، جن سیت ، تحصیلات ، مشارکت در گروه و مانند اینها ،بسیار با یکدیگر متفاوت اند . دیگر اینکه با ابزار استانداردی مانند آزمون بیست جملهای ، می توان میزان تفاوت افراد با یکدیگر را در امر تشخیص هویت سنجید و بین این امور و سایر ویژگیهای آنان روابط همبستگی برقرار کرد .

نظریه تعامل گرایان فرایندی

هربرت بلومر، از جامعه شناسان مکتب شیکاگو  شخصیت برجسته تعامل گرایان فرایندی محسوب می شود . وی کار کان ،  را از ظرایف بی بهره و خالی از دقایق می داند . چرا که با بیست جمله نمی توان آن چنان که باید فرد را شناخت . اندیشمندان این مکتب عمدتا بر پژوه به روش مشاهده مشارکتی  تاکید می ورزند .به روایتی مکتب شیکاگو به واسطه اینکه به شدت بر فهم نظام معنایی یک فرد یا گروهی از افراد ، بدون تاکید بر کشف الگوهای تعمیم پذیر در رفتار انسان ، اصرار داشتند ،بیشتر انسان شناختی بود تا جامعه شناختی.

لذا تعامل گرایان فرایندی ، بر فرایندهای مذاکره  تاکید دارند . مذاکره دربارۀ اینکه افراد چه کسانی هستند ، برای تعریفهای طرفینی موقعیتها ، بنیادی محسوب می شود . این مذاکرات است که زمینه ارائه خود  یا مدیریت بیان  را فراهم می سازد . در نتیجه هویتها ، سازه های اجتماعی استراتژیک اند که طی تعامل ایجاد شده و دارای پیامدهای مادی و اجتماعی اند .زبان از دیگر موضوعات مورد علاقه رویکرد فرایندی است . در واقع ، از آنجا که معنا طی تعامل ساخته و پرداخته می شود ، زبان در این میانه نقشی اساسی بازی می کند . چه به طور مستقیم و در تعامل و چه به طور غیر مستقیم و از طریق انواع رسانه ها .

نظریه هویت

نظریه هویت تلاش برای طرح و توسعه یک نظریه خود هرچه صیقلی تر ، عمده ترین نیروی محرک اکثر نظریه پردازیها در دیدگاه کنش متقابل نمادین بوده است . آرایی که به رویکرد ساختی این دیدگاه نزدیک ترند ، تا رویکرد فرایندی آن . ماحصل این بحثها را می توان با اتکا بر پژوهشهای شلدون استرایکر ، جورج مک کال و ج.ال.سیمونز و پیتر بورک ، زیر عنوان مشترک نظریه هویت قرار داد ، اما به جهت تفاوتهایی که هر یک از نظریات دارند هریک به صورت مجزا و اجمالی توضیح داده می شوند .

نظریه هویت استرایکر

استرایکر، الگوی کنش متقابل نمادین خود را در قالب قضایای زیر جمع بندی می کند :

• بدیهی است که رفتار در دنیایی طبقه بندی شده صورت می گیرد و طبقات حامل معنایی اند مشتمل بر انتظارات رفتاری مشترک ناشی از تعاملات اجتماعی.
• نمادها در میان این مقولات طبقه ای ، مولفه های ریخت شناسی ساخت اجتماعی را که جایگاه خوانده می شوند ، نام گذاری می کنند . این جایگاه ها حامل انتظارات رفتاری مشترک اند که نقش خوانده می شوند.
• کنشگران در یک ساخت اجتماعی ، یکدیگر را نامگذاری می کنند ، و اشغال کننده های جایگاهها می نامند ،و در نتیجه به استناد انتظارات مربوط ، با یکدیگر رفتار می کنند .
• کنشگران در یک ساخت اجتماعی ، خودشان را نام گذاری می کنند .انتظارات درونی شده را مطابق با رفتار خودشان می آفرینند و با به کار گیری ویژگیهای جایگاهی درباره خودشان است که خود ، متشکل از مجموعه ای از هویتهای مجزا را بسط می دهند .
• کنشگران تنها به دنبال آفرینش هویتها نیستند ، بلکه می خواهند آنهارا پایدار و یکپارچه نگه دارند.
• کنشگران ترجیح میدهندهویتهایشان قرین احساسات مثبت باشدازاینرو افراد ترجیح می دهنددرباره خودشان خوب فکرکنند .
• هویتها نیروهای انگیزشی اند . هویتها واجد مهار و نفوذ بر رفتاری اند که آنها را موجه یا نمادین می سازد.
• تعهدات ، هویتها را ثابت و پایدار کرده اند . وجاهتی که شخص در شبکه روابط اجتماعی اش دارد، هویت مربوط به آن شبکه را تقویت می کند .
• رفتار برون شد روند نقش سازی است که در تعامل تعاریف خود و واکنشهای دیگران ، دخالت دارد . رفتار اجتماعی به طور کلی دست به گریبان تعامل مدعیات هویت و تایید یا انکار چنین مدعیاتی است.

نظریه هویت مک کال و سیمونز

برخلاف استرایکر، که بیشتر بر ساخت اجتماعی بیرونی و ساخت خود تاکید دارد ، مک کال و سیمونز، با تجمیع ساخت اجتماعی و روندهای خود در تعامل ، بر نقشها بیشتر تاکید می کنند . نقشهایی که نوعاً ، همچنان که افراد در پی تحقق اهداف و طرحهای گوناگون خودشان اند ، ساخته و پرداخته می شوند . بنابراین ،یک هویت نقش، آن ویژگی و آن نقشی است که فرد برای خودش به عنوان اشغال کنندۀ یک جایگاه اجتماعی خاص قائل می شود .از این رو هویت نقش یک تصور خیالی از خود فرد – اغلب به طور ذهنی – در یک جایگاه می سازد . پس هر هویت نقش یک بخش قراردادی متصل به جایگاهها در ساخت اجتماعی ، و به همان ترتیب یک بخش منفرد  ساخته شده در تخیلات افراد دارد .

از سوی دیگر مک کال و سیمونز اظهار  می دارند که یکپارچگی هویتهای نقش افراد در اینکه چگونه عناصر یک هویت با یکدیگر جور در آیند ، و در اینکه سازگاری آنها در میان هویتهای نقش ، سلسله مراتبی از رجحان وجود دارد . این سلسله مراتب می تواند چنان که شرایط تعیین می کند ، جابه جا شود و تغییر کند ، لیکن تا حدودی پایدار می ماند .این رجحان ، بازتاب چشم انداز آرمانی شده افراد ،شدتی که این آرمانها را مخاطبان حمایت کرده اند ،میزانی که افراد خودشان را به این هویتها متعهد ساخته اند ، پاداشهای درونی و برونی همران به یک هویت ، و مقدار سرمایه گذاری قبلی در زمان و انرژی است که به یک هویت اختصاص یافته است .آنها پاداشها را در سه نوع اصلی طبقه بندی می کنند :نخست پاداشهای بیرونی نظیر پول یا دیگر مشوقهایی که برای همه مشهودند. دوم پاداشهای درونی همچون رضایت ، افتخار و راحتی که وسایل تشویق کمتر مشهودی – برای افراد- ارائه می کنند.سومین و مهم ترین پاداش ، برای یک هویت ، حمایت نقش است که به اعتقاد مک کال و سیمونز با ارزش ترین پاداش ها محسوب می گردد .

این مذاکرات تحت تاثیر آنچه مک کال و سیمونز برجستگی هویتها می نامند ، قرار دارند .هویتهیی که برای تعامل بلافصل در دسترس اند ، بالاترین جایگاه را در سلسله مراتب رجحان فرد دارند . این برجستگی هویتها به قول مک کال و سیمونز یک خود موقعیتی را تشکیل می دهند که بیشترین ارتباط را با تعامل حاضر دارد .اما ترجیحات این خود موقعیتی ، سیال و تغییر پذیرست .درمقابل ، خود آرمانی پایدارتر است . خود آرمانی شخص در اینکه کدام هویتها باید در یک تعامل برجسته باشند و اینکه چطور در تشکیل یک خود موقعیتی دخالت کنند نفوذ دارد . علاوه بر سلله مراتب رجحان ، عوامل دیگر نیز بر شکل گیری یک هویت موقعیتی  تاثیر دارند . نیازهایی که فرد برای حمایت از یک هویت احساس می کند ، پاداشهای بیرونی و درونی ای که به واسطه ادعای یک خود موقعیتی دریافت می شوند ، و فرصت برای اجرای سود آور یک نقش در رابطه با یک خود موقعیتی ، همگی شکل گیری هویت را متاثر می سازند . به نظر مک کال و سیمونز همه این عوامل ، استفاده یا تقویت کننده های بالقوه ای برای نقشهایی اند که از ادعای یک هویت بیرون زده اند .

نظریه هویت پیتر بورک ، نظریه کنترل هویت

تلاشهای پیگیرانه برک در دهه هشتاد تا به امروز ، در قالب نظریه هویت وی تبلور می یابد . بنابر این نظریه ، روند هویت ، یک نظام کنترل ، به خصوص یک نظام کنترل ادراک است .بدین ترتیب مفروض مهم برک در نظریه کنترل هویت ؛ عنوانی که وی بعدها برای نظریه هویت خود برگزیداز این قرار است که افراد در موقعیتها با هدف جفت و جور ساختن ادراکات از خودشان با استانداردهایی که برای خودشان دارند ، بصورت خود تنظیم عمل می کنند . این خود تنظیمی پیوسته ساری و جاری است و اغلب به کمترین میزان توجه و مداقه نیاز دارد . بنابر این ، کنشگران زمانی توجه شان جلب می شود که اوضاع متعادل پیوسته موافق ،در موقعیتی بر هم بخورد .

هنگامی که یک هویت فعال می شود ، یک یا چند حلقه بازخورد به کار می افتد . هر حلقه چهار مولفه دارد : یک استاندارد داخلی هویت یا مجموعه مرجع  ، یک درونداد از موقعیت ؛ ادراکات معانی مرتبط با خود ، یک روندی که این درونداد را با استاندارد مقایسه می کند یک مقایسه گر و یک برونداد.مفهوم مهم بورک، در نظریه کنترل هویت از این قرار است که افراد در موقعیتها با هدف جفت و جور ساختن ادراکات از خودشان با استانداردهایی که برای خودشان دارند ، به صورت خود تنظیم عمل می کنند . این خود تنظیمی پیوسته ساری و جاری است و اغلب به کمترین میزان توجه و مداقه نیاز دارد. کنشگران زمانی توجه شان جلب می شود که اوضاع متعادل ، پیوسته موافق در موقعیتی بر هم بخورد.

هنگامی که یک هویت فعال می شود ، یک یا چند حلقه بازخورد به کار می افتد . هرحلقه چهار مولفه دارد : یک استاندارد داخلی هویت یا مجموعه مرجع ؛ مجموعه معانی خود ، یک درونداد از موقعیت ,ادراکات معانی مرتبط با خود  ، یک  روندی که این درونداد را با استاندارد مقایسه می کند ، مقایسه گر  و یک برونداد.

 این استاندارد هویت حاوی معانی خودی است که به نقشهای اجتماعی و عضویت در گروها گره خورده و فلانی بودن در یک موقعیت را تعریف می کند . درونداد شامل معانی است که شخص خودش را در یک موقعیت چگونه می بیند . این معانی خود غالباً از شیوه ای اقتباس می شود که دیگران بدان شیوه این خود را می بینند و ارزیابیهای بازتابینامیده می شوند . مقایسه گر ، این معانی دروندادی را با معانی استاندارد مقایسه می کند و تفاوت میان آنها را ثبت می نماید . نتیجه این مقایسه برونداد است . رفتاری بر محیط به منظور حفظ وفق میان درونداد و معانی استاندارد ، هم به وسیله استمرار کنش ، و هم به وسیله کنشی متفاوت ، بمنظور تغییر موقعیت و در نتیجه جفت و جور شدن معانی درونداد با معانی استاندارد در هنگامی که اختلاف فاحشی ثبت می شود.

منبع

رستگاری یزدی،مینا(1391)، بررسی عوامل مؤثر در شکل گیری هویت ایرانی – اسلامی در دانش آموزان دوره ابتدایی،پایان نامه کارشناسی ارشد،مدیریت آموزشی،دانشگاه آزاداسلامی تهران

از فروشگاه بوبوک دیدن نمایید